स्टोनहेन्जः तीन फन्को

युद्ध मैदान हो कि सार्वजनिक सडक ? ‘सावधान मिलिटरी ट्यांक पास हुने ठाउँ' लेखेको सूचनापाटी देख्नासाथ मुटुमा ढ्यांग्रो ठोक्यो । चलाइराखेको गाडीमा हत्तपत्त बे्रक लगाएर स्पिड घटाएँ ।

एकैछिनमा धुलो उडाउँदै नजिकैबाट ठूलो आवाजमा हेलिकनेप्टर बतासिँदै गयो । माथिल्लो भागको अगाडि र पछाडि ठूल्ठूला घुम्ने पखेँटा भएको, युद्धमा प्रयोग गरिने ‘चिनुक' हेलिकोप्टरलाई नजिकैबाट देख्दा मेरो सात्तै गयो ।

बेलायतको वेल्स राज्यमा सपरिवार केही दिन गर्मी बिदाको छुट्टी मनाएर घर फर्कंदै थियौं । दक्षिणी इङ्ल्यान्डका विल्टसायरको मैदानी क्षेत्रमा रहेको रहस्यमयी प्रागैतिहासिक वास्तुकला ‘स्टोनहेन्ज' अवलोकन गर्ने कार्यक्रम अचानकै बनेको थियो बाटैमा ।

मोटरवे छाडेर दुई लेनको बाटोमा गाडी दौडन थालेपछि फाट्टफुट्ट बस्ती देखिए । पर क्षितिजसम्म जोडिएका मलिला खेतका फाँटहरूले बहुरूप धारण गरेका थिए । कृषि औजार चलाउनेबाहेक अन्य खेताला थिएनन् ।

आधुनिक कृषियन्त्र अन्नबाली र मलिला माटोमा चलिरहेका थिए, अहो ! कहिले भित्रिन्छन् होला यस्ता प्रविधि हाम्रो मुलुकमा ? कृषिप्रधान देश भन्छौं । खै त आधुनिक कृषि प्रविधि र औजार ?

दैनिक हजारभन्दा बढी युवा काम र राम्रो आम्दानीको खोजीमा घरखेत बेचेर वा बन्धक राखेर त्रिभुवन विमानस्थलबाट बाहिरिन्छन् । गाउँमा खेतीपाती गर्ने जनशक्तिको अभाव भएर खेत बाँझै रहन थालेको समाचार आइरहेको छ । बलियाबांगा युवा गाउँबाट पूरै रित्तिएपछि यस्ता आधुनिक कृषियन्त्र नभित्र्याई धरै छैन । बाहिरिने क्रम यसरी नै जारी रहने हो भने त्यो दिन पनि टाढा छैन ।

लगातार दुई घन्टाको ड्राइभिङपछि बल्ल गन्तव्य आइपुगेको जानकारी ‘स्याटलाइट नाभिगेटर'ले दियो । गाडी पार्क गरेर बाहिर निस्कँदा चर्को घामले तालुमा आक्रमण गर्‍यो । समरमा लाग्ने बेलायतको घामले कहिलेकाहीँ त नेपाललाई पनि बिर्साउँछ । यस्तै तातो घाम ताप्न पैसा खर्च गरेर एसिया र अफ्रिकातिर लाग्छन् बेलायतीहरू ।
...
अग्लाअग्ला चौडा चारपाटे ढुंगाको संरचना जसलाईं ‘स्टोनहेन्ज' भनिन्छ । चालीसको दशकको अन्त्यतिर कार्यालयमा भर्खर आएको कम्प्युटरको वालपेपरमा देखेको स्टोनहेन्ज अहिले मेरोसामु प्रत्यक्ष खडा थियो । समय र संयोगको दूरी निकै लामो रहेछ । स्टोनहेन्जलाई प्रत्यक्ष रूपमा हेर्न पच्चीस वर्ष कुर्नुपर्‍यो मैले ।

संसारभरका मानिसहरूका भीडमा हामी चार नेपाली अनुहार पनि मिसियौं । हरेक व्यक्ति आश्चर्यचकित भावले स्टोनहेन्ज हेर्दै थिए ।

भीडका मानिस स्टोनहेन्जलाई पृष्ठ भागमा पारेर वरिपरि चक्कर लगाउँदै फोटो लिँदै थिए । ती मानिस हेर्दा यस्तो लाग्थ्यो, सबैजना मोबाइल फोनको प्रदर्शनीमा आएका हुन् । समय बदलिएको छ, मानिसहरू प्रायः क्यामरा बोक्न छाडे । मोबाइल फोनबाटै फोटो खिच्छन् ।

हवन कुण्डको चक्कर लगाएझैं हामीले पनि गोलचक्कर लगाएर ढुंगाको त्यस अद्भुत संरचना हेर्‍यौं, फोटो खिच्यौं । त्यसरी चक्कर लगाउँदा थरीथरीका भाषा सुन्ने अवसर मिल्यो । तिनका कुरा कसरी बुझ्नु !

