कहाँ छैन भ्रष्टाचार ?

ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेसनल नेपालको हालै प्रकाशित प्रतिवेदनले भ्रष्टाचारमा नेपाल दक्षिण एसियामा तेस्रो र विश्वका १७६ मुलुकमध्ये १३१औं नम्बरमा पुगेको देखाएको छ । नेपालले सय नम्बरमा २५ अंक प्राप्त गरेको छ । अघिल्लो वर्षको तुलनामा दुई अंकले सुधार ल्याएको तथ्यांकले देखाएको छ ।

जुन देशमा नेतादेखि तलमा सरकारी कार्यालयका हरेक फाँटका मान्छे भ्रष्टाचारमा लिप्त हुन्छन्, त्यो देशको गति यही हो । हालै काठमाडौं अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा ३३ किलो सुनकाण्ड यसको सबैभन्दा पछिल्लो उदाहरण हो । स्वय अर्थमन्त्रीले यस घटनाकै सन्दर्भमा ‘हामी त साना माछा हौं । ठूलो माछा त अरू नै छन्’ भन्ने अभिव्यक्ति दिएर नेपालमा भ्रष्टाचार संस्थागत भएको पुष्टि गरेका छन् । सुन गैरकानुनी रूपमा यसरी भन्सारबाट बाहिरिएको यो पहिलो घटना होइन ।

सुनको तस्करी पञ्चायत कालमा पनि हुन्थ्यो, बहुदलकालमा पनि हुन्थ्यो र अहिले लोकतन्त्र या गणतन्त्रमा पनि हुन्छ । सुनको तस्करी पहिलेभन्दा अहिले अरू व्यापक छ । पैसाको राजनीति छ जो अहिले । नेपाल विद्युत् प्राधिकरणको हालै कर्मचारी र व्यापारीको मिलोमतोमा करोडौंको बिजुली चोरीको भ्रष्टाचारले भ्रष्टाचारको एउटा अर्को उदाहरण प्रस्तुत गरेको छ ।

आफ्नै संस्थानको खुट्टामा बन्चरो हान्ने ती कर्मचारीको पक्षमा संस्थानको युनियन उभिनु राम्रो संकेत हो र ? अनि ती कर्मचारीलाई कतै सरुवा गरेर प्राधिकरणले चोख्याउने प्रयत्न गरेको छ । हरेक संस्थानमा यस्ता युनियनहरूले कारबाहीमा तगारो हालिदिँदा दण्डहीनता मौलाएर आएको छ । गलत कामलाई काँध हाल्ने ती कर्मचारी र युनियन हुन्जेल भ्रष्टाचार घट्दैन, बरु बढ्छ ।

राजनीतिमा हुने भ्रष्टाचार झन् डरलाग्दो हुन्छ । यसमा करोडौंको चलखेल हुन्छ । ठेक्कापट्टा राजनीतिक कार्यकर्ताको किनबेच कमिसनजस्ता कुराको व्यापक चलखेल हुन्छ । यस्तो भ्रष्टाचारले विकासलाई असर पार्छ । जनतालाई गरिब बनाउँछ ।

सुनिन्छ- भन्सारमा घूस पाइने लोभले धेरै कर्मचारीले धेरै मान्छे घूसै ख्वाएर पनि जान्छन् । एकजना मित्र त्रिवि अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल भन्सारका प्रमुख थिए । कुरैकुरामा उनले भनेको मलाई अझै सम्झना छ । म एकपटक उनलाई भेट्न उनको घर गएको थिएँ । उनी आफ्नो बाबुको पुरानो घरमा थिए । मैले सोधें, ‘भन्सारमा काम गर्नेले त दुई वर्षमा दुइटा घर बनाउँछन् भन्थे । तपाईं त आफ्नो पुरानै घरमा हुनुहुन्छ नि ? नयाँ घर बनाउँदै हुनुहुन्छ कतै ?

मित्रले हाँस्दै मलाई रोचक कथा सुनाए । अहिल्यै घर ठड्यायो भने मानिसहरूले ‘उ हेर त्यसलाई, भन्सार गएको ६ महिना भएको छैन तीनतले घर बनाइसकेछ’ भन्नेछन् । त्यसैले अहिले जम्मा गरेर राख्नुपर्छ । भन्सारमा दुई वर्षभन्दा बढी बस्नु हुँदैन । त्यसपछि अन्यत्र सरुवा लिएर जाने अनि घर बनाउने । ती मित्रले मलाई एउटा अर्को आफ्नो कथा पनि सुनाए । उनी सुरुमा विमानस्थल भन्सार कार्यालय जाँद बेलुकीतिर सुब्बा हातमा पैसाको मुठो लिएर आजको हजुरको भाग भनेर दिन खोजेछन् । त्यो देखेर मित्र जंगिएछन् । मलाई के ठान्नुभएको छ ? घूस ल्याउनुभएको हो ?

