जुध्ने भाइसँग कि पराइसँग ?

सप्तरीमा नेपाली प्रहरीको गोलीबाट चारजनाको मृत्यु भएको तीन दिनपछि कञ्चनपुरमा भारतीय प्रहरीको गोली लागी एक नेपालीको मृत्यु भयो । त्यही दिन जाजरकोटमा भएको बस दुर्घटनामा दुई दर्जनभन्दा बढीको ज्यान गयो । यी तीनवटै घटनामा सबैमा नेपाली मारिए पनि यसको चर्चा र चासो फरक-फरक भयो । संख्याको हिसाबले जाजरकोटमा बढी व्यक्तिको मृत्यु भए पनि चर्चा बढी सप्तरीको भयो । एकजना मात्र मारिएको भए पनि कञ्चनपुरको चर्चा पनि कम भएन । सप्तरीको घटना नेपालको आन्तरिक राजनीतिसँग, कञ्चनपुरको घटना नेपालको अन्तर्राष्ट्रिय मामिलासँग र जाजरकोटको घटना ग्रामीण जनजीवनको सामाजिक पक्ष र मानवीय पक्षसँग जोडियो।

जेजस्तो कारणबाट भए पनि निर्दोष नागरिक मारिनु राम्रो होइन । त्यसमाथि झन् नेपाली नै मारिँदा नेपालीको मन छुने नै भयो । मारिनु पनि सामान्य कालगति वा दुर्घटना मात्र नभएर राजनीतिक कारणबाट मारिनु त झनै पीडादायी हुने नै भयो । त्यसैले सप्तरी बढी दुख्यो, कञ्चनपुर दुख्यो । जाजरकोटको घटना जतिसुकै वीभत्स घटना भए पनि मृतकका परिवारबाहेक केही दिनमा सबैको दिमागबाट हराउनेछ । किनभने विगतमा पनि यस्ता घटना भए, त्यसको न्यूनीकरणको लागि सरकारले केही गरेन । त्यसैले यो घटना बिर्सनुको अर्को विकल्प छैन । केही दिनमा सबै सामान्य हुनेछ, मानौं जाजरकोटमा घटना भएकै थिएन । तर सप्तरीको घटनाले राजनीतिक वृत्तलाई र कञ्चनपुरको घटनाले राष्ट्रियताको भावनालाई पटक-पटक घच्घच्याइरहनेछ । यसको असर दीर्घकालसम्म रहनेछ ।

सप्तरी घटना र कञ्चनपुर घटना दुवै नहुनपर्ने अप्रिय घटना हुन् । तर यी दुवैमा फरक के भने कञ्चनपुर घटना हामीले चाहेर पनि रोक्न सक्ने अवस्था थिएन । त्यो हाम्रो उपज थिएन । हाम्रो गल्ती पनि थिएन । गल्ती थियो भने हामीले भारतले हामीमाथि जति थिचोमिचो गरे पनि ‘त्वम् शरणम्’ गर्नु मात्र गल्ती थियो । राजविराज घटना भने हाम्रै गल्तीको उपज हो । हाम्रै हठको उपज हो । तर पनि हाम्रै हठको सिकार हाम्रै दाजुभाइ हुँदा पनि अनेकका व्याख्या-विश्लेषण गरेर त्यसलाई सही र गलत सिद्ध गर्न खोज्दै छौं । आफू पानीमाथिको ओभानो र अरू चुर्लुम्म पानीमा डुबेको प्रमाणित गर्न खोज्दै छौं।

अहिले सप्तरी घटनामा तँ दोषी र म निर्दाेषी भनेर हठ गर्ने बेला होइन । बरु सप्तरीको घटना फेरि नदोहोरियोस् भन्नाको लागि सबैले संयमता अपनाउने बेला हो । तर अहिले संयमताभन्दा बढी आक्रोश पोख्ने र बदला लिने खालको अभ्यास भइरहेको छ । आपसमा कसरी जुध्ने र जुधाइमा को भाले देखिने भन्ने कसरत दलहरूमा देखिन थालेको छ । यो चिन्ताको विषय हो । कञ्चनपुर जस्ता घटनाको सामना गर्न आपसमा जुट्नु आवश्यक छ, तर सप्तरीको जस्ता घटनाले हामीलाई दिनप्रतिदिन आपसमा टुटाउँदै छ, फुटाउँदै छ । कञ्चनपुर घटना जुट्नुपर्ने अपेक्षा गर्छ, तर राजविराज जस्तो घटना टुट्ने र टुटाउने काम गर्छ । तर हामी फुटिरहेका छौं, टुटिरहेका छौं र चुकिरहेका छौं । भाइ-भाइ जुटेर पराइसँग लड्नुपर्नेमा आफू-आफू लडेर दिनप्रतिदिन टुटिरहेका छौं । आखिर हामी किन चुकिरहेका छौं ? भविष्यमा सप्तरी जस्ता घटना दोहोरिए हामी कमजोर हुन्छौं । सप्तरी जस्ता घटना भइरहे कञ्चनपुर जस्ता घटनाको पनि पुनरावृत्ति भइरहन्छ ।