सिमेन्टको चौडा पिल्लरजस्ता देखिने स्टोनहेन्जमा अजंगका ढुंगा ताछेर ठड्याएइएको रहेछ । ती ढुंगा पाँच हजार वर्ष पुराना हुन् भनिन्छ । तर, त्यति पुराना हुन् भन्ने संकेत मैले कतै देखिनँ । ढुंगामा न कुनै लिपि कुँदिएको थियो, न कुनै चित्र वा आकृति खोपिएको ।

केही मानिसको मतअनुसार दैत्यहरूले स्टोनहेन्जको स्थापना गरेका हुन् । अन्य केहीको मतमा मर्लिन नामको जादुगरले आफ्नो जादुद्वारा यसको स्थापना गरेको हो । दैत्य र जादुगरमा विश्वास नगर्ने आधुनिक विचारका केही अनुसन्धानकर्ता स्टोनहेन्जलाई अर्कै ग्रहबाट आएका एलियनहरूले बनाएको हो भन्छन् ।

तर, पनि पुरानो होइन भनेर औंलो ठड्याउने कुनै आधार मसँग थिएन । पुरातत्वविद् र वैज्ञानिकले लामो अनुसन्धान र खोजबाट पत्ता लगाएको कुरालाई म सामान्य अवलोकनकर्ताले यस्तो होइन कसरी भन्नु ? त्यति पुरानो भएको विश्वास नलागे पनि विश्वास गर्न बाध्य थिएँ ।

ती ढुंगा एकआपसमा नजिकै चक्राकारमा ठड्याइएका थिए । जमिनमा गाडेर ठड्याइएका ती ढुंगा नौ मिटरसम्म अग्ला र बीस टनसम्मका रहेछन् । केही टुटफुट टुक्राहरू भुइँमा त्यसै लडिरहेका थिए । घर बनाउन सिमेन्टका पिल्लर ठड्याएर ठिक्क पारेजस्ता देखिने ती ढुंगामाथि बिम राखेजसरी नै झन्डै उत्रै आकारका ढुंगा सुताएर राखिएको थियो । झट्ट हेर्दा कुनै ठूलो भवन निर्माण गर्दागर्दै बीचैमा काम छाडिएको जस्तो देखिन्थ्यो ।

खेतीपाती हुने मलिलो समथर फाँटमा कसले र कुन प्रयोजनका लागि ल्याए होलान् ती ढुंगा ? त्यसको रहस्य अझैसम्म कसैले पत्ता लगाउन सकेको छैन । तर पनि वैज्ञानिक, पुरातत्वविद्, इतिहासकार र खगोलशास्त्रीका आआफ्नै तर्क छन् । कसका कुरा पत्याउनु ? तिनका तर्क र कथा सुनेर मजस्तै अन्य मानिस पनि अलमलमा परेका होलान् ।

स्टोनहेन्ज वरपर ढुंगाको कुनै पहाड देखिँदैन । ती अजंगका ढुंगा करिब बत्तीस किलोमटिर टाढाबाट त्यही ठाउँमा काँटछाँट गरेर ल्याइएको हो भन्ने वैज्ञानिक मान्यता छ । उतिखेर त्यत्रो भीमकाय ढुंगा त्यति टाढाबाट त्यहाँसम्म ल्याउनु आश्चर्यलाग्दो कुरा थियो । त्यो बेला न क्रेन थियो, न ढुवानी गर्ने यातायातको साधन । कसरी ल्याए होलान् त्यहाँसम्म त्यत्रा अजंगका ढुंगा ?