शिक्षा, यातायात, मन्त्रालय, संसद्, तेल, बिजुली कहाँ छैन भ्रष्टाचार ? सडकमा प्रहरीलाई, मालमा हाकिमलाई, मन्त्रालयमा मन्त्रीहरूलाई, अदालतमा न्यायाधीश र वकिललाई पैसा नख्वाई तपाईंका कुनै काम भएका छन् ?

लैजानुस्, म त्यस्तो होइन । तपाईंहरू पनि नखानुस् । खाएको थाहा पाएँ भने कारबाही गर्छु । बबुरो सुब्बा पैसा नबुझाई फर्केछन् । भोलिपल्ट बेलुका पनि उनी त्यसरी नै भन्सारमा दैनिक हिसाब मिलानबाट उठ्ने रकम दस्तुर लिएर हाकिमसमक्ष अघिल्लो दिनमा जस्तै उभिएछन् । अनि हाकिम फेरि जंगिएछन्– मैले यसरी पैसा लिएर नआउनुहोस् भनेको होइन ? म लिन्न अब यसरी दस्तुर पनि नउठाउनु । सुब्बा फेरि पैसा साथै लिएर खुरुक्क फर्किएछन् ।

दुईचार हाकिमले पैसा लिन अस्वीकार गरेपछि भन्सारका कर्मचारीमा छलफल भएछ । के गर्ने हाकिम आफू पनि खाँदैनन्, हामीलाई पनि खान दिँदैनन् । फसाद नै पर्ने भो के गर्ने भन्ने सल्लाह भएछ ।

हाकिमले एक दिन अर्थ मन्त्रालयमा पुग्दा त उनलाई विमानस्थलको भन्सारबाट अन्यत्रै सरुवा गर्ने हल्ला चलेको सुनेछन् । कर्मचारी पनि त्यो हाकिम भएन भन्न मन्त्रालय गएछन् । त्यसपछि खान्न भन्दा पनि नहुने र खानैपर्ने बाध्यता परेपछि बेलुकी आउने लक्ष्मीलाई किन रिसाएर फर्काउने भनेर त्यसलाई सधैं गोजीमा हाल्न थालेछन् । धेरै वर्षपछि सुनें, काठमाडौंमा उनका थुप्रै घर छन् रे !

यस्तो संस्कार भएको हाम्रो देशमा भ्रष्टाचार नबढेर कसरी घट्छ त ? अहिले राजनीतिक प्रणालीको चावी नै रकममा छ । खासगरी भन्सार, माल, वन, निर्माणजस्ता क्षेत्रमा पैसाको ठूलो चलखेल हुने गरेको सबैलाई थाहा छ । खासगरी कमाउ संस्थामा हाकिम भएर जानेले मन्त्रीलाई ठूलै रकम बुझाउनुपर्छ । पंक्तिकार पनि एकपटक एउटा मालअड्डामा तीन लाख रुपैयाँ घूस दिन बाध्य भएको सत्य कथा छ ।

एउटा सानो जग्गा पास गर्न मालअड्डा जाँदाको घूसको कथा मैले अखबारमा पनि लेखें तर सुन्ने कसले, पढ्ने कसले र कारबाही गर्ने कसले ? मैले दिन नचाहेको र नदिएको त्यो घूस मेरो जग्गा किन्नेले नै तिरिदिएको पछि मात्रै थाहा पाएँ । अहिले न्यायालयमा समेत राजनीति घुसेको केका लागि ?

यसमा पनि हुनसक्छ पैसाकै चलखेल होस् । इलामका मेरा छिमेकी किसानले मुद्दा हराइदेऊ भन्दा पनि उनले पाँच हजारको थैली बुझाउनुपरेको कथा सुनाएका थिए । वर्षौं मुद्दा धाउँदा-धाउँदा पैसा पनि रित्तिएछ र हिँड्न पनि नसक्ने भएछन् । त्यसपछि मालमा गएर उनले भनेछन्- धेरै भयो मुद्दा खेपेको । मेरो थोरै जग्गाको मुद्दामा टाढाबाट आउन पनि नसक्ने भएँ ।

अब मलाई मुद्दा हराइदिनोस् र मलाई आउनुनपर्ने बनाइदिनोस् भनेर हाकिमसमक्ष बिन्ती चढाउँदा पनि हाकिमले पाँच हजार मागेपछि म त्यसै फर्कें । त्यसपछि जाँदै गइनँ ।नेपालमा कहाँ छैन भ्रष्टाचार ? शिक्षा, यातायात, मन्त्रालय, संसद्, तेल, बिजुली कहाँ छैन ? घूस नख्वाई सरकारको कुनै अड्डामा काम हुँदैन । सडकमा प्रहरीलाई, मालमा हाकिमलाई, मन्त्रालयमा मन्त्रीहरूलाई, अदालतमा न्यायाधीश र वकिललाई पैसा नख्वाई तपाईंका कुनै काम भएका छन् ? अनि किन नबढोस् त भ्रष्टाचारको सूचकांक नेपालमा ?