कञ्चनपुरलाई दुख्दा सप्तरीलाई दुख्नुपर्छ । सप्तरी रुँदा कञ्चनपुर पनि रुनुपर्छ । जाजरकोटको कथा सप्तरीलाई पनि थाहा हुनुपर्छ । सप्तरीको व्यथा जाजरकोटले पनि अनुभूति गर्न सक्नुपर्छ । अनि मात्र हुन्छ नेपालको जित, नेपालीको जित र सबैको जित ।

अहिले देशले दलहरूबाट अपेक्षा गरेको सप्तरीमा गएर फुट्ने होइन कञ्चनपुरमा गएर जुट्ने हो । जसरी राजविराजमा मधेसी मोर्चा, सरकार र एमालेबीच त्रिकोणात्मक आरोप-प्रत्यारोप भइरहेको छ त्यसरी नै कञ्चनपुर घटनामा पनि आपसमा आरोप-प्रत्यारोप गर्दै हामी फुट्यौं भने भोलिका दिनमा अरू पनि नेपाली मारिन सक्छन् । भोलि पनि नेपालीले पराइको त्यो हेपाहा प्रवृत्तिको सिकार हुनुपर्छ । हामी जुटे हामीलाई कुनै पनि शक्तिले केही गर्न सक्तैन, हामी फुटे सानोभन्दा सानो शक्तिले पनि हामीमाथि रजाइँ गर्न सक्छ । अब के गर्ने फुट्ने कि जुट्ने ? जोड्ने कि तोड्ने ?

देशको सिमानामा बाह्य अतिक्रमण हुँदा आफू पनि देशभित्र आपसमा लडेर बस्ने कि आफ्ना असहमति थाँती राखेर बाह्य शक्तिविरुद्ध लड्ने त्यो अबको दलहरूको अग्निपरीक्षाको घडी हो । दलहरू के गर्दै छन् भन्ने हिसाबकिताब जनताले राख्छन् । दलहरूको कामको हिसाबकिताब राख्ने लेखापाल भनेका जतना नै हुन् । त्यसैले जनताको चाहना र भावनाबमोजिम काम गरौं । राष्ट्रियताको भावना जागृत गर्ने बेला भौगोलिक, वर्गीय, क्षेत्रीय र जातीय नारालाई केही समय थाँती राखेर एकजुट हौं । राष्ट्र रहे हामी रहने हो, दल रहने हो, हाम्रा स्वार्थ रहने हुन् । राष्ट्र नै नरहे यी सबको कुनै अर्थ रहन्न । हाम्रो अस्तित्व नै खतरामा पर्छ ।

देश र जनताको अगाडि व्यक्तिगत र पार्टीगत स्वार्थ गौण हुन् । हो, हामीबीच आन्तरिक मामिलामा आपसमा असहमति हुन सक्छन् । एजेन्डा फरक हुन सक्छन्, तर बाह्य मामिलामा सबै दल, नेता र व्यक्तिको मत एक भए मात्र हामी बलियो हुन्छौं । विकसित मुलुकमा जुनसुकै दलको सरकार आए पनि वैदेशिक मामिलामा आधारभूत कुरामा अन्तर हुँदैन । तर नेपालको परराष्ट्र नीति नै छैन भन्दा पनि फरक पर्दैन । विदेश मामिला नीतिविहीन चलिरहेको छ । दलका नेतापिच्छे फरक-फरक दृष्टि भएकाले हाम्रो यस्तो नियति भइरहेको छ । खासगरी भारतको सवालमा सत्तामा हुँदा एउटा कुरा र सत्तामा नहुँदा अर्को कुरा गर्दा भारतले हामीबाट अनधिकृत फाइदा उठाइरहेको छ ।

एकपटक सबै नेपालीले नेपाली मन लिएर सोचौं । हामी पहिले नेपाली हौं, त्यसपछि मात्र हामी मधेसी हौं, पहाडी हौं, सप्तरीबासी हौं, कञ्चनपुरबासी हौं, जाजरकोटबासी हौं र काठमाडौंबासी हौं । त्यसैले कञ्चनपुरलाई दुख्दा सप्तरीलाई दुख्नुपर्छ । सप्तरी रुँदा कञ्चनपुर पनि रुनुपर्छ । जाजरकोटको कथा सप्तरीलाई पनि थाहा हुनुपर्छ । सप्तरीको व्यथा जाजरकोटले पनि अनुभूति गर्न सक्नुपर्छ । अनि मात्र हुन्छ नेपालको जित, नेपालीको जित र सबैको जित।