‘अन्डर इन्भ्वाइस'को तस्करी कनेक्सन

काठमाडौं : नेपालबाट चीन निर्यात हुने प्रमुख सामान कार्पेट र जडीबुटी ‘अन्डर इन्भ्वाइस' (न्यून विजकीकरण) भएर जाने गरेको छ । मूल्यभन्दा कममा कागजात बनाएर सामान आयात-निर्यात गर्ने कामलाई ‘अन्डर इन्भ्वाइस' भनिन्छ । लागतभन्दा कमको बिलमा व्यवसायीले चीनमा सामान पठाएर राजस्व मात्र ठगेका छैनन्, तस्करीलाई समेत प्र श्रय दिएका छन् ।

प्रहरीले सोमबार छापा मारेको सुन किन्न तस्करले व्यवस्थापन गरेको पैसा ‘अन्डर इन्भ्वाइस' भएर सामान आदान-प्रदान भएको पैसाबाट व्यवस्थापन भएको आशंका गरिएको छ । ‘ट्रेडमा गैरकानुनी पैसा घुम्न थाल्यो', नेपाल प्रहरीका पूर्वडीआईजी हेमन्त मल्लले भने, ‘प्रतितपत्रबाट सामान आयात-निर्यात गर्ने व्यवस्थालाई कडाइसाथ लागू नगर्दासम्म यस्तो समस्या आइरहन्छ ।'

महालेखा परीक्षणको कार्यालयले आर्थिक वर्ष ०७२/७३ मा कार्पेट लागत मूल्यभन्दा कममा निर्यात भएको जनाएको छ । प्रतिवर्गमिटर १९ हजार एक सय ५२ रुपैयाँ लागत रहेको कार्पेट ११ हजार दुई सय ४६ रुपैयाँमा चीन निकासी भयो । चीन सरकारले कार्पेटमा लगाएको २३ प्रतिशत आयात कर छल्न चिनियाँ व्यापारीले कम मूल्यमा नेपालबाट कार्पेट लिँदै आएका छन् । यसरी नेपालबाट सामान लगेर चिनियाँले चीन सरकारको राजस्वसमेत छल्दै आएका छन्।

लागतभन्दा कम मूल्यमा निर्यात गर्दा विजकमा भएको मूल्य बराबरको भुक्तानी बंैकिङ च्यानलबाट हुने गरेको छ । वास्तविक मूल्य र बिलको मूल्यबीच भएको अन्तरको पैसा व्यवसायीले नेपालमै लिँदै आएका छन् । गत आर्थिक वर्षमा नेपालबाट एक लाख सात हजार ६ सय २२ वर्गमिटर कार्पेट निर्यात भयो । प्रतिवर्गमिटर दुई हजार ३३ रुपैयाँमा निर्यात भएको कार्पेटको वास्तविक मूल्य १९ हजार रुपैयाँ वर्गमिटरभन्दा माथि छ ।

गत आर्थिक वर्षमा नेपालबाटै अस्ट्रेलिया गएको कार्पेट भने १८ हजार एक सय दुई रुपैयाँ प्रतिवर्गमिटरमा निर्यात भएको छ । कार्पेट निर्यात उदाहरण मात्र हो । नेपालबाट चीन निर्यात भएको कार्पेटमा मात्रै प्रतिवर्गमिटर १६ हजार रुपैयाँभन्दा बढीको ‘अन्डर इन्भ्वाइस' भएको छ । चीन निर्यात भएको सबै कार्पेटलाई आधार मान्दा एक अर्ब ७२ करोड रुपैयाँ कार्पेट ‘अन्डर इन्भ्वाइस' भएको छ । यसबाट सरकारलाई ३४ करोडभन्दा बढीको राजस्व घाटा भएको छ ।

नेपाल कार्पेट निर्यात संघका अध्यक्ष रामबहादुर गुरुङ चीनमा जाने एक वर्गमिटर कार्पेटको मूल्य एक सय २० देखि एक सय ५० अमेरिकी डलर पर्ने बताउँछन् । उनले भने, ‘पछिल्लो पाँच वर्षमा चीनबाट राम्रो माग आएको छ । मूल्यमा प्रतिस्पर्धा भए पनि १२ हजारदेखि १३ हजार रुपैयाँ प्रतिवर्गमिटरको जोडी कार्पेट हामीले पठाउँदै आएका छौं ।'

कार्पेट मात्र होइन, चीन निर्यात हुने यार्सागुम्बाको अवस्था पनि उस्तै छ । चिनियाँ व्यापारीले नगदमा यार्सा किनेर आफैं लैजाने गरेका छन् । नेपालमा प्रतिकिलो २० लाख हाराहारीमा किनिने यार्सा ९२ हजार पाँच सय रुपैयाँ मूल्य देखाएर निर्यात गरिएको भन्सार विभागको अभिलेखले देखाउँछ । नेपालबाट चीनमा झ्याउ, यार्सागुम्बा, वन लसुन, रुद्राक्ष र बोधिचित्तलगायत जडीबुटी उल्लेख्य परिमाणमा जाने गरेका छन् ।

नेपाल हब्स एन्ड हर्बल्स एसोसिएसनका अध्यक्ष गोविन्दप्रसाद घिमिरेले नेपालबाट चीन जाने जडीबुटी पनि ‘अन्डर इन्भ्वाइस' भएर जाने गरेको बताए । उनले भने, ‘चीन सरकारले लगाएको भन्सार महसुल महँगो भएकाले उनीहरूले मूल्य घटाएको कागज बनाएर सामान लैजान्छन् । भारतीय व्यापारीजसरी पैसा बोकेर उनीहरू पनि सामान किन्न थालेका छन् ।'

यार्सागुम्बाको मूल्य महँगो भएका कारण पनि चिनियाँ व्यापारीले झोलामा पैसा बोकेर सामान किन्न थालेका हुन् । यार्सागुम्बाबाट सुरु भएको यो शैलीको व्यापार अहिले अन्य क्षेत्रमा समेत बढ्दै गएको व्यवसायी बताउँछन् । नेपालमा किनिएको यार्सागुम्बा कागज मिलाएर विमानस्थलको बाटो हुँदै चीन पुग्ने गरेको छ । ‘बीचमा भन्सारले गैरकानुनी तरिकाले काम भयो भनेर रोकेको थियो', अध्यक्ष घिमिरेले भने, ‘अहिले भने विमानस्थलबाट लगेजमा राखेर लैजान थालिएको छ ।'

नेपालबाट कम मूल्यमा चीन पुगेका सामानमा प्रतितपत्रको मूल्यभन्दा बढीको भुक्तानी नेपाली व्यवसायीले नेपालमा नगदमा लिन्छन् । सामान चीन पुगेपछि त्यो सामान वास्तविक मूल्यमा बेच्दा कागजमा देखाएको मूल्यभन्दा बढी आउँछ । यसरी आएको पैसा गैरकानुनी बाटो भएर नेपाल आउने गरेको छ । नेपालमा सामान आयात हुँदा पनि यही प्रक्रिया लागू हुन्छ ।

नेपाल-चीन बीचमा बढ्दै ‘अन्डर इन्भ्वाइस'बाट सामान आदान-प्रदान गर्ने प्रचलनले गैरकानुनी काममा पनि वृद्धि हुँदै गएको पूर्वडीआईजी मल्लको धारणा छ । उनले भने, ‘त्यहाँ थुप्रिएको पैसा खर्च भएपछि यताबाट पैसा उता जानुपर्छ । चीनमा नेपालबाट डलर जानुको कारण पनि यही हो ।'