केही मानिसको मतअनुसार दैत्यहरूले स्टोनहेन्ज स्थापना गरेका हुन् । अन्य केहीको मतमा मर्लिन नामको जादुगरले आफ्नो जादुद्वारा यसको स्थापना गराएको हो । दैत्य र जादुगरमा विश्वास नगर्ने आधुनिक विचारका केही अनुसन्धानकर्ता स्टोनहेन्जलाई अर्कै ग्रहबाट आएका एलियनहरूले बनाएको भन्छन् ।

टाढासम्म फैलिएको त्यो चौडा भूमि रनवेजस्तै देखिन्छ । के त्यो समथर भूमिलाई एलियनहरूले उति बेला रनवेका रूपमा प्रयोग गरेका थिए ? निकै बेर त्यो समतल भूमिमा परसम्म नजर लगाउँछु । एलियनहरूको रनवे मासेर मानिसहरूले खेतीपाती पो गरेका हुन् त ?

चेप्टो र बक्राकार ‘यूएफओ' अर्थात् एलियनहरूको विमान पृथ्वीमा कैयौंपटक आएको र त्यसलाई देखेको भनेर कैयौंको दाबी छ । मैले पनि त्यस्ता समाचार बेलाबेलामा पढेको र सुनेको छु ।

तर, आजसम्म ‘यूएफओ' देख्ने सौभाग्य मिलेको छैन । उसो त हलिउडका धेरै फिल्ममा त्यस्ता विमान र एलियन देखेको छु । फिल्म हेरको भरमा एलियन र यूएफओको आकृति भण्डार भएको छ मेरो मस्तिस्कमा ।

एलियन भए÷नभएको पत्ता लगाउन अमेरिकाको सरकारी संस्था नासामा एउटा विभाग नै खडा गरिएको छ । वैज्ञानिकहरूको टिमले बीस वर्षभित्र अर्को ग्रहबाट आएका ती एलियनको सम्पूर्ण कुरा पत्ता लगाएरै छाड्ने प्रण गरेको छ ।

मानिसभन्दा धेरै बुद्धिमान र चलाख ठानिएका ती एलियनबारे वैज्ञानिक तथ्य आयो भने एलियनभन्दा मानिस नै बुद्धिमान ठहरिने भए । एलियन र पृथ्वीवासीको युद्ध भयो भने विभिन्न जात, धर्म र देशबीच चलेको वैमनष्य अन्त्य गरी एकजुट भएर एलियनविरुद्ध अवश्य लड्लान् । सायद त्यस दिन पृथ्वीवासी हुनुको गर्वमा मानिसले कुनै उत्सव मनाउलान् ।

रकेट र हवाईजहाज निर्माणको इतिहास लामो छैन । तर, इजिप्टको तीन हजार साल पुरानो ‘न्यु किङ्डम मन्दिर'को भित्तामा यूएफओका चित्रहरू पाइएको छ । त्यति पुरानो मन्दिरमा यूएफओको चित्र पाउनुले उति बेलैदेखि मानिस अर्को ग्रहका प्राणी पृथ्वीमा कुनै विमानद्वारा आउने गरेको कुरासँग परिचित रहेछन् भनेर मान्न सकिन्छ ।

अन्य ग्रहका प्राणीले विमान प्रयोग गरेको पृथ्वीका मानिसले देखेका थिए होलान् र त इजिप्टको मन्दिरमा त्यसको चित्र बनाइयो भनेर अनुमान लगाउँछु ।

केही इतिहासकारले स्टोनहेन्जलाई पाँच हजार वर्ष पुरानो मानव सभ्यताको अस्तित्व मानेका छन् । यसको वरपरको उत्खननमा थुप्रै मानव कंकालका टुक्रा फेला परेकाले त्यहाँ कुनै सामूहिक चिहान भएको वैज्ञानिकहरूले अनुमान गरेका छन् । त्यहाँ फेला परेका मानव कंकाललगायत अन्य वस्तु म्युजियममा हेर्ने अवसर मिलेको थियो । त्यहाँ भेटिएको सामूहिक चिहान स्टोनहेन्जको निर्माण गर्नेे कामदार र त्यस वरपरका अन्य मानिसको हुनसक्ने अनुमान गरिएको छ ।

स्टोनहेन्जमा केही नीला रङका ढुंगा पनि थिए । ती ढुंगामा कैयौं रोगलाई निको पार्ने शक्ति छ भनिन्छ । उतिखेर उपचारका लागि त्यस ठाउँमा मानिसहरू आए होलान् । रोग निको नभएर मरेपछि त्यतै समाधिस्थ गरियो होला । यहाँ भेटिएका कंकाल तिनै मानिसका होलान् भनेर तर्क गर्नेहरू पनि छन् ।

