प्रविधिमा छलाङ

काठमाडौं: मोबाइलको किप्याडमा औंला चलाएको भरमा आफ्नो बैंकखाताको ब्यालेन्सको जानकारी लिन सकिन्छ, पैसा अन्यत्र पठाउन सकिन्छ । स्कुल, टेलिफोन, इन्टरनेट सेवा प्रदायक आदिको महसुल मोबाइलबाटै भुक्तानी गर्न सकिन्छ । घरमै बसेर डेभिट/क्रेडिट कार्डका लागि फाराम भर्न सकिन्छ । प्रविधिले ग्राहकलाई यति सजिलो बनाइदिएको छ अब बिस्तारै ग्राहक बैंकमा उपस्थितै नहुनुपर्ने हो कि भन्न थालिएको छ ।

पहिलो बैंक (नेपाल बैंक लिमिटेड) स्थापना १९९४ सालमै भए पनि प्रविधि विकास नभएका कारण लामो समय ग्राहकले सुविधा पाएनन् । सानोतिनो 'इन्क्वायरी' का लागि पनि बैंकसम्म पुग्नैपर्ने, कर्मचारीलाई जिहजुरी गर्नैपर्ने बाध्यता थियो । कम्प्युटर/स्मार्ट फोनको विकास र विस्तारले बैंकका धेरै सुविधा बैंक नपुगी पाइने अवस्था बनेको छ ।

नेपालको बैंकिङ क्षेत्र सेवा, सुविधा र प्रविधि सबैमा आधुनिकीकरण भएको/भइरहेको छ । बैंकमा प्रयोग भएका प्रविधि केही वर्षको अन्तरालमै परिवर्तन भएका छन् । वित्तीय क्षेत्रलाई आधुनिक, सुरक्षित, सहज, प्रविधिमैत्री तुल्याउने क्रममा बैंकहरूले ठूलो रकम खर्च गरिरहेका छन् ।

प्रविधिको प्रयोग गर्नेको संख्या कम होला तर बैंकिङ क्षेत्रले छलाङ मारिसकेको बैंकर्स संघका अध्यक्ष तथा मेगा बैंक लिमिटेडका सीईओ अनिलकेशरी शाह बताउँछन् । उनका अनुसार प्रविधिलाई आत्मसात् गर्न बैंकहरूले वर्षमै करोडौं खर्च गरिरहेका छन् । ग्राहकको माग, बजारको आवश्यकता, नयाँ आविष्कारलगायतका कुरालाई दृष्टिगत गरी सबै बैंक प्रविधिमा आधारित भइसकेका छन् ।

पछिल्लो समय प्रयोगमा आएको मोबाइल बैंकिङ, इन्टरनेट बैंकिङ, एटीएम, इलेक्ट्रोनिक कार्ड पेमेन्ट, स्विपकार्डजस्ता कुरामा बैंकहरू पछि परेका छैनन् । बैंकमा प्रयोग गरिएको सफ्टवेयर पनि अत्याधुनिक छ । नेपाल बैंकर्स संघका उपाध्यक्ष तथा एनबी बैंकका सीईओ ज्ञानेन्द्र ढुंगानाका अनुसार बैंकले चारवटा सफ्टवेयर प्रचलनमा ल्याएको छ । सबैभन्दा बढी फिनाकल र पुमरी त्यसपछि टेमनस र टी २४ प्रयोग भएको छ । प्रयोगमा आएका नयाँनयाँ प्रविधिले बैंकिङ कारोबार सहज बनाइदिएको छ । साथै ह्याकिङ र चोरीजस्ता जोखिम कम गरिरहेको छ ।

ठूला बैंकमात्र नभएर फाइनान्स कम्पनीले पनि इन्टरनेट बैंकिङ र मोबाइल बैंकिङको सेवा दिइरहेका छन् । इन्टरनेट बैंकिङ र मोबाइल बैंकिङ सेवामा नेपाल दक्षिण एसियामै उत्कृष्ट रहेको एफ-१ सफ्ट कम्पनीका कार्यकारी निर्देशक सुवास शर्मा दाबी गर्छन् । उनका अनुसार अहिले मोबाइलमार्फत एक बैंकबाट अर्को बैंकमा पैसा पठाउन, स्कुल, एनटीसी, एनसेल, इन्टरनेट सेवा प्रदायक कम्पनीको पैसा तिर्न सकिने भएको छ । घरमै बसेर डेभिट/क्रेडिट कार्डको फाराम भर्न सकिनेछ ।

मोबाइलमै आफ्नो खातामा भएको हेरफेर, म्यासेज अलर्टजस्ता सुविधाको विकास भइसकेको छ । जुन पूर्ण रूपमा प्रयोगमा पनि आउन थालेका छन् । यसले एकातिर मानिसलाई हरेक सानासाना कामका लागि पनि बैंकमा धाउनुपर्ने झन्झटबाट मुक्ति दिलाएको छ भने अर्कोतर्फ कतै बैंकमा मानिसको उपस्थिति नै नहुने हो कि भन्ने प्रश्न उब्जाएको छ ।

