गाउँमा विद्यालय खुलेपछि त्यहाँ पढ्ने विद्यार्थीमा के–कस्तो परिवर्तन आएछ भन्ने कुरा बुझ्न चाहन्थे । त्यसैले विद्यालयको पढाइका बारेमा बुझ्न र उनीहरूसँग छलफल गर्न उनले गाउँका सबै केटाकेटीलाई आफ्नो घरमा बोलाएका थिए ।
कमल कोइराला । कुनै एउटा गाउँको सानो घरमा विवेक बस्थ्यो । ऊ आफ्ना बाबुआमाको एकमात्र छोरो थियो । धेरै वर्ष पहिलेदेखि नै उसका बाबुबाजेले विभिन्न प्रकारका माटाका भाँडाकुँडा बनाउने काम गर्दै आइरहेका थिए । विवेकका बाबुआमा पनि पढेलेखेका थिएनन् । किनभने उनीहरूका पालामा पढ्ने विद्यालयहरू थोरै थिए । त्यसैले उनीहरू अशिक्षित थिए । गरिब र अशिक्षित भएकै कारण उनीहरूसँग जीवन निर्वाह गर्ने अर्काे नौलो उपाय पनि थिएन । त्यसैले परम्परादेखि चल्दै आएको पेसा गरेर नै उनीहरूले आफ्नो जीवन धानेका थिए ।
विवेकका पालामा गाउँगाउँमा विस्तारै विद्यालय खुल्न थाले । असल र सुयोग्य नागरिक बनेर देश विकास गर्न सबैले पढ्नुपर्छ भन्ने चेतना चारैतिर फैलिन थाल्यो । यो कुरा विवेकका गाउँमा पनि फैलियो । उसका गाउँमा सबै केटाकेटीहरू आफ्नो घरनजिकै रहेको विद्यालयमा पढ्न जान थाले । तर गरिबीका कारण विवेकका बाबुआमाले उसलाई विद्यालयमा पढ्न पठाउन सकेनन् । आफू सँगैका सबै साथीहरू विद्यालय जाँदा विवेकलाई ज्यादै नरमाइलो अनुभव हुन्थ्यो । नयाँ र राम्रा पोसाकमा सजिएर झोलाभरि ज्ञानले भरिएका किताब बोकी सबै साथीहरू विद्यालय जान्थे । अरू विद्यालय गएको देख्दा विवेकको अनुहार निकै अँध्यारो देखिन्थ्यो ।
‘सबै साथीहरू विद्यालय गएर धेरै पढी ज्ञानी बन्न थालिसके । सबैका बाबुआमाले आफ्ना छोराछोरीलाई किताब र पोसाक किनिदिएर पढ्न विद्यालय पठाएका छन् । म पनि भोलिदेखि उनीहरूसँग विद्यालय जान्छु न’ विवेकले दिनदिनै आफ्ना बाबुआमासँग यही भनेर जिद्दी गरिरहन्थ्यो । तर उसका बाबुआमा उसलाई आफूहरू गरिब भएको कारण देखाउँथे । उनीहरू ‘हामीले तिमीलाई विद्यालयमा पढाउने खर्च पुर्याउन सक्दैनौं । तिमी घरमै बसेर हामीलाई घरको काममा सघाउनुपर्छ । बरु पैसा कमाउन सकिएछ भने तिमीलाई अर्को वर्षदेखि पढ्न पठाउँला’ भनेर उसको चित्त बुझाउने प्रयास गर्थे । तर विवेक चाहिँ सबै साथीहरूले जस्तै आफूले पनि पढ्न पाउनुपर्छ भनेर आफ्ना बाबुआमासँग एकोहोरो जिद्दी गरिरहन्थ्यो । फेरि उसका बाबुआमा उही पुरानै कुरा दोहोर्याएर विवेकलाई पढाउन नसक्ने बताउँथे ।
गाउँमा विद्यालय नखुल्दै विवेक आफ्ना साथीहरूसँग दिनभरि खेलेर दिन बिताउँथ्यो । जुन दिनदेखि विवेकका गाउँमा भएका सबै साथीहरू पढ्नका लागि विद्यालय गए त्यही दिनदेखि ऊ दिउँसोभरि एक्लो हुन थाल्यो । आफ्नो उमेर सुहाउँदो कुनै पनि साथी नपाएपछि ऊ कहिले घरमा एक्लै बस्ने, कहिले गाईबाख्रा हेर्न वनमा त कहिले घाँसदाउरा काट्न खरबारीमा पुग्ने गर्दथ्यो । गरिब भएकै कारण घरमा बाबुआमाले काम गर्न नसकेका दिन उनीहरू भोकै सुत्नुपथ्र्याे । एकातिर बिहान बेलुकी राम्रोसँग खानलाउन नपुग्ने घरको आर्थिक अवस्था थियो भने अर्कातिर विद्यालय गई शिक्षा हासिल गर्नबाट वञ्चित हुनुपर्दाको पीडाका कारण विवेक चिन्तित थियो । सायद यसैका कारण होला ऊ दिनप्रतिदिन दुब्लाउँदै जान थाल्यो ।
