नानीहरू के पढिरहेका छौ ?

कुरा २०१८ सालतिरको हो । त्यतिबेला म काठमाडौंकै बालसेवा विद्यालयमा हेडमास्टरको काम गर्थें । विद्यालयमा पहिलो पटक मैले बालसाहित्यको पत्रिका प्रकाशन गरेँ । त्यतिमात्रै होइन, मैले स्वास्थ्य र विज्ञानका विषयलाई कक्षा दुईदेखि नै अनिवार्य गरिदिएँ । त्यो ताका यति सानै कक्षामा यी विषयहरू कतै पनि पढाइन्नथियो । मेरो जन्म १९९१ सालमा काठमाडौंको झोंछेमा भयो । नजिकै रहेको न्युरोडमा थियो म पढ्ने विद्यालय जुद्धोदय पब्लिक स्कुल । हाल नेपाल बैंक रहेको ठाउँमा त्यतिबेला राणाहरूको तबेला थियो ।

त्यही तबेला नै थियो हाम्रो विद्यालय । साहित्यमा लाग्ने व्यक्तिले सानैदेखि लेख्न थालेका हुन्छन् भन्नेमा मलाई विश्वास लाग्दैन । सानैमा सार्ने काम गर्छौं । तर सार्नु पनि लेख्नु नै हो । सानैमा लेख्नुपर्छ भन्ने जरुरी नभए पनि साहित्यिक भावना भने विकास हुनुपर्छ । यो भावना विकास गर्न आमाबाबु र शिक्षकहरूले बालबालिकालाई रेखदेख पनि गर्नुपर्छ । मानिस हुर्कंदै जाने क्रममा उसले भोग्ने दुःख, शोषणलगायतका विषयले उसलाई संसार चिनाउँछ र लेखनमा पनि रुचि जगाउँछ ।

हामीले खाना खाँदा स्वास्थ्यलाई हानि नहुने, मन र शरीर स्वस्थ हुने र बुद्धि बढ्ने खाना खानुपर्छ । यसैगरी पढाइका सन्दर्भमा पनि बालबालिकाले आफ्नो मन र शरीर स्वस्थ हुने खालको किताब पढ्नुपर्‍यो । हानि हुने किसिमले पढ्नु हुँदैन । हिजोआज हामी बालबालिका धेरै कम्प्युटरमा मात्रै झुन्डिन थाले भन्ने गुनासो गर्छौं । तर वैज्ञानिक रूपमा सोच्ने हो भने कम्प्युटरको ज्ञान आजको ठूलो आवश्यकता हो ।

कम्प्युटरले गर्दा नै अमेरिकामा बसेर चीनको बजारमा खुलेको सेयर र सामान किन्न सकिने भएको छ । संसारमा के भएको छ यहीँ बसेर हेर्न पाइन्छ । त्यसैले आफ्ना छोराछोरीलाई कम्प्युटरमा मात्रै बस्छ भनेर कहिले भन्नुहुँदैन । तर त्यहाँ बसेर उसले त्यसको सदुपयोग कत्तिको गरेको छ भनेर हेर्ने काम चाहिँ हामीले गर्नुपर्छ । आफ्नो मगज, मन र शरीर नबिग्रिने गरी कम्प्युटरको प्रयोग गर्न आमाबाबु र गुरुहरूले सिकाउनुपर्छ ।

लेनग्रिन नाम गरेकी एक स्विडेनी लेखिकाले आफ्नो कृति ‘पीपी लङ स्टकिङ’मा एक पात्रलाई उल्लेख गरेकी छिन् । ती पात्रको आमा सानैमा बितेकी हुन्छन् । बाबा कुनै देशका राजा हुन्छन् । तर कहाँका हुन् भन्ने उनलाई पत्तो हुँदैन । यति हुँदा पनि आफूलाई खटनपटन गर्ने कोही नभएकाले उनलाई धेरै मज्जा आउँछ । यसरी अरनखटन नगरिकन अरनखटन गर्न जान्नुपर्छ ।

यो बालसाहित्यको भाषाबाट मात्रै सम्भव हुन्छ । बालसाहित्य पढेपछि बालबालिकालाई कुनै पनि हिसाबमा अलिकति पनि चित्त नदुख्ने गरी उनीहरूलाई सम्झाउन सक्नुपर्छ । बालसाहित्य लेख्नु भनेको बालबालिकालाई हुर्काउन जान्नु हो । बालबालिकालाई गाली गर्ने व्यक्ति बालसाहित्यकार हुन सक्दैन । हाम्रा अभिभावक पनि कहिलेकाहीँ यसो भन्नुहुन्छ, ‘विद्यालयकै पढ्नुपर्ने पुस्तकहरू थुप्रो छ । अस्तिमात्रै त्यतिका किताब किनिदिएका छौं त्यही पढ्न भ्याएको छैन ।

