फाेटाे

नचिताएको प्रश्न झरेपछि सबका आश्चर्यचकित आँखा दर्शकदीर्घातिर झरे । र, दर्शकदीर्घामा ठिंग उभिएका एक गाउँले युवामा पुगेर अडिए ।

बोलीलाई साथ दिन बायाँ हात उठाए । औंला ठड्याउन खोजे । औंलाको बदला बायाँ हातको बाहुला खुल्दै सुइय मास्तिर पुग्यो । तुरुन्तै तलतिर झोलियो ।

‘अस् गोस्सा खालो के भया छ र खस्छ' भन्दै उनले मास्तिर उठाए । त्यसपछि दायाँ हातले बाहुला गुटुमुटु पारे अनि टालोले ढाके ।

बर्कोभन्दा सानो तर हाते रुमालभन्दा ठूलो कपडाले छोपेका थिए ।
त्यसलाई टालो भने पनि हुन्थ्यो ।

‘को हो यसरी सोध्ने ? '
ड्यासमा आसिन सर र मेडमले एकापसमा हेराहेर गरे । केही सरले ‘को खाते' भन्दै मुखसमेत छाडे ।

ड्यासमा दर्जनौं सर र मेडम बसेका थिए । तीमध्ये सर र मेडम सिंहदरबार छिरिसकेका थिए भने तिनका पनि सर ‘हेड सर' बालुवाटारमा समेत गइसकेका थिए ।

त्यसैले सेना÷पुलिसको चर्को उपस्थिति थियो ।

एकै गाँस पार्लान्जसरी झम्टन खोजे पनि ती गाउँले युवा नथामिई बोलीसित समानान्तर रूपमा दाया हातको औंला पनि ठड्याए ।

मुखसित सँगै बाटो लागेको दायाँ हातलाई जबर्जस्त थामे ।

बोल्दाबोल्दै फेरि खस्यो, बायाँ हातलाई छोपेको टालो । बाहुला फेरि तलतिर झोलियो । टालोभन्दा अलि ठूलो कपडा खसेपछि पहिलेभन्दा बाहुला झन् भिजेजस्तो देखियो । भिजेको बाहुला अलिअलि रातो त अलिअलि सेतो देखियो ।

‘इनर्‍याउ बाउ चन्रेले नसोध् भने नि आज एक आखर सोध्छु । कसको बाउको काले कोदा खाइया छ र गानी । आज बोल्छु बोल्छु ।'
उनले बोलीको मेलो छाडेनन् ।

लाग्थ्यो, उनी कुनै हालतमा थामिनेवाला छैनन् ।
‘कोही हुनुहुन्छ ? '

धम्कीको भावमा फेरि सोधे ।

कोही बोलेनन् ।
त्यसपछि आफैंले जवाफ दिए, ‘नभएसि यत्रा बोल्ने ।'

गोलीले माया मारेर बचेको थियो त्यो बायाँ हात । त्यसलाई टालोले ढाकेका थिए ।

हात उठाउँदा खसेपछि छिटोछिटो बाहुला गुटुमुटु पार्दै बचेको बायाँ हातलाई टालोले फेरि ढाके ।

कार्यक्रम थियो, काठमाडौंस्थित पर्यटन बोर्डको हलमा । सहिद कमरेड आकर्षण उर्फ भागमल पुनको स्मृतिमा आयोजित कार्यक्रम ।
उनले फेरि जोडेः

‘सचिवालय भन्नुभयो । जोईपोइसँगै क्रमशः छोराछोरी, भतिजाभतिजी, सालासाली, छोरीज्वाइँ, साढुदाइ÷साढुभाइलाई वरवर तान्नुभयो । मनमा लागेको गर्नुभयो । त्यसलाई ‘क्रान्ति' र ‘देश'ले मागेको भन्नुभयो । ‘नेतृत्व'लाई ‘खुला दिमाग'ले ‘सोच्न र योजना बनाउन दिनुपर्छ' भन्दै हामीले पनि केही अभाव हुन दिएनौं', उनले विस्तार लाउँदै गए ।

उनको बोलीको प्रवाह बर्खामा ढाङढुङखोला जस्तै थियो ।

फेरि जाइलाग्न उठेका ‘सर'हरूलाई हेड सरले आँखाको सन्कारज्ञेबाटै रोके । सर र मेडमका सुरक्षार्थ खटेका सेना र पुलिसलाई पनि ‘रोकिन' भने ।

त्यस बेला दर्शकदीर्घामै बसेका कतिपयले उनलाई खाऊँलाजसरी हेरे । कार्यक्रम बिथोल्न थाल्योे भनी कतिले त जाइलाग्न खोजे ।

