जोमसोम : मुस्ताङको पूख्यौली र परम्परागत पशुपालन व्यवसाय हो, याकचौरी पाल्ने । उपल्लो मुस्ताङको लोमान्थाङ र तल्लो क्षेत्रको थासाङ गाउँपालिकामा स्थानीयले याकचौरी पालन गर्छन् ।तर,स्थानीयको जिविकोपार्जनको महत्वपूर्ण माध्यम बनेको याकचौरी पालन पछिल्लो समयमा संकटमा पर्दै गइरहेको छ ।
जलवायु परिवर्तन तथा अन्य विविध कारणले हुने प्राकृतिक विपद् र अन्नपूर्ण संरक्षण क्षेत्रका सरक्षित वन्यजन्तुको आक्रमणका कारण मुस्ताङका पशुपालक किसानले बर्सेनि लाखौं रुपैयाँको क्षति व्यवहोर्न पर्ने अवस्था छ ।प्राकृतिक प्रकोपका कारण बर्सेनि हिमपहिरो जाने,भारी हिमपात हुने र सरक्षित वन्यजन्तु गोठमै आएर याकचौरी र भेडा—च्यांग्रा खाइदिने गर्दा वर्षौदेखिको मुस्ताङको पूख्र्यौली परम्परागत याक—चौरी व्यवसाय संकटमा पर्न थालेको हो ।
हिमाली जिल्लाको पारिस्थितिक प्रणालीमा महत्वपूर्ण योगदान गर्नसक्ने जैविक विविधता मध्येको याकचौरी पालन व्यवसाय , यसको सरक्षण र सम्वद्धनमा सरोकारवालाले खासै चाँसो दिएको पाइदैन । मुस्ताङका पशुपालक किसानले याकचौरीको स—साना पाठापाठी पाल्ने, प्रजनन् क्षमता विस्तार गरी वयस्क बनाएर मासुका लागि बिक्री गर्ने,चौरीको दूधबाट दहि,ध्यु र छुर्पी आदी परिकार बनाउने र वर्षको एकपटक याकचौरीको आलो रगत बिक्री गरेर आम्दानी लिने गर्छन् ।
यहाँका किसानले याकचोरी वयस्क बनाएर एक लाखदेखि १ लाख २० हजार मुल्यमा बिक्री गर्ने गर्छन् । समुन्द्री सतहदेखि ३ हजार मिटर अग्लो उचाईमा गोठै खडा गरेर याक चौरी पालन गर्ने गरिन्छ भने हिउँदयाको जाडो महिनामा बस्ती नजिक स्थान्तरण गर्ने गरिन्छ ।
उच्च लेंकमा याकचौरी पालन गर्ने र त्यहाँ याकचौरीले यार्सा गुम्बा,पाँचऔले,निरमसी र जटामसीलगायतका हिमाली जटीबुटी सेवन गर्ने भएकाले चौरीको आलो रगत मानव स्वास्थ्यका लागि फाइदा हुन्छ । हिमाली चिसो भू-गोलमा हुर्काइएका याकचौरीको मासु स्वादिलो र पोषिलो हुने गर्छ ।
पछिल्लो समय वन्यजन्तु र मानवबीचको द्धन्द बढ्दै गईरहेको र प्रकृतिमा आएको फेरबदलले पशुपालन व्यवसायनै लोप हुने खतरा समेत उत्तिकै बढेको छ ।मुस्ताङको थासाङक्षेत्र हिमपहिरो ग्रस्त क्षेत्रमा परिभाषित भइसकेको छ । चालु वर्ष कार्तिकको तेस्रो साता मुस्ताङको धौलागिरि क्षेत्रमा पर्ने मानापाथी हिमालमा हिमपहिरो गयो। त्यस समय कुनै मानवीय र धनजनको क्षति नभएपनि केही स्कुले विद्यार्थी घाइते भए । स्थानीय हिमपहिरो जाँदा त्रासमा रहे,भागाभागसम्म भयो । तर, त्यो हिमपहिरोका जोखिम ओभाउन नपाउँदै फेरि उक्त क्षेत्रको पानी पाथी हिमालमा हिमपहिरो गयो ।
