हामी वीर कि बुद्धु ?

भूपि शेरचनले एउटा कवितामा लेखेका छन्, ‘हामी वीर छौं तर बुद्धु छौं, हामी बुद्धु छौं र त वीर छौं ।' करिब पाँच दसकअघि लेखिएको यो कविता आज पनि उत्तिकै सान्दर्भिक छ । आफूलाई वीर गोरखाली भनेर गर्व गर्ने नेपालीको संख्या कम छैन । कतै न कतै नेपालीको वीरतामा छाती फुलाउने अवसर अधिकांशले उपयोग गरेकै हुन्छन् ।

नेपालीले नेपालकै लागि अन्तिम लडाइँ सन् १८५५/५६ मा भोटसँग लडेका हुन्, त्यसपछिका लडाइँ अरूको लागि मात्र लडेका छन् । कतिले त नेपाललाई ‘भाडाका सिपाहीहरू' उत्पादन गर्ने देश भनेर समेत भन्ने गरेको पाइन्छ । जसरी र जसको लागि लडे पनि नेपालीको वीरता र जसको नुन खाएको छ, उसको बफादारीमा कहींकतैबाट प्रश्न उठेको पाइँदैन । वीर गोरखालीको नामले अहिले पनि बेलायत, भारत, ब्रुनाई, सिंगापुरलगायत धेरै देशमा मन जितेका छन् । नेपालमा पनि ‘लाहुरे' हुनुलाई कतिपयले अवसरको रूपमा लिएको र गर्व गरेको समेत पाइन्छ ।

नेपालमा देशमै रहेर काम गर्नुभन्दा बिदेसिनुलाई रुचाइने गरिन्छ । निम्न आय भएकाहरू अरब, मलेसिया या कोरियातिर र ‘ठूलाबडा' हरू युरोप, अमेरिका वा अस्ट्रेलियातिर ।
शासनमा महत्वपूर्ण जिम्मेवारी लिएर बस्ने अधिकांश व्यक्तिहरूसमेत नेपालका अन्तिम पुस्ता हुन पुग्नेहरू छन् । जसले आफ्नै सन्ततिलाई समेत यस देशको भविष्य उज्ज्वल छ भनेर विश्वास दिलाउन सकेका छैनन्, तिनैलाई अरू नेपालीले कसरी विश्वास गर्लान् ?

नेपालमा यस्तो भावना अहिले विकसित भएको भने होइन, बढेको मात्र हो । सन् १८१५÷१६ मा कम्पनी सरकारसँग नेपाली सेना पराजित भएपछि नेपालीहरू बेलायती सेनामा भर्ती हुन थालेका हुन् । यी ‘लाहुरे' हरू नेपालका दुर्गम गाउँमा राम्रो आर्जन गर्नेमा पर्दथे र केही सम्मान पनि प्राप्त गर्दथे ।

भारतका विभिन्न सहरमा रहेर चौकीदारी वा अन्य निम्नस्तरका काम गर्ने ‘कलकत्ते' हरू समेत गाउँमा आउँदा केही इज्जत पाउँथे । गाउँमा केही पैसाको मुख देखाउने यिनै थिए । तर कुल जनसंख्यामा यिनीहरूको अनुपात ज्यादै न्यून थियो । पञ्चायती कालसम्म विदेशमा रोजगार वा अन्य प्रयोजनको लागि जानेहरूको संख्या नगन्य थियो ।

नेपालमा माओवादी द्वन्द्व सुरु भएपछि विदेश जानेहरूको संख्या ह्वात्तै बढ्यो । गाउँमा या त माओवादी सेनामा समावेश हुनुपर्ने या पलायन हुनुपर्ने परिस्थिति खडा भयो र धेरैले अरबको प्रखर गर्मीमा पसिना बगाउनुपर्‍यो । यो अवस्थामा हालसम्म पनि सुधार हुन सकेको छैन । परिस्थितिमा खासै सुधार आउन नसकेको यो एउटा सूचक हो ।

हाल आएर अरूका पलायन गराउने ‘विद्रोही' हरूसमेत ‘यो देशमा केही नहुने' निर्केबल निकालेर आफैंले लखेटेकाहरूसँग सँगै विदेशमा पसिना बगाइरहेका छन् । अहिले उनीहरू विद्रोहको समयमा आफू ‘वीर' भएको या 'बुद्धु' भएको आत्मसमीक्षा गर्दै होलान् ।

यसै समयमा हुनेखाने वर्गसमेत ‘विकसित' देशतर्फ पलायन हुने शृंखला सुरु भयो । शिक्षा आर्जन, डीभी, आ िश्रत, द्वन्द्वपीडित आदि कारण देखाउँदै पश्चिमी मुलुकतर्फ पलायन भए । यसमा अधिकांश व्यक्तिहरू सुरुदेखि नै नेपालप्रति आस मारेर स्थायी रूपमा आप्रवासको लागि गएका हुन् ।

हालका अधिकांश शासक वर्गका सबै सन्तान विदेशमा रहन थालेको वर्तमान अवस्था नेपालको शासनका लागि प्रियकर होइन । सभ्य संसारका व्यक्तिहरू आफ्ना विगतप्रति गर्व गर्छन् । नेपालीमा भने यस चिजको नितान्त अभाव देखिन्छ । हरेक क्रान्तिमा विगतलाई गाली गर्ने गरिएको छ र आउने दिनहरूका सपनाको वितरण गर्ने गरिएको छ ।

हामीलाई मनको कुरा स्पष्ट राख्न सक्ने सच्चा नाइकेको खाँचो छ, खोटो मोहोरको होइन । हामीलाई सच्चा माटोको किसान चाहिएको छ, विदेश प्रशिक्षित ‘माटो विज्ञ' को होइन ।

