सामरिक-आर्थिक शक्तिकेन्द्रको मोह

सन् १९४५ मा दोस्रो विश्वयुद्ध अन्त्य भएको एकाध दशकपछिको एउटा कालखण्ड यस्तो बनिदियो जति बेला विश्व-सामरिक-राजनीतिको केन्द्रमा अरू कुनै मुलक नभएर अमेरिका थियो । त्यो साख २१औं शताब्दीको सुरुआती एकाध वर्षमा पनि कायमै थियो । अमेरिकाको आर्थिक तथा सामरिक शक्तिमा ह्रास आइसकेको थिएन त्यति बेला । तर, आर्थिक तथा सामरिक महाशक्तिका रूपमा एसियाली राष्ट्र चीनको उदयले विश्व राजनीतिको जोडघटाउमा अमेरिकाको शक्ति सन्तुलनको पल्ला हल्लिने गरी विस्तारै खस्किन थाल्यो । यससँगै अमेरिकी बासिन्दालाई आफ्नो मुलुकको आर्थिक राजनीतिक क्षमतामा आएको ह्रासले पिरोल्न पनि थालेको थियो ।

यसैबीच बोइङ, हेलिकोप्टर सबै निजी भएका एकजना नामुद अमेरिकी व्यापारी डोनाल्डको उदय एक राजनीतिज्ञका रूपमा भयो । उनले सन् २०१५को नोभेम्बरमा प्रकाशित आफ्नो किताब 'क्रिपल्ड अमेरिकाः हाउ टु मेक अमेरिका ग्रेट अगेन'मार्फत प्रस्ताव गरेको राष्ट्रवादी शासकीय दर्शन नै अमेरिकालाई पहिलाकै अवस्थामा फर्काउने 'एकहरफे' अपिल थियो ।

यस किताबबाट, कुनै बेला आणविक क्लबको जब्बर मियो बनिसकेको 'अमेरिकालाई यसका खास नागरिकको अधीनमा ल्याउने बेला यही हो' भनेर राष्ट्रले मूल अमेरिकी जनताको सहानुभूति जित्ने प्रयत्न गरेको बुझ्न सकिन्छ । र, यसैलाई भर्‌याङ बनाएर सम्भवतः उनी विश्व राजनीतिको मियो बन्न चाहन्थे (र, सफल पनि भए) । उनलाई सत्तामोहले डोर्‌याएर पनि होला, उनले कमजोर बन्दै गएको भनेर अमेरिकी राष्ट्रियताको पुनःपरिभाषाका लागि आम अपिल गरे । कोकोहोलो मच्चाए ।

किनभने, अमेरिकी जनताबाट उनले चाहेको कुरा एउटै थियो, आफ्नो पक्षमा जनमत निर्माण गर्ने । हुनसक्छ, राष्ट्रियताको पुनःपरिभाषाको मजबुत आधार खोजेकैले पनि अमेरिकी जनता राष्ट्रको राष्ट्रपतीय उम्मेदारीको पक्षमा उभिए र उनलाई ४५औं राष्ट्रपतिका रूपमा अनुमोदन गरिदिएर 'ह्वाइट हाउस'को बाटो फराकिलो पनि बनाइदिए ।

२०औं शताब्दीको उत्तराद्र्धतिर अमेरिका जति शक्तिशाली थियो, आजको अमेरिकालाई पनि त्यही हैसियतमा उकास्नुपर्छ भन्ने मत नै डोनाल्ड राष्ट्रको राजनीतिक दर्शन रहेको बुझिन्छ । तर, किताबमार्फत आएका उनका सबै अभिमतले आर्थिक तथा सामरिक शक्तिले युक्त अमेरिका बनाउन सघाउँछ भन्ने सुनिश्चितता भने हुन सक्दैन । कतिपय अवस्थामा उनको मत छिमेकी मुलुक मेक्सिकोप्रति बढी आक्रामक बनेको पनि लाग्छ ।

आप्रवासीप्रति उनको विचार अलिकति क्रूर र असहिष्णु पनि लाग्छ । महिलाप्रतिको उनको धारणामा खासै उदारता पनि भेटिँदैन । बलियो पक्ष केमात्रै हो भने महत्त्वाकांक्षी नै भए पनि उनले अमेरिकी राष्ट्रियतालाई बलियो बनाउन सकिने केही आधार भने प्रस्तुत गरेका छन् ।