कार्यक्रमस्थलमा पत्रकार नहुँदा हुन् त उनी ठाउँको ठाउँ पारिन्थे होला । किनकि झम्टन खोज्ने सर र मेडम अनि तिनका सुरक्षामा खटिएका सेना÷पुलिसलाई हेड सरले पत्रकारतिर संकेत गर्दै रोकेका थिए ।
कार्यक्रम चलिरहेको बेला सहिदपत्नी मनकला रोल्पामा गाई चराउँदै थिइन् भने उनका दुई छोराले अरबमा भेडा ।

हेड सरको भाषण सुन्न गएको माहोल एकाएक अर्कोतिर मोडियो । त्यसपछि हेड सरको भाषण खिच्न गएका क्यामेरा ती युवातिर सोझिए ।

कार्यक्रममा आकर्षणको ‘ब्ल्याक एन्ड ह्वाइट' फोटो तुर्लुंग झुन्डिएको थियो, ड्यासको सीधा पछाडि । जुन फोटो आकर्षणले नागरिकता बनाउँदा खिचेका थिए । त्यसको छेवैमा हेड सरको यामानको रंगीन र ठूलो फोटो थियो ।

ब्ल्याक एन्ड ह्वाइट फोटोमै भए नि बालसखा आकर्षणलाई देखेर एकाएक बेचैन भएको मनलाई उनले जबर्जस्त थाम्न कोसिस गरे ।

पाइलाको गति जति छिटो बढ्यो त्यति नै दुखी पनि जिउन पाउने नयाँ दिनको सपना उनीसँगै हिँडेजस्तो लाग्यो । यद्यपि त्यो सपना पनि कमरेड ज्वार उर्फ बिर्खलाल घर्तीमगरजस्तै घाइते थियो ।

ती युवा कार्यक्रममा निम्त्याइएका थिएनन् । हातको घाउ बल्झेर उपचार गर्न काठमाडौं झरेको बेलामा संयोग जुरेर उनी कार्यक्रमस्थलमा छिरेका थिए ।

कार्यक्रममा सर र मेडमहरूले सहिद आकर्षणको समेत नाम नलिई आफूहरूले मात्र जनयुद्धमा त्याग गरेको कुरा फूलबुट्टा भर्दै पुराण लगाएपछि उनले आफूलाई थाम्न सकेनन् । सहिद, बेपत्ता, घाइतेका सपना र तिनका त्यागमाथि सर र मेडमहरूले नै बन्चरो हानेजस्तो अनुभूत गरे । र, दर्शकदीर्घाबाट जुरुक्क उठेका थिए ।

पार्टीले सहिद भुल्यो भन्ने गुनासो चर्केपछि ‘बिरालो बाँध्न'लाई कार्यक्रम राखिएको थियो ।

सहिद आकर्षणको स्मृति दिवस भन्ने ब्यानरसमेत थिएन ।

दर्शकदीर्घाबाट बोल्ने ती रोल्पालीले जनयुद्धमा आफ्नो खुसी, रहर, बायाँ हात र पत्नी गुमाएका थिए ।

बोलिरहेका गाउँलेले लगाएको कमिजको केही भाग टालिएको थियो भने केही भाग टाल्न बाँकी । चिम्टा तताएर जोडेको दायाँ खुट्टामा लगाएको चप्पलको फित्ता फेरि चुँडिन साइत कुरिरहेको थियो ।

बोल्दाबोल्दै उनले बेनी आक्रमणको त्यस रात सम्झिए । आकर्षणसित फस्ट एसल्टमा लडेको भयानक रात । र, सम्झिए आफ्नो बायाँ हातसहित आकर्षणलाई पनि बेनीमा छाडेको ।

त्यसपछि सम्झिए आकर्षण परिवारसहित आफ्ना सहयोद्धालाई । तीमध्ये कति मारिएका थिए, कति बेपत्ता थिए भने कति घाइते र कति अरबमा ।

‘हिजो र आजमा के फरक छ, ठूला नेता र ठूला कमान्डरका जिन्दगीमा ? '
उनले सोधे ।
उनका आँखा सर र मेडमका भुँडी, गाला हुँदै तिनले लगाएका लुगातिर सोझिए ।

‘तपाईंहरूले कहिल्यै सम्झनुभयो कि यी कार्यकर्ताका पनि जोई छन् । पोइ छन् । आमाबा छन् । छोराछोरी छन् । र, तिनका पनि रहर छन् । तिनलाई पनि माया लाग्छ', आँखा, मुख र औंला पनि नेतातिर सोझ्याउँदै सोधे ।
फेरि सोधे, ‘सम्झनुभयो कहिल्यै ? '
कोही बोलेनन् ।

‘सर र मेडमले लाए÷खाएको'प्रति डाह गरेको होइन भने । उसो भए को हो त ? कार्यकर्ता र जनतालाई ढाँटेकाले मात्र चर्को गुनासो गरेको उनले तर्क गरे ।