एकदिनको कुरा हो । विवेकका गाउँका एकजना उदार व्यक्तिले विद्यालय पढ्न जाने सबै केटाकेटीलाई आफ्नो घरमा बोलाए । उनको नाम पुण्यप्रसाद थियो । नामजस्तै उनले आफ्ना प्रत्येक कामबाट पुण्य आर्जन गरिरहेका थिए । उनी ती केटाकेटी पढ्ने विद्यालय व्यवस्थापन समितिका पनि अध्यक्ष थिए । उक्त विद्यालयलाई त्यस गाउँमा स्थापना गर्ने काममा उनको महत्वपूर्ण योगदान थियो । उनले गाउँमा विद्यालय खुलेपछि त्यहाँ पढ्ने विद्यार्थीमा के–कस्तो परिवर्तन आएछ भन्ने कुरा बुझ्न चाहन्थे । त्यसैले विद्यालयको पढाइका बारेमा बुझ्न र उनीहरूसँग छलफल गर्न उनले गाउँका सबै केटाकेटीलाई आफ्नो घरमा बोलाएका थिए । भोलिपल्ट सबै खुसी हुँदै पुण्यप्रसादका आँगनमा भेला भए । आँगनभरि गुन्द्री ओच्छ्याइएको थियो । सबै केटाकेटीहरू मिलेर गुन्द्रीमा बसे । एकछिनपछि पुण्यप्रसाद पनि आफ्नो कोठाबाट बाहिर निस्किए । उनले आफ्नो पिँडीबाटै सोधे, ‘सबैजना आएका छौ ? ’ ‘हामी सबै आएका छौं तर विवेक आएको छैन हजुरबा’ सबैले एकै स्वरमा जवाफ दिए ।
‘विवेक भन्ने को हो ? ऊ यहाँ किन नआएको नि ? ’ पुण्यप्रसादले बडो गम्भीर हुँदै जिज्ञासु भावले सोधे । ‘विवेक विद्यालयमा पढ्न नै जाँदैन त्यसैले ऊ यहाँ नआएको हो हजुरबा’ सबैले फेरि एकै स्वरमा उत्तर दिए । पुण्यप्रसादले ‘ऊ विद्यालयचाहिँ किन नगएको हो नि ? ’ भनेर सबै केटाकेटीसँग प्रश्न गरे । तर यस प्रश्नको जवाफ कसैले पनि दिन सकेनन् । त्यसपछि पुण्यप्रसादले पुनः दोहोर्याएर त्यही प्रश्न गरेपछि विवेकको नजिकै घर भएकी विनीताले उठेर ऊ विद्यालय जान नसक्नाको सम्पूर्ण कारणबारे बताइदिई । पुण्यप्रसादले विवेक र उसका परिवारका बारेमा सबै कुरा अझ बुझ्न सकेनन् । त्यसैले सबै कुरा बुझ्न विवेककहाँ जाने निर्णय गरी आफ्नो पछिपछि आउन उनले सबै केटाकेटीलाई निर्देशन दिए ।
एकछिनपछि सबै केटाकेटीका साथमा पुण्यप्रसाद विवेककहाँ पुगे । उनीहरू सबै त्यहाँ पुग्दा विवेक अँध्यारो अनुहार लिएर कोठाभित्र काम गरिरहेको थियो । कहिल्यै नाआउने आफ्ना साथीहरू अचानक आफ्नो घरमा आएको देखेर पहिले त ऊ डरायो । तर सबै साथीहरूले मायालु स्वरमा बाहिर बोलाएपछि लाज मानीमानी ऊ बाहिर निस्क्यो । आफ्नो आँगनमा गाउँका सबै केटाकेटी जम्मा भएको देखेपछि भित्र भएका विवेकका बाबुआमा पनि ‘के भयो हँ ? ’ भन्दै बाहिर निस्किए । विवेकका सबै साथीहरूले पुण्यप्रसादलाई विवेक भन्ने यही हो हजुरबा भनेर चिनाइदिए । त्यसपछि उनले आफ्नो परिचय दिँदै विवेक विद्यालय जान नसक्नाको कारणबारे सोधे ।
विवेकले रुँदै आफ्नो घरको अवस्थाका बारेमा सबै कुरा बतायो । पुण्यप्रसादले छोरो किन विद्यालय जान नसकेको हो भन्ने बारेमा विवेकका बाबुआमासँग पनि बुझे । बाबुआमाले सबै कुरा खुलस्त बताएपछि उनले विवेकका टाउकामा हात राख्दै मायालु स्वरमा भने ‘बाबु तिमीले अब केहीको पनि पीर मान्नुपर्दैन । तिमीहरूजस्ता कलिला बालबालिकाका लागि भनेर नै हामीले गाउँमा विद्यालय खोलेका हौँ । तिमीजस्ता गरिब परिवारमा जन्मिएका छोराछोरीलाई हामीले निःशुल्क पढाउने निर्णय गरिसकेका छौँ । तिम्रा लागि आवश्यक पर्ने कापी, किताब, कलम, पोसाक आदि सबै विद्यालयले व्यवस्था गरिदिनेछ । त्यसैले तुरुन्त भर्ना भएर भोलिदेखि नै तिमी आफ्ना साथीहरूसँग विद्यालय जानुपर्छ ।’
पुण्यप्रसादले त्यसो भन्नेबित्तिकै विवेकले आफ्ना बाबुआमाको अनुहारमा पुलुक्क हेर्यो । उसले बाबुआमाको आँखाबाट हर्षका आँसु बगेको र अनुहारमा पनि खुसी छाएको देख्यो । त्यहाँ आएका विवेकका सबै साथीहरूले एकैस्वरमा भोलिदेखि विवेकलाई हामीले सँगै विद्यालय लैजान्छौँ भने । विवेक विद्यालय जाने खबरले सबैजना खुसी भए । भोलिपल्टदेखि नै आफ्ना साथीहरूसँग मिलेर विवेक पनि गाउँकै विद्यालयमा गई भर्ना भएर पढ्न थाल्यो ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
