सैनिक अस्पतालभित्र कलम बढी घुमेको छ। त्यहाँबाट बाहिर आउन नपाउँदा पाठकको टाउको पनि झन्झनाउँछ।
प्रिय साधक नगेन्द्रज्यू, खण्डहर दरबार (२०७९), तपाईंको नयाँ उपन्यास पढें । शीर्षकले नै यसको विषयवस्तु बुझाउँछ । आयो– कथा बुनोट र विन्यासको कुरा त्यस दिशामा उपन्यासकारको इन्जिनियरिङ अत्यन्त सरल, स्पष्ट र निश्छल छ । शब्द र लोकल मिथक टिपेर दौड्ने र सत्यता थाह गर्न नसकिने कयौं सामग्री समावेश गरेर उपन्यासले परम्परागत उपन्यास लेखनमा छल र अज्ञान रहेको थियो कि भन्ने प्रश्न पनि उठाएको छ । यो स्तुत्य सन्दर्भ हो ।
आगे– यसको कथा–विस्तारको इन्जिनियरिङ भीमसेन स्तम्भ पुरानो (भर्खरै ढलेको) धरहराको विधिमा छ । कथा सञ्चयनको जग र कथा–बीज अत्यन्त पक्का र आधिकारिक ढंगले लिइएको संकेत मिल्छ । भान्से, पूजाकोठे, सुसारे, ड्राइभर, रक्षकहरू यदि आधिकारिक पात्र र स्रोत मानिन्छन् भने यो उपन्यास त्यस्तै ढंगको पठनको अपेक्षा राख्तछ । उपन्यासले ठाउँ र पात्रलाई कतै परिवर्तन गरेको छैन । दरबारमा भएको युगान्तकारी घटनालाई
लिएर कयौं आख्यान लेखिए ती यस सन्दर्भमा तुलनीय छैनन् । किन्तु साहित्यकार कति निकट पुग्छ र कति अविश्सनीयता टिपेर हिँड्छ भन्ने सत्य जान्न पनि तुलना त गर्नै पर्ने होला कि !
दरबारको यस अवाञ्छित अप्रिय घटनाको पृष्ठभूमिमा को थियो भन्ने सत्य यो उपन्यासले औंल्याएको छ, त्यो पनि झन्नै दूधभित्र घिउको अस्तित्वले देखिन्छ– कथाभित्र । नछोडी पढ्यो भने घटनाको सूत्रधार अवश्य फेला परेको अनुभव गर्नेछ– पाठकले । स्थापित मान्यता र धूमिल हुँदै गएका विश्वास पुनः जीवित गराइदिन्छ कि न । लेखन मीठो छ । कथाको उठान नै रोचक छ । उपन्यासले ठाउँ ठाउँमा महŒवपूर्ण वाक्य बोलेको छ । त्यसबाट कथानक डोर्याउन सजिलो पर्ने रहेछ । मैले पनि यो वाक्य पढें– ‘...दीपेन्द्रले गोली चलाएको हो भनेर जनतालाई विश्वास छैन । त्यो कुराको चेतना छ तँलाई ?’ उपन्यासको यो वाक्य छाता जस्तै भएको ठानें, किनभने यसकै छाताभित्र कथाले वस्तु र घटना शृंखला उन्दै हिँडेको देखें ।
घटनास्थल सफा पार्नु, वीर अस्पताललाई छल्नु, सैनिक रेखदेखमा चिकित्सा गराइनु र चिकित्सा–क्रियामा घुमाउने प्रक्रियाले नियन्त्रण गर्नु, चिकित्सा टोलीको तेजोबध गर्नु आदि कुराले अघिपछिका सम्पूर्ण गतिविधि सुनियोजित हुन् भन्ने कुरा औंल्याएर कलम समाउनेको शक्ति र पहुँचलाई आदरणीय र असाधारण बनाइदिएकोमा लेखनीलाई सश्रद्धा चुम्बन गर्दछु ।
अलिकति टिप्पणी पनि छ– सैनिक अस्पतालभित्र कलम बढी घुमेको छ । त्यहाँबाट बाहिर आउन नपाउँदा पाठकको टाउको पनि झन्झनाउँछ । योजनावद्ध–प्रशासनिक अपराधमाथि शोध गर्नेलाई चाहिँ बडो घतलाग्दो सामग्री हात पर्नेछ भन्ने बुझ्दैछु । फेरि पनि चिकित्सकहरूको प्रयास र तत्परता प्रशंसनीय छ– यद्यपि होच्याइयो । हामी पाठक चिकित्सकहरूप्रति सम्मान गर्छौं– उपन्यासमा ।