‘प्रतिक्रियावादीका नाइकेलाई भन्ने कुरा आफ्नै सर र मेडमलाई भन्नुपर्दा मलाई सरम लागेको छ', एकछिन थामिएर फेरि बोले, ‘तपाईंहरू त रातारात नवधनाध्य बर्गको पनि नाइके हुनुभयो । तर, सहिद, बेपत्ता, घाइते, कार्यकर्ताका पसिना, आँसु र रगतले निको मनले तपाईंहरूलाई निदाउन दिने छैनन् ।'

यति भनेर हेड सर र त्यसमुनिका सर र मेडमलाई नियाले । बालुवाटार र सिंहदरबारको बोसो थपिएपछिका तिनका अनुहार झन थलथले देखे ।

‘हाम्रा जोई हुँदाहुँदै हामी पो राँराद्देको जिन्दगी जियौं । हामी पोइ हुँदाहुँदै हाम्रा जोईले राँरीघेका जिन्दगी जिए । हामी बाआमा नमर्दै हाम्रा छोराछोरीले तोकेतोकिनाद्धेका जिन्दगी जिए', उनको बोलीको भोल्युमले भर्‍याङ चढ्यो, ‘हामीले जिएजस्तो जिन्दगी जिएका कोही सर र मेडम भए म अहिल्यै कान काटेर गुमा गार्छु ।'

उनी बोल्दाबोल्दै बायाँ हातको सिला ढाकेको कपडा फेरि खस्यो । बाहुला झन् भिजेको थियो । फेरि बाहुला गुटुमुटु पार्दै कपडाले छोपे ।
सन्नाटा छायो ।

न कसैले ‘हो' भने न कसैले ‘होइन' ।
उनले कस्तो प्रतिक्रिया आउँछ भनेर पर्खन पनि चाहेनन् ।

सहिद परिवार, बेपत्ता परिवार र घाइतेसहित इमानदार कार्यकर्ताका अनुहारसित आफ्ना सर र मेडमका अनुहार जोखे ।

‘सर र मेडमहरूसित पो ‘बुर्जुवा राजनीति' गर्ने पैसा छ । बुर्जुवा डिग्री छ । हामीसित के छ ? दिन्छु भनेको ‘वार भेट्रान' त दिनुभएन । स्कुले झोला स्कुलमै फालेर जनयुद्धमा हिँडेका हामीले न पढ्न पायौं न बढ्न । देखाइदिनुस् त, ‘बासी समाज'मा हाम्ले टेक्ने कहाँनेर हो ? '
सन्नाटा छायो ।

कोही बोलेनन् ।
हेड सर, सर र मेडमका अनुहार ताक्ने क्यामेरा उनको अनुहारतिर सोझिएका थिए ।

अतिथि आसनमा बसेका हेड सर, सर र मेडमले प्रतिवाद गर्न चाहेनन् । पत्रकार भएको ठाउँमा गर्ने कुरा पनि भएन ।

घरिघरि आक्रोशित देखिएका उनी एकाएक भावुक भए । उनको बोलीमा आक्रोश मिसिएको थियो या आँसु ?

पत्ता लाउन गाह्रो भयो ।

‘हामीले पो गुमायौं र माया लाग्छ क्रान्तिको । त्यागको । समर्पणको । हरिबिजोग पारिएका सहिद र बेपत्ता परिवारका, घाइते र इमानदार कार्यकर्ताका ।'
यति भनेर उनी फरक्क फर्किए ।

उनका आँखाले खोजे उनका खलक । न त्यहाँ घाइते थिए न बेपत्ता परिवारका न त सहिद परिवारका न इमानदार कार्यकर्ता ।
‘आफ्नै पार्टीको कार्यक्रममा बोले या अन्तै ? ' झसंग भएपछि हेरे ।
उनले छुट्याउन सकेनन् ।

कार्यक्रमस्थलबाट एकछिन पनि बस्ने मन भएन । तर, निक्लनुअघि तुर्लुंग झुन्डिएको आकर्षणको ब्ल्याक एन्ड ह्वाइट फोटोलाई एकपालि हेरे ।

किन हो कुन्नि ? उनलाई आकर्षणको त्यो फोटोको समेत अपमान भएजस्तो लाग्यो । गलत ठाउँमा राखेजस्तो लाग्यो ।

एक प्रति फोटो पनि भएन भन्दै आकर्षणपत्नी रोएको उनले सम्झिए ।

फोटो देखेर कति खुसी होलिन्, आकर्षणपत्नी ? छोराछोरी कति खुसी होलान् देखेर बाबुको फोटो ? त्यसपछि त्यै फोटो हेरेर भए नि चित्त बुझाउलान् भन्ने सोचे । र, भोलि कोही आकर्षणबारे खोज्न आए देखाउनलाई पनि काम लाग्ला भन्ठाने ।

