सहरबाट गाउँ सर्दै चरा

काठमाडौं: काठमाडौं उपत्यकामा साँझबिहान अचेल पहिलेजस्तो धेरै चराचुरुंगी चिर्बिराउँदैनन् । घरको छत र बारमा झुम्मिने भँगेरा र कागको संख्या पनि त्यतिसारो देखिँदैन । चराविद्को एउटा टोलीले पनि काठमाडौं उपत्यकामा पाइने चराको संख्या सहरीकरणले घट्दै गएको तथ्य पत्ता लगाएको छ । उपत्यकामा गरिएको चरा गणनामा सबैभन्दा धेरै मलेवा फेला परेको छ । यसअघि धेरै पाइने भँगेरा भने दोस्रो स्थानमा झरेको छ । तेस्रोमा घर काग र चौथोमा रुप्पी (सारौं) छ ।

उपत्यकाको मुख्य सहर, सहरोन्मुख र ग्रामीण भेगमध्ये सबैभन्दा धेरै चरा ग्रामीण भेगमा पाइएका छन् । 'सहरमा पाइने चरा भने आधा कम छन्,' चराविद् हेमबहादुर कटुवालले अन्नपूर्णसँग भने, 'मान्छे र भौतिक संरचनाको भीडले चरा विस्थापित भएका छन् ।' उपत्यकामा पाइने चरामध्ये पाँचौंदेखि दसौंसम्म क्रमशः बस्तु बकुल्ला, रूख भँगेरा, घर गौंथली, वन रुप्पी, जुरेली, कालो चील र धोबिनी चरा छन् ।

यिनीहरूको संख्या पनि ग्रामीण भेगमा बढी छ भने सहरमा आधा मात्रै । जाडो र गर्मी दुई मौसममा गरिएको अध्ययनमा एक सय दुई प्रजातिका १३ हजार सातसय ४९ चरा भेटिएका छन् । यसमध्ये जाडोका बेला ८५ प्रजातिका ६ हजार चार सय ९६ चरा भेटिए भने गर्मीमा ६३ प्रजातिका सात हजार दुई सय ५३ भेटिए । यीमध्ये धेरै ग्रामीण भेगमा छन् । यसअघिका विभिन्न सानाठूला अध्ययनले सहरी क्षेत्रमा चराको संख्या बढी भेटिएको थियो ।

नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि प्रतिष्ठानको समेत संलग्नतामा गरिएको अध्ययनले सहरीकरणको गतिसँगै चराबारे नसोचिए धेरै चरा उपत्यकाबाट विस्थापित हुने चेतावनी दिएको छ । गोमायु महाचील जस्ता कतिपय संकटमा रहेका चरा पनि काठमाडौं उपत्यकामा भेटिएको जानकारी कटुवालले दिए । 'जाडोयाममा जाडो छल्न आउने तथा गर्मीमा बच्चा कोरल्न आउने चराका लागि पनि काठमाडौं राम्रो स्थान हो तर यसका लागि अव्यवस्थित सहरीकरण समस्या भइरहेको छ,' कटुवालले भने ।

काठमाडौंसहित देशका विभिन्न भागमा जाडो छल्न तथा बच्चा कोरल्न दर्जनौं प्रजातिका हजारौं चरा नेपाल आउँछन् । एउटा अर्को अध्ययनअनुसार सन् २००८ मा काठमाडौंमा पाँच सय प्रजातिका चरा भेटिएका थिए । सहरभित्रबाट चरा घट्नुमा सहरीकरण बढ्नु, अग्ला घर निर्माण हुनु, वायु तथा ध्वधि प्रदूषण बढ्नु तथा हाइटेन्सन लाइन जथाभाबी हुनु मुख्य कारण हुन् । उपत्यकामा अहिले पनि फिरन्ते चराको उपस्थिति बाक्लो छ ।

नेपालमा आठ सय ८७ प्रजातिका चरा पाइन्छन् । यीमध्ये ६ सय प्रजातिले नेपालमै बच्चा कोरल्छन् । विश्वै दुर्लभ भइसकेका ३७ प्रजातिका चरा नेपालमा पाइन्छन् । अध्ययनमा संलग्न विज्ञहरूका अनुसार मरुभूमीकरण, सिकार सबैभन्दा ठूलो चुनौती हो । सीमसार क्षेत्र घट्दै जानु तथा औद्योगिक तथा अन्य विभिन्न स्रोतबाट हुने प्रदूषणले चराचुरुंगी संकटमा पारेको हो । जलवायु परिवर्तनका कारण पनि चराको आवतजावतमा समस्या परिरहेको छ ।