कम्युनिस्टहरूको राजनीतिक दलले दुईतिहाइ ल्याउँछ भन्ने कसैले सोचेका थिएनन्। सरकारको नेतृत्व तिनै राजा नमान्नेहरूले गर्छन् भन्नेमा पनि कसैलाई विश्वास थिएन । जो सरकारमा आए हतियार उठाउनेहरू नै आए । राजतन्त्र नमान्नेहरू आए । संविधान बनाउनेमा उनीहरू नै थिए । उनीहरूकै अनुकूल संविधान बन्यो । उनीहरू आफूलाई बढी राष्ट्रवादी भन्छन् र उत्तरको छिमेकतिर बढी झुकाव राख्छन्। जबकि हाम्रो सम्बन्ध उत्तरभन्दा दक्षिण छिमेकीतिर बढी छ । हाम्रो आर्थिक सम्बन्ध पनि भारतीय सहसम्बन्ध भएका मान्छेसँग नै बढी छ । नेपालका औद्योगिक, बैंकिङ, व्यापारिकलगायतका क्षेत्रमा लगानीकर्ताको संख्या हेर्दा पनि यो कुरा अझ प्रस्ट हुन्छ ।
त्यसैगरी दक्षिण सीमातिर सबै खुला छ । कतै पर्खाल छैन । सीमावारि र सीमापारि दुवैतिरका मानिस सहज रूपमा ओहोरदोहोर गर्न सक्छन्। दक्षिण सीमापारि जानुपर्यो भने हिँडे भइहाल्छ । केही सोच्नु पर्दैन । व्यवहारका कारणले कहिलेकाहीं तलमाथि भए पनि त्यसले द्विपक्षीय सम्बन्धमा केही फरक पार्दैन ।
उत्तरी सीमातिर हेर्ने हो भने त्यो अवस्था छैन । उत्तरी सीमामा हिमाल उभिएको छ । हिमाल नाघेर आउजाउ गर्न पहिलेभन्दा सहज गर्न सकिएला, तर धेरै बन्देज यथावत् रहनेछ । अर्को कुरा, उत्तरी नाकाबाट कति मान्छे आउँछन् त ? सामान पनि कति नै आवतजावत हुन्छ र ? नियमित रूपमा नाकाहरू खुलेका छैनन्। केही न केही कमजोरी या खोट देखाएर या आश्वासन दिएर तातोपानी नाका खोल्न उसले अहिले पनि मानेको छैन ।
उत्तर र दक्षिण दुवै छिमेकी हुन् तर एउटै होइनन् र मित्रता पनि बराबरी छैन । यस अवस्थामा हामीले उत्तरतिर हेरेर फूर्ति देखाउनु हुँदैन । करोडौं रुपैयाँको व्यापार हुने ठाउँ र अर्बौं रुपैयाँको व्यापार हुने ठाउँको बीचमा तुलना गर्नु हुँदैन ।
उत्तरमा हिमाल नभएको भए नेपाल हरियो हुने थिएन । हिमालले नै हामीलाई हरियो बनाइराखेको छ । तिब्बतको चिसो हावा यहाँ आउन पाएको भए हाम्रो भूमि पनि पठार हुने थियो । दक्षिणको मौसमी हावा हिमालमा नठोक्किई तिब्बततिर बग्न पाए यहाँ पानी नै पर्दैन । उत्तरतिरको हावा मात्र होइन, पानी पनि दक्षिणतिर नै बगेको छ । तिब्बतबाट समेत खोला मिसिएर कर्णाली, गण्डकी र कोसीहरू सबै दक्षिणतिरै बगेका छन्। प्रकृतिले पनि हामीलाई दक्षिणमुखी नै बनाएको छ ।
गिरिजाप्रसाद मरेपछि चर्चामा उनै प्रचण्ड छन्। उनको प्रवृत्ति व्यक्तिवादी छ। मलाई शंका छ– भोलिका दिन यी दुईको झगडा भयो भने मुलुकले दुःख पाउने पो हो कि ?