आकर्षणपत्नीले भनेकी थिइन्, ‘एउटा पानी फोटो भए नि कति मन राख्न हुँनो हो ।'

भएजति फोटो दुईचार पालि गरेर गाउँकै नेताले लगेका थिए, सहिदको किताबमा छाप्ने भन्दै । तर, त्यो फोटो छापिएर सहिद परिवारकहाँ कहिल्यै पुगेन । कति फोटो घरमा छापा मार्न जाने सुरक्षाकर्मीले लगे ।

फोटो फिर्ता गरिदिन भन्दै आकर्षणपत्नी गाउँका माओवादी नेताकहाँ धाइन् । पहिलेपहिले त फलानो कमरेडसित छ भने ।
त्यसपछि ?
हरायो भने ।

सुरक्षाकर्मीकहाँ माग्न जाने कुरै भएन ।

त्यसपछि ?
सम्झना आउँदा हेर्ने एउटा फोटोसमेत बचेन ।

‘अब फोटोको के काम सर र मेडमहरूलाई । उनको परिवारसित एकप्रति पनि छैन । कम्तीमा यै फोटो हेरेर मन बुझानन्', यति भनेर आकर्षणको फोटो झिक्न सरासर गए, ‘गारोपिरो औसरमाफ है ।'
सहिद, बेपत्ता र घाइते दुब्लाउँदै आफ्नो परिवारमै सीमित भएका थिए ।

फोटो झिक्न जाँदा सेना÷पुलिससहित केही सरले रोक्न खोजे । तर, हेड सरले रोके ।
सञ्चारमाध्यमसामु कसरी प्रस्तुत हुने ? हेड सर जानकार थिए ।
फोटो झिके ।

फोटो पनि दुब्लाएको थियो जसरी तिनका परिवारका सदस्य दुब्लाएका थिए ।

फोटोलाई हेर्न सकेनन् ।
बाँध फुटाएर उनको आँसु निक्लन बल गरेपछि छिटोछिटो कार्यक्रमस्थलबाट बाहिरिए ।

न उनलाई कुनै सरले सम्झाउन खोजे न रोक्न खोजे न त उनका हेड सरले नै केही भने ।

बाहिरिएपछि उनको मनलाई पनि छोएर बतासले ‘अब कहाँ जान्छस्' भनेर सोधेजस्तो लाग्यो ।

‘दुखीका सपना फुलाउने बाटो, त्यसका अगुवा र त्यस्तो पार्टी कहीँ त भेटिएलान्', अनायास उनको मुखबाट बोली फुस्क्यो ।

बाहिरिएपछि पनि उनले आकर्षणको फोटो हेर्न सकेनन् । आँखालाई ‘आँसु नबगा' भनेर सम्झाउनसक्ने शक्ति उनले गुमाइसकेका थिए ।

त्यसैले फोटो एक झलक पनि नहेरी झोलामा राखे ।
दुईचार पाइला फालेपछि हेरे, बालसखा आकर्षणसित बच्पनमा बोलाउने ‘घाम नाना' त्यस दिनको काम सकेर फर्कंदै थिइन् । र, डाँडामाथि उभिएर ‘बादल भेना'ले पर्खिरहेका थिए ।

उनले ‘घाम नाना यता आऊ, बादल भेना उता जाऊ' भन्दै जाडो यामको रोल्पामा आकर्षणसित गाएको बच्पन सम्झिए । र, सम्झिए एउटा हातले सिँगान पुछ्दै, अर्को हातले कच्छा सिमल्दै आकर्षणसित बाजी लाग्दै घाम भेट्न दौडेको पनि ।

बच्पनसँगै न कच्छा सिमल्ने न उनको बायाँ हात थियो न त उनीसित बालसखा आकर्षण नै ।

त्यसपछि काठमाडौंका सडकमा गुडिरहेका गाडीको आवाजसित चप्पलको आवाजलाई खपाउँदै हिँडे ।

घाउ ढाकेको कपडालाई काठमाडौंको हावाले घरिघरि उडाउँदै जिस्क्याउँथ्यो ।

हिँड्दाहिँड्दै एकाएक गह भरियो । छचल्किएर आँखाको बाटो हुँदै केही थोपा आँसु भुइँमा झरे ।

कसैले देखेपछि के भन्लान् भन्दै दायाँ हातको बाहुलाले आँसु पुछे । त्यसपछि छिटोछिटो हिँडे ।

पाइलाको गति जति छिटो बढ्यो त्यति नै दुखी पनि जिउन पाउने नयाँ दिनको सपना पनि उनीसँगै हिँडेजस्तो लाग्यो । यद्यपि त्यो सपना पनि कमरेड ज्वार उर्फ बिर्खलाल घर्ती मगरजस्तै घाइते थियो ।
ईशारा
विदुर
विधवा
टुहुराटुहुरी