केहीले यो पारम्परिक धार्मिक कर्मकाण्ड गर्ने ठाउँ थियो भनेका छन् । तर, त्यसको पनि स्पष्ट प्रमाण फेला परेको छैन । तर, त्यहाँ फेला परेका पुराना भाँडाकुँडा, बन्चरो आदि सामग्रीले यस्तै कुराको संकेत गरेको मान्नेहरू धेरै छन् ।

स्टनोनहेन्जको ढुंगालाई वैज्ञानिकहरूले हरेक तरिकाले जाँचेका रहेछन् । ती ढुंगामा हिर्काउँदा एक विशेष प्रकारको ध्वनि निस्कन्छ रे । त्यसलाई उति बेला घन्टीको रूपमा प्रयोग गरिन्थ्यो रे । हरेक ढुंगाको गुञ्जन एक अर्कोभन्दा फरक रहेछ । यसलाई हिर्काउँदा धातुको घन्टीजस्तै आवाज आउँदो रहेछ । उति बेला यसलाई चर्च वा मन्दिरमा बजाइने घन्टीजस्तै प्रयोगमा ल्याइएको थियो होला भनेर अनुमान गर्छु ।
मलाई त्यसको ध्वनि जाँच्न, सुन्न र बडेमानका ढुंगा स्पर्श गर्न मन लागेको थियो । त्यहाँ पुगेर स्पर्श गर्न वा जाँच्न थाले पक्राउ परेर जेलको हावा खाइने डरले जाने आँट आएन ।

उतिबेलाका शासकहरूले आफ्नो शक्ति देखाउन र आफ्नो सीमा रेखांकनका लागि यसको निर्माण गरेका हुन् भन्ने अर्को तर्क छ । तर, यस्तो असम्भव लाग्ने काम शक्ति देखाउनकै लागि गरे होलान् ? यो पनि प्रश्न अगाडि आउँछ ।

केही खगोलशास्त्रीका अनुसार ठड्याइएका ती ढुंगालाई क्यालेन्डरको रूपमा प्रयोग गरिन्थ्यो । स्टोनहेन्जको पूरा स्मारकले सौर्य प्रणालीलाई प्रदर्शित गर्छ । कसैले यो वेधशालाका रूपमा थियो भनेका छन् । उनीहरूले यसको संरचनालाई अति जटिल मानेका छन् । उनीहरू यसलाई एक प्रागैतिहासिक कम्प्युटर भन्छन् ।

विज्ञानले जति नै उन्नति गरे पनि यसको रहस्य सुल्झाउन सकेको रहेनछ । यथार्थ कुरा पत्ता नलागेको यो प्राचीन स्मारकले रहस्यमयताका लागि नै प्रसिद्धि रहेछ । अरूले जे जे भने पनि अंग्रेजहरू यसलाई बेलायतको गौरव मान्छन् ।

दुई मिनेटमा दुई फन्को लगाउन सकिने स्टोनहेन्जलाई आधा घन्टा लगाएर तीन फन्को लगाएँ । जताबाट जति नै हेरे पनि कलाविहीन बडेमानका ढुंगाका खम्बाहरू ठिंग उभिएको मात्रै देखेँ । संसारभर ख्याति कमाएको स्टोनहेन्ज मेरो लागि प्रख्यात चित्रकारले बनाएको नबुझिने अब्स्ट्र्याक्ट चित्रझैं भयो । न तिनमा सुन्दरता देखेँ न कुनै प्राचीनता ।

बरु त्यसका बारेमा चलेका चर्चा, अनुमान र तर्कहरू मलाई बडा रोचक लागे । स्टोनहेन्जले मलाई आकर्षित गर्न नसके पनि अमेरिकाका राष्ट्रपति बाराक ओबामा त्यसलाई हेर्नकै लागि केही समयअघि बेलायत आएको समाचार टीभीमा हेरेको थिएँ । ओबामाले त्यहाँ पुगेर अनेक जिज्ञासा राखे । उत्तर सुनेपछि उनी रोमाञ्चित बने । र भने, ‘हाउ कुल इज दिस् ? '

समरमा रातको साढे ९ बजे अस्ताउने घाम साँझ ६ बज्दा पनि उस्तै तेजिलो छ । त्यहाँबाट कम्तीमा दुई घन्टा कारको तुफानी दौडाइपछि मात्र घर पुगिन्थ्यो । हेर्न, बुझ्न, सुन्न केही बाँकी रहेजस्तो लागेन । त्यसैले अबेर नगरी सटल बसमा फिर्ता आयौं । कार स्टार्ट गरेर विस्तारै अगाडि बढाएँ । परसम्म देखिने फराकिला फाँट आँखाबाट ओझेल भए ।