आक्रोशपूर्ण अभिमतसहित उनले यसअघिका अेमेरिकी प्रशासनले गरेका कामलाई जनतासामु ल्याउन खोज्नुको अभिप्राय राजनीतिक ढोंगलाई प्रस्ट्याउनुभन्दा पनि आफ्नो चुनावी रणनीतिलाई थप उचाइ दिनुजस्तो पनि नलाग्ने होइन । कसरी कुनै बेला संसारमाथि नै हैकम जमाएको मुलुकको विश्वको राजनीतिक प्रेक्षालयमा के कति कारणले फितलो उपस्थिति हुन गयो र यस्तो अवस्थासम्म आइपुग्न सत्तामा बसेका डेमोक्र्याटिक दलका राजनीतिज्ञ के कसरी असफल भएर भनेर किटेरै प्रस्ट चित्र कोर्न भने सकेका छैनन् राष्ट्रले । योचाहिँ उनको कमजोरी हो ।

विश्का सीमित नेतृत्वको स्वार्थको अडानमा बाँकी विश्व शक्तिलाई लत्याएर काम गर्ने नेतृत्व चाहिएको होइन अब अमेरिकालाई । फेरि पनि विश्वलाई दिशानिर्देश गर्ने एक क्षमताशील नेतृत्व हो चाहिएको । यसैको खोजीमा थिए सायद अमेरिकी जनता । विभिन्न मतसर्वेक्षणले पनि देखाउँछ त्यो कुरा । यस किताबमा दाबी गरिएझैं अमेरिकामा राजनीतिक, आर्थिकलगायतको संरचनागत सुधारका लागि राष्ट्रजस्तै पात्रको जरुरत थियो वा थिएन भन्ने बहसको पाटो छिपाइनु भने हुँदैन ।

आफ्नो चुनावी मैदानलाई मजबुत पार्नकै लागि अमेरिकी जनतालाई राष्ट्रियता बलियो हुनुपर्छ भन्ने मुद्दामा आश्वस्त गराउन राष्ट्र साम, दाम, दण्ड, भेदलगायतको अस्त्र प्रगोग गर्न चुकेनन् । विश्वमै 'बेस्टसेलरको ट्याग' भिर्न कामयाब भएको किताब आफैंमा कमसल नभए पनि पाठकलाई के थाहा छ भने किताब लेखाइले बलियो भएको भने पटक्कै होइन । हो भने केवल यसको विचारले हो । आक्रोशयुक्त विचारले । अलिकति सम्भावनायुक्त र धेरै सनसनीपूर्ण विचारले । यही विचारलाई चुनावी हतियारसमेत बनाउन सके । बुझ्नेले जसरी बुझे पनि त्यो उनको रणनीतिक चातुर्य हो ।

सैद्धान्तिक रूपले हेर्दा राजनीतिक गन्ध त अति नै कम हो किताबमा तर व्यावहारिक विचारको सबलता पनि उतिसारोचाहिँ छैन । अमेरिकी राजनीतिको असफलताप्रतिको आक्रोश भने उत्पातै छ किताबमा । त्यसो त, अमेरिकी जनताले चाहेको राजनीतिक, सामाजिक र आर्थिक परिवर्तन थियो, र त्यही परिवर्तनको संवाहकका रूपमा राष्ट्रले आफूलाई उभ्याए ।

उनलाई भोट दिने अमेरिकी जनतासँग सायद अरू कुनै विकल्प पनि थिएन । किनभने एकातिर आठ वर्षदेखि डेमोक्र्याटिकले चलाउँदै आएको सत्ता र फेरि पनि त्यही दलकी उम्मेदवार हिलारी क्लिन्टन । र, अर्कोतर्फ, राष्ट्रियता फितलो बन्दै गएकोमा डरलाग्दो चिन्ता । त्यसैले पनि होला, राष्ट्रले उठाएका राष्ट्रियतासम्बन्धी एकाध विचारलाई आधार मानेर उनलाई समर्थन गरिदिए । तर, राष्ट्रको किताब 'क्रिपल्ड अमेरिका' किन महत्त्वपूर्ण मान्न सकिन्छ भने उनले यही किताबका माध्यमबाट विश्वको बदलिँदो आर्थिक राजनीतिक समीकरणबीच दुनियाँलाई एउटा सन्देश दिन प्रयास गरेका छन् ।