भाषामाथि प्रहार गरिएको छ, भेषमाथि प्रहार भएको छ, पुर्खालाई होच्याउने काम भएको छ र इतिहासले जोडेका चिजहरूलाई फुटाउने प्रयास गरिएको छ । नेपालीले अहिले कुनै गर्व गर्ने चिज बचाउन सकेको देखिँदैन । हाल नेपालको नोटमा छापिन सक्ने नेपाली ‘विभूति' कोही पनि भेटिएको छैन ।

आफ्नो पोसाकलाई सम्मान गर्न नसक्ने, आफ्नो भाषालाई माया नगर्ने, आफ्नो इतिहास पखाल्ने कार्यले देशको सम्मान कसरी बचाउन सकिएला र ? आयातित नेताको तस्बिरलाई पछाडि राखेर आदर्शवादको रटान मात्र दिएर नेपाल कसरी अघि बढ्ला, नेपालीले कसरी सम्मान पाउलान् र ?

कुनै पनि लक्ष प्राप्तिको लागि एक मार्गचित्र, एक रणनीति, एक कार्ययोजना र त्यसअनुरूप कार्यान्वयन हुनुपर्छ । छन् त हाम्रा यस्ता गतिविधि ? त्यस्तो केही देखिँदैन । हालसम्म नेपालीले पाएको आश्वासनको पोको मात्र हो, जसको कार्यान्वयन हुनेमा उपभोक्ताको त कुरा छोडौं, स्वयं दाताहरूको समेत विश्वास छैन ।

हामी कवि भूपिले भनेजस्तै ‘आफ्नो गति हराएका, एउटा ‘स्ट्राइकर' द्वारा सञ्चालित पुरानो क्यारमबोर्डका ‘गोटी' जस्तै भएका छौं । हाम्रो संविधान बनाउन विदेशी आउँछन् र त्यसलाई हामी शिरोपर गर्छौं, हाम्रो पाठ्यक्रम विदेशीको सहयोगमा बन्छ र त्यसबाट हामी हाम्रो संस्कृतिको जगेर्ना हुन्छ भन्छौं, हाम्रा सन्ततिले विदेशी नागरिकता पाउँदा हामी खुसी भएर भोज खुवाउँछौं, आफ्नै सन्तानलाई देशमा टिकाउन नसक्नेलाई भोट दिएर नेता बनाउँछौं अनि भन्छौं- यो देशमा केही पनि भएन । आफूमा भएको दोष नदेखि अरूको दोष मात्र खोज्दै हिँड्छौं । हामी यस्तै छौं । यसमा सुधार नभई देश कसरी सुधार हुन सक्छ र ?
हामी अहिले पुँजीको, गाथाको, नैतिकताको, इमानदारीको निकासी गरिरहेका छौं र भित्र्याइरहेका छौं अनेकन् विकृतिहरू, सभ्य र आधुनिक कहलिनको लागि । हाम्रो विकास गर्न विदेशी आउनुपर्छ, झगडा गराउन र झगडा मिलाउन विदेशी आउनुपर्छ र चुल्हो बाल्न हामी विदेश जानुपर्छ ।

हुनुपर्ने यस्तै हो त ? यत्रो ‘संघर्ष र बलिदान' यही गन्तव्यको लागि थियो त ? यस्ता उपलब्धिको नै लक्ष थियो भने यो त धेरैले विनासंघर्ष उपलब्ध गरेकै कुरा हुन् । हामी विगतमा गोटी रहेछौं र हाल पनि त्यही हौं भन्ने हालको परिस्थितिले स्पष्ट गरेको छ ।

काठको खुट्टा लगाएर कोही पनि अग्लो हुँदैन, न दुईचार सिद्धान्त रटेर विद्वान् होइन्छ । लहैलहैमा दौडिने होइन, नेपालीले अहिले देशको माटो छोएर धर्तीको कुरा गर्नुपर्ने समय हो । हामीले थाहा पाउनुपर्छ- जो हामी सुनिरहेछौं त्यो प्रतिध्वनि मात्र हो, पाश्र्व संगीतमा नायकले गाएको गीतजस्तो । पर्दापछाडिको आवाज र पर्दाको ओठको कम्पन फरक हो भनेर नचिनेसम्म हामी ‘वाहवाह' गर्दै ताली पिट्ने पात्रजस्तो मात्र हुनेछौं ।

हामीलाई मनको कुरा स्पष्ट राख्न सक्ने सच्चा नाइकेको खाँचो छ, खोटो मोहोरको होइन । हामीलाई सच्चा माटोको किसान चाहिएको छ, विदेश प्रशिक्षित ‘माटो विज्ञ' को होइन । हिन्दीमा एउटा कहावत छ- दूरका ढोल सुहावन अर्थात् टाढाको ढोलक मीठो सुनिन्छ । हामीले धेरै टाढाका ढोलकहरू सुन्यौं । ती आवाज नजिकिँदै हाम्रा दैलोमा बज्दैछ र त्यसको कर्कषता हामीले अहिले अनुभव गरिरहेका छौं । ती ढोलहरू बन्द नभई न हामी केही गर्न सक्छौं न शान्तिसँग बस्न सक्छौं ।

इतिहासले हामीलाई वीर होइन, बुद्धु सावित गर्न भनेर गिज्याइरहेको छ । हामी अहिले यस्तो सँघारमा छौं, जहाँ हाम्रो बुद्धुपना छोडेर साहसपूर्वक अघि बढ्नुपर्छ ।