चिसोमा स्वास्थ्य

एक सातादेखि पहाड र हिमालमा हिमपात भएर जाडो ह्वात्तै बढेको छ । तराईमा बाक्लो हुस्सुका साथै शीतलहरले चिसो बढाएको छ । शुक्रबारको वर्षाले झन् चिसो गराएको छ । जाडोले कठ्यांग्रिने, बिरामी पर्नेजस्ता समाचार आइरहेका छन् । चिसो सुरु भएसँगै कोठा न्यानो बनाउन खोज्दा अप्रिय घटनाहरू हुने गरेका छन् । निस्सासिएर मानिसको मृत्यु हुनेदेखि रोगी भइने समस्या मानिसले झेल्ने गरेका छन् ।

अत्यधिक चिसो र शीतलहरले झाडापखाला, निमोनिया, टाउको र छाती दुख्ने, हातखुट्टाका औंला र कान रातो हुने, चिलाउने, सुन्निने र कहिलेकाहीँ घाउ हुने, रुघाखोकी, दम र यसका जटिलताहरू, छालासम्बन्धी समस्याहरू, दाद, अनुहारमा सेतो दाग, ओठ फुट्ने, हातखुट्टा फुट्ने, शरीर चिलाउने, छाला सुक्खा हुने, फुस्रो हुने र फुट्ने, चिसोको एलर्जी हुने, अपच, पखाला, आउ“जस्ता पाचनसम्बन्धी रोगहरू, हातखुट्टा र जोर्नी सुन्निने अवस्था आउँछ । चिसोमा त्यस्ता बिरामीको संख्या अस्पतालहरूमा बढ्ने गर्छ ।

मुटु, श्वासप्रश्वास र दमका पुराना बिरामी, कुपोषित बालबालिकालाई चिसोले बढी आक्रान्त पारेकाले उनीहरू नै बढी बिरामी हुन्छन् । मौसम भोजभतेरको भएकाले बढी खाना, बोसो र गरिष्ठ खानाले अपच, ग्यास्ट्राइटिस, झाडाबान्ता, पखाला हुने र जन्डिस, टाइफाइड पनि प्रशस्त हुन्छ । जाडोमा रगत बाक्लो हुने भएकाले सुगर र रक्तचापमात्र बढ्दैन, प्रायः सबै दीर्घकालीन रोग बढी गम्भीर बन्छन् ।

सहरबजारमा मर्निङवाक र गाउँघरमा कामका लागि एकाबिहानै घरबाहिर निस्कँदा घट्दो तापक्रम, चिसो हावाले रक्तधमनीको पर्खाल बाक्लो हुने वा रक्तनली खुम्चने गर्छ । त्यस्तो बेला रक्तसञ्चार कम भई रगत र अक्सिजन नपुगी तथा खुम्चेको नसामा रक्तप्रवाह गर्दा पर्ने अतिरिक्त परि श्रमले मुटुमा असर गर्छ, जसले हृदयाघातको सम्भावना बढाउँछ ।

बन्द कोठामा जेनेरेटर, हिटर, गाडी वा धुवाँ फाल्ने कुनै पनि यन्त्र चलाउन हुँदैन । दाउरा, गुइँठा र ब्रिकेट बाली कोठा तताउँदा, न्यानो पार्दा झ्यालढोका खुला राख्नुपर्छ । कोठामा हावाको उचित ओहोरदोहोर हुने व्यवस्था मिलाउनुपर्छ । 

रक्तप्रवाहको कमीले स्ट्रोक, मांसपेशी र जोर्नीको पीडा, श्वासनली खुम्चिएर दम, निमोनिया हुनसक्छ । ६० वर्षभन्दा बढी उमेरमा हाड खिइने, एलर्जी, टन्सिल, हातखुट्टा सुन्निने, नीलो हुने गर्छ । सामान्य रक्तचाप भएकामा बढ्ने, नियन्त्रणमा रहेकोमा अनियन्त्रित हुने र पहिलेदेखि नै अनियन्त्रित भएकोमा अचानक बढेर आकस्मिक उपचारमा जानुपर्ने हुनसक्छ ।

जाडोमा रगतको प्लेटलेट बढी सक्रिय भई रगत जम्नसक्छ । सेतो, रातो र प्लेटलेटको संख्यामा १० प्रतिशतजति वृद्धि हुन्छ । रगतको गाढापना २० प्रतिशत बढ्छ । तसर्थ प्रत्येक व्यक्तिमा रगत जम्ने सम्भावना गर्मीको तुलनामा बढी हुन्छ ।

जाडोमा शरीर तताउन मद्यपानलाई सजिलो विकल्प ठानी मातेर राती ढलेकाहरू भोलिपल्ट बिहान नउठ्न पनि सक्छन् । तत्काल न्यानो अनुभूति भए पनि त्यो भ्रममात्र भएकाले शरीर तातो नभई चिसो हुने हुँदा विशेष सावधानी अपनाउनुपर्ने हुन्छ ।

शरीरको तापक्रम ३४ डिग्री सेल्सियसभन्दा तल झरेको अवस्थालाई शीतांग भनिन्छ । यस्तो बेला हातखुट्टा चिसो हुनुका साथै सास फेर्न असजिलो, मुटुको चाल बढ्ने, रक्तचाप कम हुने र शरीरको तापक्रम कम भएपछि मृत्युसमेत हुनसक्छ । शरीरको तापक्रम ९० डिग्री फरेनहाइटभन्दा कम भए जीउ काम्न बन्द हुन्छ, सोच्न र बोल्न असजिलो हुन्छ । तापक्रम ८६ डिग्री फरेनहाइटभन्दा कम भए बिरामी हिँड्न सक्दैन, शरीरका सबै अंगले काम गर्न छाड्छ र बिरामीको मृत्यु हुन्छ ।