उनलाई मतदान गर्ने अमेरिकी नागरिकले सकारात्मक मान्ने पक्ष पनि छन् किताबमा । अर्थतन्त्रमात्र नभई स्वास्थ्य, राष्ट्रिय सुरक्षा, राजस्व, सामाजिक, वातावरणीय सुरक्षा, शिक्षा क्षेत्र सुधारलगायतका पक्ष अमेरिकाले सफल अभ्यास गरिसकेको आफ्नो हैसियत प्राप्त गर्नका लागि अघि सारिएका रणनीतिक अस्त्र हुन् ।

विश्वमै 'बेस्टसेलरको ट्याग' भिर्न सफल किताब आफैंमा कमसल नभए पनि पाठकलाई के थाहा छ भने किताब लेखाइले बलियो भएको भने पटक्कै होइन । हो भने केवल यसको विचारले हो । आक्रोशयुक्त विचारले ।

राष्ट्रलाई यसपटक अेमिरिकी नागरिकले चुन्नुको पछाडिको कारणका रूपमा उनले देखेका समाज सुधार र राष्ट्रियताको पुनःपरिभाषाको विषय नै महत्त्वपूर्ण होला । आप्रवासन नीतिमा व्यापक नीतिगत सुधार ल्याउने र सीमा सुरक्षालाई बढी ध्यान दिने उनको प्रतिबद्धताले अमेरिकी जनतालाई राष्ट्रका पक्षमा मत दिन बुथसम्म डोर्‌याएको हुनसक्छ ।

जब दोस्रो विश्वयुद्धको अन्त्य भयो , अमेरिका एउटा शक्तिशाली विश्वको रूपमा उदायो ।

सन् १९९० को दशकमा शीतयुद्ध अन्त्य भएसँगै विश्वको सामरिक आर्थिक शक्ति सन्तुलनमा अमेरिकाको जब्बरता थप उकासियो । तर, आज विश्व शक्ति सन्तुलनको पल्लामा ऊ ढल्पलाएको छ । किताबमा अवैधानिक आप्रवासनप्रति थलिँदै गएको अमेरिकी नीतिप्रति राष्ट्र आक्रामक बनेका छन् । एउटा बहुसांस्कृतिक तथा बहुभाषी रहेको बहुधार्मिक मुलुकका लागि मौलिकताको रक्षा सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पक्ष हो ।

यसैको रक्षाका लागि आधारशीला निर्माणमा राष्ट्रले गरेको अपिल आर्थिक सामरिक शक्ति केन्द्रका रूपमा अमेरिकालाई स्थापित गराउने मार्गका रूपमा अमेरिकी जनताले बुझेका छन् । खासगरी २१औं शताब्दीको विश्व समृद्धिको नयाँ अध्याय निर्माण गर्नका लागि बहसमा बाँकी विश्वलाई आमन्त्रित गर्ने गरी सम्भावनाको बीउ रोप्न सक्नु नै यस किताबको सफलता मान्न सकिन्छ ।

अमेरिकी प्रशासनिक भवन 'ह्वाइट हाउस'मा दशकौंसम्म अरू राजनीतिज्ञले खेलेजस्तो खेल खेलेर अमेरिकालाई विश्वशक्ति राष्ट्रको क्लबबाट बहिर्गमनप्रतिको आलोचनालाई अमेरिकीले मन पराएका हुन सक्छन् । आफ्नो मुलुकलाई पुनः पहिल्यैको अवस्थामा फर्काउनुपर्ने मतको विपक्षमा उभिन पनि कतिपयलाई सकस नै भयो होला । उनले किताबमा लेखेका छन्, 'यो काम गर्ने समय हो ।

अमेरिकी जनता यथास्थितिवादी राजनीतिक अभ्यासबाट दिक्क बनिसकेका छन् ।' सम्भवतः आगामी चार वर्षका लागि उनलाई काम गर्न दिइएको अख्तियारी होला ४५औं राष्ट्रपतिको पद । उनको किताबलाई प्रभावकारी तथा रणनीतिक चुनावी घोषणापत्रका रूपमा अथ्र्याउन सकिने ठाउँ पनि छ ।