गोरखा : संविधानले गरेको व्यवस्थाअनुसार गाउँपालिका, नगरपालिकामा जनप्रतिनिधिको व्यवस्था भइसकेको छ । गोरखाको दुर्गम मनास्लु क्षेत्र भने अहिले पनि मुखियाकै भरमा छ । चुमनुब्री गाउँपालिका–५ (साविक बिही गाविस) मा यसअघि जस्तै अहिले पनि तीन जना मुखिया छन् ।
गाउँका विभिन्न निर्णय पहिलेको झैं मुखियाले नै गर्ने वडाध्यक्ष सोनाम ग्याल्जेनले बताए । ‘बिही गाउँमा टासी छिरिङ, क्य्राकमा नुर्बु ग्याल्जेन र कोया गाउँमा खासी डोल्मा मुखिया छन्’, उनले भने, ‘वादविवाद, झैझगडा प्रायः मुखियाले नै मिलाउँछन् । गाउँमा विकास निर्माणको के काम गर्ने भन्ने योजना पनि पहिले मुखियाले तयार गरेपछि मेरोसामु आउँछ ।’ हरेक वर्षको पुस १ गते सबै गाउँमा मुखिया चुन्ने गरेको उनले बताए ।
आफू बरु नरहने तर मुखिया रहिरहने वडाध्यक्ष ग्याल्जेनले बताए । ‘प्रधान, अध्यक्ष भन्ने कुरा त राजनीतिक परिवर्तन भएपछि फेरबदल भइरहन्छ । मुखिया भन्ने कुरा त परापूर्वकालदेखि चलिआएको हो । अहिले पनि चलिरहेको छ । पछि पनि चलिरहन्छ’, वडाध्यक्ष सोनाम ग्याल्जेनले भने, ‘हामी बरु नरहन सक्छौं, मुखिया रहिरहन्छन् ।’ जनप्रतिनिधिलाई भन्दा मुखियाप्रति गाउँलेको आस्था रहने उनले बताए ।
चुमनुब्री गाउँपालिकाका प्रमुख धनबहादुर गुरुङको गाउँ फिलिममा पनि मुखियाको राज छ । ‘रीतिथितिका कुरा सबै मुखियाले गर्छन्, राजनीतिका कुरा, विकास निर्माणको योजना, सम्झौताजस्ता कुरा मात्रै हामी गर्छौं ।’ बर्सेनि आलोपालो प्रणालीअनुसार मुखिया चुन्ने परम्परा कायमै रहेको उनले बताए । साविक सातवटा गाविस र हाल सातवटा वडा रहेको चुमनुब्री गाउँपालिकाका सबै वडामा मुखिया प्रथा कायम रहेको उनले स्विकारे ।
गुम्बा पूजा, कुलदेउता पूजा कहिले गर्ने, कसरी गर्ने, गोठ कहिले सार्ने, कहाँ सार्ने, गोठ जाने, पानी पँधेरो बाटो बनाउनेलगायत काम मुखियाको निर्णयअनुसार हुने साविक बिही गाविसका पूर्वअध्यक्ष नुर्बु गुरुङले बताए । ‘कसैलाई अन्याय पर्यो भने उसले मुखियालाई एक पोम रक्सी र खाता चढाउँछ । मुखियाले के भयो ? भनेर सोधेपछि उसले आफ्ना समस्या बेलिविस्तार लगाउँछ’, पूर्वगाविस अध्यक्ष गुरुङले भने, ‘अनि मुखियाले प्रतिवादीलाई हाजिर गराउन घ्यापो (कटुवाल)लाई अह्राउँछन् । वादी र प्रतिवादीका कुरा सुनेपछि मुखियाले फैसला गर्छन् ।’ गाउँका मुखियाले गरेको निर्णय यदि वादी, प्रतिवादीले स्विकारेनन् भने छिमेकी गाउँका मुखियासमेत निमन्त्रणा गरेर फैसला गर्ने चलन कायमै रहेको उनले बताए ।
मुखिया प्रथामा पीडित र पीडक दुवै पक्षसँग रकम असुल गर्ने चलन रहेको ल्होका कुन्साङ दोर्जेले बताए । ‘मुद्दा हार्नेले त यसै पनि जरिवाना तिर्नुपर्छ, जित्नेले पनि जितौरीका रूपमा केही पैसा तिर्नुपर्छ’, उनले भने, ‘उनीहरूसँग असुल गरेको रकम बैठक खर्च र गाउँको विकासमा खर्च गर्नुपर्छ ।’ मुखिया प्रथा लोकप्रिय रहेकाले आफ्नो समाजबाट नहट्ने उनले तर्क गरे ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