'कस्टमर बैंकमा आउनै नपरोस् भन्ने हाम्रो लक्ष्य हो', अध्यक्ष शाह भन्छन्, 'ग्राहकले मोबाइलमै बैंकको सबै सेवा लिऊन् भन्ने छ ।' राष्ट्रबैंकले पेमेन्ट एन्ड सेटलमेन्ट विभाग खडा गरेर रियल टाइम ग्रेस सेटलमेन्ट (आरटीजीएस) जाने लगायतका काम गरिरहेको छ । मोबाइल बैंकिङ र इन्टरनेट बैंकिङको प्रयोग सबैले गर्न थाले पनि खाता खोल्न ग्राहक बैंकमा पुग्नुपर्ने बाध्यता सायद रहिरहनेछ । खाता अनलाइनमार्फत भर्ने व्यवस्था भए तापनि कार्ड र चेक लिन बैंकमा नपुगी हुन्न ।

एप बनाउने कम्पनी पनि मोबाइल बैंकिङलाई अझ प्रभावकारी र ग्राहकमैत्री कसरी बनाउन सकिन्छ भनेर नयाँनयाँ आविष्कारमा सक्रिय छन् । बैंकले प्रदान गर्ने सबै सेवालाई एउटै एपमार्फत सम्भव बनाउन अनुसन्धान गरिरहेको एफ १ सफ्ट कम्पनीका कार्यकारी निर्देशक शर्मा बताउँछन् ।

बाइल/इन्टरनेटमार्फत चेक पनि साट्न सकिने बनाउन अनुसन्धान चलिरहेको छ । अमेरिका, क्यानाडालगायत देशमा चेक डिपोजिट मोबाइलबाट फोटो खिचेर पठाउँदा हुने भइसकेको छ ।

नेपालमा चाहिँ राष्ट्रबैंकको नीतिनियम नै बाधा बनेको छ । खाता खोल्ने मानिसको अन्तर्वार्ता नै लिनुपर्ने नियम र हस्ताक्षरको समस्याले सेवालाई तत्कालै लागू गर्न नसकिने शाहले बताए । अन्यत्र सम्भव भएका कतिपय सुविधा कानुन अभावका कारण नेपालमा उपलब्ध हुन सकेको छैन ।

तैपनि बैंकिङ क्षेत्रले गरेको प्रगति र प्रयोगमा आएका प्रविधिको स्तरलाई विदेशका बैंकसँग दाँज्दा सन्तोष मान्नुपर्ने अवस्थामा पुगेको उपाध्यक्ष ढुंगाना बताउँछन् । उनका अनुसार प्रविधिको प्रयोग गर्ने सुविधा प्रदान गर्नुअघि कस्तो प्रविधि हामीलाई आवश्यक छ, त्यो प्रविधिका बारेमा अन्तर्राष्ट्रिय अभ्यास र अनुभव केकस्तो छ भन्ने अध्ययन गरिन्छ ।

सोहीअनुसार बैंकिङ क्षेत्रमा प्रविधिलाई भित्र्याइएको छ । जुन रूपले आज ग्राहकले घरमै बसेर बैंकिङ गर्न सकेका छन्, बाटोमा हिँड्दाहिँड्दै बैंकिङ गर्न सकेका छन् । नेपाली बैंकिङ क्षेत्रका लागि यो पनि एउटा ठुलो उपलब्धि भएको ढुंगानाको कथन छ ।

मुलुकमा २०४७ सालमा हिमालयन बैंकले पहिलो एटीएम भित्र्याएको थियो । ससाना बजारसम्म एटीएमको विस्तार भइरहेको छ । एभरेस्ट बैंकले कुनै समय नगद जम्मा गर्न पनि मिल्ने एटीएमसमेत नेपालमा ल्याएको थियो । त्यसको प्रयोग भने खासै हुन सकेन । कार्डमार्फत किनमेल गर्ने चलन विस्तार हुँदैछ । बैंकहरूले पछिल्लो समय शाखारहित बैंकिङ सेवाको विस्तार पनि तीव्र रूपमा गरिरहेका छन् । बैंकको शाखा नभएको ठाउँमा भुक्तानीका लागि शाखारहित बैंकिङ सेवामार्फत एटीएम कार्ड र औंठाको छापबाट, पोइन्ट अफ सेल मेसिनका माध्यमबाट कारोबार गर्न सकिने भएको छ ।

सँगसँगै ९० प्रतिशत बैंकले मोबाइल बैंकिङ सेवा प्रदान गरिरहेका छन् । स्मार्ट फोनको बढ्दो प्रयोग र एप्सको विकासले गर्दा कारोबारसमेत मोबाइलमार्फत नै हुन थालेको छ । यसले बैंकले अहिले आएर विस्तार गरिरहेको साखा, एटीएम र शाखारहित बैंकिङ सेवाको भविष्य के हुनेछ भन्ने प्रश्न उठाएको छ ।

प्रविधिका कारण अब बैंकले शाखा विस्तार होइन घटाउनुपर्ने अवस्था आउने शाह बताउँछन् । अहिलेसम्म मोबाइल बैंकिङ र इन्टरनेट बैंकिङमा ग्राहकको उति लगाव छैन । प्राप्त सेवाको अधिकतम प्रयोग भएको छैन । तर बाल्यकालदेखि ग्याजेट चलाएको पुस्ताले काम समालेपछि प्रविधिको अधिकतम प्रयोग हुनेछ नै, त्यो पुस्ताले थप डिमान्ड पनि गर्नेछ । त्यसलाई बैंकिङ क्षेत्रले पूरा नगरी हुन्न ।