पहिलो कुरा विकास मुख्य हो, कुरा होइन । विकास नभई केही हुँदैन । तर हाम्रो चरित्र न आफू विकास गर्छौं न त अरूले गरिदिएको विकासलाई सम्मान गरेर उपयोग गर्छौं । चीनले बनाइदिएको सूर्यविनायकदेखि त्रिपुरेश्वरसम्मको ट्रलीबस पनि जोगाउन सकेनौं । त्यसलाई हटाउनुपर्ने कुनै कारण थिएन ।
यस्तैगरी चीनबाहेक अन्य मुलुकले बनाइदिएका उद्योग तथा कलकारखाना पनि जोगाउन सकेका छैनौं । भृकुटी कागज कारखाना, गोरखकाली टाय उद्योग, बाँसबारी छाला कारखाना, कृषि औजार कारखाना हामीले जोगाएर राख्न सक्यौं त ? राजाको पालाको रेल समाप्त गरेर अब उत्तर–दक्षिण दुवैतिरबाट रेल कुदाएर विकास गर्ने कुरा भइरहेछ ।
धनी मानिसहरू गरिबका राम्रो जग्गा देख्यो भने बडो दयालु भएर कति रिन दिन तयार हुन्छन् र रेखोपाखो धितो राख्न लगाउँछन्। पछि गरिबलाई धितो निखन्न गाह्रो पर्छ । अन्ततः जग्गा गुम्न जान्छ । हामीले पनि चीन र भारतबाट रेल वे र पानीजहाज ल्याउने नाममा बाह्य मुलुकसँग भारी कर्जा लिएर काम गर्यौं हो भने भोलि त्यही गरिबको जस्तो अवस्था हाम्रो मुलुकलाई नआउला भन्न सकिन्न ।
त्यसै भएको होइन युगोस्लाभिया पाँच स्वतन्त्र राष्ट्र (स्लोभेनिया, क्रोसिया, मेसेडोनिया, बस्निया र हर्जगोभिना) मा विभाजन । स्टालिनको निधन भएपछि सोभियत संघबाट ११ वटा गणराज्यहरू (युक्रेन, कजाकिस्तान, किर्गिस्तान, लात्भिया, लिथुआनिया, जर्जिया, तुर्केमेनिस्तान, अर्मानिया, माल्डोभा, इस्टोनिया, अजरबैजान, बेलारुस, उज्वेकिस्तान) टुक्रिएर स्वतन्त्र राष्ट्र भए । फिनल्यान्डले आफ्नो सीमा क्षेत्र बन्दरगाह बनाइदिन छिमेकी मुलुक रूसलाई दियो । पछि त्यो रूसले नै लियो । त्यो आफ्नो भूमिमा बनेको बन्दरगाह फिनल्यान्डले अहिलेसम्म पनि तागत र पैसा नहुँदा फिर्ता लिन सकेको छैन । मेरो भनाइ के हो भने साना–ठूला राष्ट्रबाट टुक्रिएर भिन्न राज्य बनिरहेको परिदृश्यबाट हाम्रा नेताहरूले पाठ सिक्नुपर्छ ।
भोलि भारत र चीनको बीचमा झगडा भयो भने त्यसको चर्को असर नेपालमाथि पर्न सक्छ । प्रचण्ड र ओली मिलेका छन्। आफ्नैसँग नमिलेका प्रचण्ड ओलीसँग कसरी मिल्न सके त ? गिरिजाप्रसाद मरेपछि चर्चामा उनै प्रचण्ड छन्। उनको प्रवृत्ति व्यक्तिवादी छ । मलाई शंका छ– भोलिका दिन यी दुईको झगडा भयो भने मुलुकले दुःख पाउने पो हो कि ?
भारतको गुनासो छ– ओलीले सत्तामा आएदेखि नै उत्तरसँग बढी सम्बन्ध बढायो । अतीतदेखिको प्रवृत्ति छ– सत्तामा पुगेपछि भारत जाने । सबै राजनीतिक सम्झौता दिल्लीमै भयो । माओवादी पनि त्यहींबाट फस्टाएर आयो । ऊ अहिले सत्तामा छ । अहिलेसम्मको सबै राजनीतिक परिवर्तनमा दिल्लीको प्रभाव छ ।
एउटा खेल छ बाघचाल । बाख्राले बाघलाई थुन्ने तर नाघ्न दिने होइन । यस खेलमा बाघले छिद्र पाउँदा बाख्रा मारिन्छ । होसियारीपूर्वक खेलेमा बाघ घेरिन्छ मात्र । तसर्थ ठूलाठूला कुरा गर्नुभन्दा हामीले पनि होसियारपूर्वक काम गर्ने हो भने सबैको मन जित्न सकिन्छ ।
सम्बन्धको दृष्टिले हेर्दा पनि हामी भारतसँग नै बढी नजिक छौं । तर नजिक छौं भन्दैमा छिमेकीमाथि नै धेरै भर नपरौं । आफ््नै दाइले पनि भाउजू ल्याएपछि अन्याय गर्न सक्छ । ओलीले भारतको धेरै भर पर्न चाहेका छैनन्। राम्रो गर्न खोज्दै छन्। नाकाबन्दीको बेलामा पनि उनले राम्रो भूमिका निर्वाह गरेका थिए । यो स्वतन्त्र राष्ट्रलाई सबै मिली बचाएर राख्नुपर्छ ।
हामीले आत्मनिर्भर हुन जान्नुपरेको छ । एकअर्कालाई गुहारेर अथवा सम्बन्धको फूर्ति देखाएर हामी आत्मनिर्भर हुन सक्दैनौं । चीन भारत दुवै हाम्रा भिन्न देश हुन्। दुवै छिमेकीलाई हामीले प्रस्ट भन्नुपर्छ– नेपाल बुद्धको बुद्धको भूमि हो, जहाँ शान्ति मात्र सम्भव छ । भारत र चीनको आफ्नै सीमा रेखा छन्। नेपाललाई दुवैले शान्त देश मान्नुपर्छ । हाम्रो राजनीतिक मान्यता पनि यसै अनुकूल हुनुपर्छ । अनि मात्र नेपालमा विकास सम्भव छ । हाम्रो स्वतन्त्रतामा दुवै देशको मित्रताले प्रभाव पार्छ । दुवै देशको महानताले हाम्रो स्वतन्त्रतालाई स्वीकार गर्न सक्नुपर्छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