हिमपहिरोमा पुरिएर थासाङ—२ नाउरिकोटकी दिदी शुसिला गौचन र उनका भाइ नरप्रसाद गौचनको १५ वटा चौरी मरे भने ९ वटा चौरी बेपत्ता भए । कुल ३९ वटा याकचौरी रहेको गोठमा १५ वटा मात्र जिवित भेटिए ।सामान्य परिवारका उनीहरुले जिविकोपार्जनका लागि याकचौरी पालन पेशा धानेका थिए ।
याकचौरीमध्ये आधाभन्दा बढी हिमपहिरोले पुरिएर नोक्सान व्यहोर्न परेपछि पशुपालन व्यवसायमा निरास बनेकी छन् । उनले भएका याकचौरीमा अरु थप्न नसक्ने अवस्थामा छन् । याकचौरी पालन खर्चिलो हुने भएकाले अब के गर्ने भन्नेमा दुविधामा परेकी छन् ।
उनको घर नजिकै सिंहदरबार छ ।किसानलाई परेको मर्कामा सिंहदरबारले सहयोग गर्ला भन्ने उनको मनमा थियो । उनी राहत पाउ भनी निवेदन लिएर स्थानीय तहमा धाइन् । तर,स्थानीय तहले पैसा छैन ,कसरी दिने भनी उम्किन खोज्यो । हरेक स्थानीय तहमा विपद व्यवस्थापन कोष हुन्छ । जुसुकैलाई विपद पर्दा उक्त कोषको पैसा खर्च गर्न पाईने प्रावधान छ । तर,पालिकाले राहत दिन नसकेको पीडित पशुपालक किसान शुसिला गौचन बताउँछिन् ।
उनका दिदी भाइले आफूसँग भएका ३९ याकचौरीमध्ये आधाजसोको बिमा गरेकी थिइन ,तर बिमा गरिएको याकचौरीको समेत क्षतिपूर्ती पाउन नसकेको पीडित सुशिला सुनाउँछिन् । भएका दर्जनौं याकचौरी हिमपहिरोले पुरिएर मरेपछि उनी राहतका लागि जिल्लाको पशु भेटेनरी अस्पताल तथा पशु सेवा विज्ञ केन्द्रमा पुगिन् ।
त्यहाँ उनलाई आशिंक सहयोग गर्ने कार्यालयले आश्वासन दियो । तर,उनले एक महिना बितिसक्दा समेत त्यहाँबाट सहयोग पाउन सकेकी छैनन् ।यस्तै,जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा पनि विपद् व्यवस्थापन कोष हुन्छ ,तर,उनी त्यहाँ पुगेकी छैनन् र सरोकारवालाले समेत उनलाई त्यहाँ सहयोग जानु भनी सुझाएको छैन ।पीडित शुसिला निरास हुँदै भन्छिन्, ' कतैबाट हामी पशुपालक किसानलाई सहयोग र राहत नमिल्ने भएपछि जोखिम मोलेर यो पेशा गर्नुको केनै अर्थ छ र।'
उनले मुलुकमा तीन तहको सरकार भएपनि कृषि र पशुपालन गर्ने किसानको पीडामा मलम लगाउन नसकेको दुःखेसो सुनाइन् । तीन वर्षअघि उपल्लो मुस्ताङको लोमान्थाङमा बाक्लो हिमपात पर्यो । हिमपातले त्यहाँ ठूलो संख्यामा याकचौरी मरेपछि गण्डकी प्रदेश सरकारले आर्थिक सहयोग गरेको थियो ।
त्यससमय गण्डकी प्रदेशका तत्कालिन भूमि व्यवस्था तथा कृषि मन्त्री लेखबहादुर थापामगर उपल्लो मुस्ताङ पुगेर आर्थिक राहत वितरण गरेका थिए । तर,यसपटक आफ्नै पालिकाको पशुपालकलाई परेको मर्कामा सहयोग गर्न नसकेको पीडित सुशिलाले बताइन् ।
यस्तै,अन्नपूर्ण संरक्षणक्षेत्र एक्यापको एरियामा वन्यजन्तुले पशुचौपाया खाइदिने भएकाले एक्यापले दिने क्षतिपूर्ती समेत पर्याप्त नभएको स्थानीयबासीको गुनासो छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