चाहिँदैन बालसाहित्य साहित्यका अरू पुस्तकसुस्तकहरू ।’ उहाँहरूका कुरा सहीजस्तो त लाग्ला तर सही भने पटक्कै होइन । हेर्नोस् त, हामी जहाँ बसे पनि सास फेर्छौं नि, हैन र ? तर पनि हामी बिहान किन सफा हावा खान भनी खुला चौर तथा बगैंचातिर नै पुग्छौं ? जसरी हामी सफा हावा तान्न खुला आकाशमुनिका चौरसम्म पुग्छौं, त्यसरी नै हामीले बनाएका बालपुस्तकहरूलाई खुला चौरसमान सम्झेर तीनलाई लिऊन् र पढिदिऊन् भन्ने हाम्रो चाहना हो । साना नानीहरूले हातमा लिएर पुतलीको खेल खेलिरहेको त देख्नुभएकै होला । एक्लै, पुतलीसित कुरा गर्दै उनी खेलिरहन्छिन्, हैन त ?
पुतलीले बोल्दैन, तर पनि साना नानी उसित कुरा गर्न थाक्दैनन् । बालसाहित्यका पुस्तकहरूलाई बालबालिका यसरी नै पढ्छन्, आफैं अघि सरेर पढ्छन्, कसैले पढ् पढ् भनिरहनुपर्ने नभइकन पढ्छन्, रमाउँदै पढ्छन्, नथाकिकन पढ्छन् । त्यसैले हामीले तिनलाई पुस्तकमात्रै नभनेर बालपुस्तक भनेका हौं । हामीहरू के कुरा पनि मान्छौं भने बालसाहित्यका पुस्तक पढेर बालबालिका थाक्छन् भने ती राम्रा बालपुस्तक कसरी हुन सक्लान् ?

बालसाहित्यका पुस्तकहरू पढ्न पाउँदा एकजना नानीले आफूभित्र आदर पाइरहेको महसुस गरून्, उनका आफ्नै राम्रा गुणहरूको बखान गरिएको पाऊन् र पढ्दापढ्दै गौरवान्वित हुन पाऊन् । जंगलमा रहेका सबै थरीका जडीबुटी उत्तिकै महत्वपूर्ण हुन्छन् । तर तिनलाई आफ्नो रोग हेरेर कुन खाने भन्ने निर्णय गरिन्छ । यसरी नै कुनै पनि बालसाहित्यका पुस्तक रोज्दा, बालबालिकाको रुचि नै पहिलो प्राथमिकतामा पर्छ । बालबालिकालाई पढ्ने बानी लगाउन पनि त्यति सजिलो छैन ।

जानेबित्तिकै कोही पनि सगरमाथामा पुगेको थिएन । हिँडे फर्के, हिँडे फर्के, कति हिँडेर मरे, कति फर्के र बल्ल गएर एकजना सगरमाथामा पुगे । अझै कति जान खोज्छन् भने कति फर्केर आइसके । त्यसैले बालबालिकालाई पढ्ने बानी बसाल्न पनि यसो गरेर होला कि उसो गरेर होला कि भनेर हामीले धेरै प्रयत्न गर्नुपर्छ । सानो नानीलाई आमाको कुरा बुझ्न कुनै भाषा चाहिँदैन ।

बालसाहित्यका भाषा पनि आमाका कुरा जस्तै हुनुपर्छ । जुनसुकै भाषाका किताब पनि बालबालिकाले पढ्नुपर्छ । संसारको कुरा जतिसक्दो चाडै थाहा पाउन अंग्रेजी पढ्नुपर्छ । मेरो टोलमै रहेको विद्योदय आधारभूत विद्यालयमा म अध्यक्ष छु । सातामा तीनचार पटक त्यहाँ गएर विद्यार्थीलाई कविता सुनाउने गर्छु । त्यहाँ पुग्नासाथ उनीहरूले गरुन् कि नगरून् म पहिले नमस्कार गरिहाल्छु ।
त्यसैले उनीहरूले पनि मलाई नमस्कार गरिहाल्छन् । त्यसैगरी कसैले मद्दत गर्‍यो भने धन्यवाद भन्न सिकाउँ । यस्ता राम्रा संस्कारहरू हामीले सिकाउनु पर्‍यो । आज काठमाडौं प्रदूषित भएको छ । प्रदूषण गर्ने व्यक्तिले जिम्मा लिएको भए यस्तो हुन्थ्यो त ? देश बिग्रियो नेताहरूले जिम्मेवारी नलिनाले । त्यसैले अब हामीले बनाएर देखाउनुपर्‍यो । कमसेकम एकजनाले एक ठाउँमा बनाएर देखाए पनि देशको अवस्था सुधार हुँदै जानेछ ।