प्रिय लेखक, कयौं विषयमा लेख्न सकिन्छ । किन्तु एक–दुई प्रसंग कोट्याएर म कलम रोक्न चाहन्छु । युवराज दीपेन्द्र र देवयानीको संवाद प्रसंगलाई सम्बन्ध, प्रणय, इतिहास, सम्भावना र शंकाजस्ता कुरामा तपाईंको कलमले विस्तार पाउनुपर्ने थियो कि भन्ने लाग्छ । म त्यो भागले प्रश्रय पाउनुपर्ने थियो केही प्यारामा भन्ने ठान्छु । अर्को, पशुपतिशमशेर जबरा र देवयानीबीचको संवादलाई अझ विस्तारमा पुर्याउनुपर्ने थियो कि पशुपतिशमशेर त नेपालको राजनीतिलाई बुझ्ने तटस्थ र मानक व्यक्ति पनि हुन् । कयौं सन्दर्भ तानिन सक्थे । सही मूल्यांकन गर्ने आधार मिल्थ्यो कि ! त्यो फेरिको लेखनमा आउन सकोस् ।
अर्को देवयानीको मनोदशालाई यो उपन्यासले ऐजन मौकामा उजागर गर्न सक्थ्यो । त्यो प्रसंग यहाँ छलियो भन्ने लाग्छ । तपाईंको यी भाग कतै अर्काले उछिनेर नहिँडोस् । स्मरण गराउन चाहन्छु, राम–सीतासँग लक्ष्मण वन जान लागेपछि उर्मिला (लक्ष्मणकी पत्नी)को अवस्थाबारे कसैले वास्ता गरेन । धेरै समयपछि महाकवि अयोध्यासिंह हरिऔधले ‘साकेत’ महाकाव्यमा उर्मिलाको पीडा र उद्वेलित स्थितिको चर्चा गरे । के यो प्रसंग तपाईंले अरूकै जिम्मा दिनुभएको हो ?रानाभाट र जाँच टोलीको सन्दर्भ साँघुरो पारेर सकियो । अपुर्ण ।
प्रिय लेखक, साहित्यले ग्राम्य, अश्लील, जटिल, अप्रसिद्ध कुरालाई समावेश गर्न वर्जित गरेको छ । तर यो हिजोको रुढ र पुरातन कुरा हो । अहिले युग फेरियो । धेरै अप्रिय र त्याज्य कुरा ग्राह्य भएका होलान् । विशेष चर्चा फेरि कतै । ‘काटो’ प्रसंग बीभत्स, कहालीलाग्दो त्राटक नै लाग्छ । त्यो रीत संस्कृति हो भन्न मन मान्दैन । प्रिय र श्लाध्य कुरामात्र संस्कृति हुन्छ । घिनलाग्दो कुरा संस्कृति हुने गर्दैन । हामी त्यसको औचित्यबारे बहस गर्न सक्छौं किन्तु त्यस्ता कतिपय प्रसंगलाई संकेतबाटै पूर्णता दिनुपर्ने होला कि भन्छु । अन्यथा अझ घृणा र आक्रोश फैलाउँछ– त्यस्ता सन्दर्भले । यो मननीय छ कि न ।
भाषिक स्वरूप विगलित पार्ने र संस्कृतिको ज्ञानकोशलाई नष्ट गर्ने राष्ट्रिय चिन्तन चलेका वेला हामी पाठकले सुधारको कामना गर्नु व्यर्थ छ । त्यो पक्षमा मौनता वेश । प्रिय लेखक म जान्दछु– इन्जिनियर नगेन्द्र न्यौपाने यात्रा साहित्यको मानक या आदर्श लेखक पनि हो । जसरी वाङ्देलको चित्रकारले उनको साहित्यकारलाई पोषित गरेको छ, ऊर्जा भरेको छ, रंग–रेखाको विन्यासले सन्तुलन–दीक्षा दिएको छ, ठीक त्यसैगरी नगेन्द्रको इन्जिनियरले पनि उनको साहित्यलाई निश्चित बाटो, यात्रा र पहुँचमा वाञ्छित विधि–प्रविधिले सुललित र सन्तुलित सृजनको मन्त्रणा दिएको छ भन्ने लाग्दछ ।
यद्यपि दरबार बाहिरकी महारानीले नै नगेन्द्रको लेखनलाई औपन्यासिक विस्तारमा स्थापित गरिसकेको हो र यो खण्डहर दरबारले अझ माझिएको देखाएकै हो, फेरि पनि किन किन ‘कंगो र इथोपियाको सेरोफेरो’को मुक्त–विचरणलाई उछिन्ने लेखन–विधिको छाप भेट्न सकिरहेको छैन । शायद पहिली प्रेयसीको छविलाई नयाँ प्रेयसीले मेट्न सक्तिन कि न ! २ सय ४३ पृष्ठको ३५ सर्गको यो आख्यान मलाई छोटो नै लाग्यो । चाँडै नसकियोस् भनेर जोगाएर फारुफारु गरेर सकें । अझै सर्ग थपिएको भए हुन्थ्यो भन्ने कामना गरें । सरल र तर्करहित भाव–विन्यासले लाखौं पाठक लाभान्वित हुन सक्लान् । बाँकी फेरि ।
समीक्षा
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