कोठा वा शरीर तातो बनाउँदा

सही रूपले बल्न नसकेको स्टोभ, हिट· सिस्टम, जेनेरेटर तथा चुरोट र मट्टितेल, ग्यासबाट चल्ने हिटर, गिजर तथा स्टोभ आदिको ग्यास तथा धुवाँमा कार्बन मोनोअक्साइड ग्यास उत्पन्न हुन्छ । यिनको सामान्य सम्पर्कमा आउँदा सुरुसुरुमा अलिअलि टाउको दुख्छ । निरन्तर सम्पर्कमा रहँदा तीव्र टाउको दुखाइ, रिँगटा, थकान, वाकवाकी, चिटचिट हुनेजस्ता समस्या देखिन सक्छ । निर्णय क्षमता, स्मरण शक्ति र अंगमा तालमेलको कमी, स्नायुतन्त्रमा दीर्घकालीन हानि, सिक्ने र सम्झने क्षमतामा अभाव हुन्छ ।

ग्यासले कमजोर बनाउछ, चेतना हराउँछ, प्रभावित व्यक्ति कराउन पनि सक्दैन र स्लिपिङ ट्याब्लेट खाएझैं लठ्ठ परी अन्ततः तिनको मृत्यु हुन्छ । शरीरमा वा रगतमा सीओको मात्रा ३० प्रतिशत पुग्दा टाउको दुख्ने, थकाइ लाग्ने हुन्छ, ४० प्रतिशत पुग्दा बेचैनी बढ्छ । रगतमा सीओको मात्रा ६० प्रतिशत हुँदा मान्छेले चेतना गुमाउँछ, बेहोश बन्छ र मात्रा ८० प्रतिशत पुग्दा मानिसको मृत्यु हुन्छ ।

सावधानी

चिसोमा शारीरिक गतिविधि न्यून, खानपिन बढी, तौल बढ्नेलगायतले रक्तचाप र मधुमेहजस्ता रोगको जोखिम बढ्छ । मुटुरोगी, रक्तचाप नियन्त्रण नभएकाहरू, बूढापाका, मिर्गौला, मधुमेह, दमलगायतका दीर्घरोगी घाम उदाएका बेला अर्थात् बिहान ९ बजेदेखि साँझ ४ बजेसम्म एक दुई घन्टा हिँड्न जरुरी हुन्छ ।

धुवाँ धूलोबाट बच्ने, न्यानो लुगा लगाउने, पोषणयुक्त सन्तुलित खाना खाने, भिटामिन सी पर्याप्त मात्रामा भएको र मौसमअनुसारका ताजा फलफूल र सागपात पर्याप्त मात्रामा खाने, सरसफाइमा बढी ध्यान दिने, प्रशस्त मात्रामा तातो झोल पदार्थ खाने गर्दा चिसोबाट उत्पन्न समस्या र जटिलताबाट बच्न सकिन्छ ।

चिसोमा धुलो, धुवाँ, चिसो र संक्रमणबाट जोगिन मास्क लगाउनुपर्छ । शरीर तथा कोठा न्यानो बनाउने निहुँमा धूमपान, मद्यपानको सेवन गर्ने, झ्याल,ढोका थुनेर गुइँठा, दाउराको आगो बाल्ने गर्नु हुँदैन । सुत्ने समयमा बालेको आगो, हिटर निभाउनुपर्छ ।

हिटर वा अन्य क¬रा बाल्दा त्यसको नजिकै पानी राख्ने र बच्चाबच्चीको पहुँचभन्दा टाढा राख्नुपर्छ । बन्द कोठामा जेनेरेटर, हिटर, गाडी वा धुवाँ फाल्ने कुनै पनि यन्त्र चलाउन हुँदैन । दाउरा, गुइँठा र ब्रिकेट बाली कोठा तताउँदा, न्यानो पार्दा झ्यालढोका खुला राख्नुपर्छ । कोठामा हावाको उचित ओहोरदोहोर हुने व्यवस्था मिलाउनुपर्छ । बाथरुममा ग्यास गिजर उपयोग गर्दा झ्याल वा भेन्टिलेसन खुलै राख्नुपर्छ ।

विशेषगरी मनतातो पानी, सुप, झोल पदार्थ पिउने, बिहानै बाहिर ननिस्की हुस्सु र चिसोबाट बच्ने, घरबाहिर घाम लागेपछि मात्र निस्कने, मोटरसाइकलमा नहिँड्ने, उच्च रक्तचापजस्ता दीर्घरोगको औषधि नियमित खाने तथा चिसोजन्य खाद्यपदार्थ र वातावरणबाट बच्ने गर्नुपर्छ । नयाँ संक्रमण हुने र पुरानो रोगमा जटिलता थपिने जोखिम चिसो मौसममा बढी हुन्छ । त्यसैले नियमित स्वास्थ्य परीक्षण, खानपान, औषधिका विषयमा चिकित्सकसँग परामर्श लिइरहनुपर्छ । (डा. बुढाथोकी नेपाल चिकित्सक संघका केन्द्रीय सहकोषाध्यक्ष हुन् ।)