कोभिडका कारण किसानले अलैंची बिक्री गर्न नपाएको छलफल भइरहँदा चालु आर्थिक वर्ष २०७७/७८ को पहिलो ६ महिनामा निर्यात भएका प्रमुख २० वस्तुमध्ये नगदे बालीतर्फ अलैंचीको स्थान अगाडि देखिन्छ। नेपाल राष्ट्रबैंकले हालै सार्वजनिक गरेको तथ्यांकअनुसार चालु वर्षको ६ महिनामा ३ अर्ब ७८ करोड रुपैयाँबराबरको अलैंची निकासी भएको छ। गत वर्षको सोही अवधिमा २ अर्ब ५० करोड रुपैयाँबराबरको अलैंची निर्यात भएको थियो। गत वर्षको तुलनामा करिब ५१.२ प्रतिशतले निकासीमा वृद्धि भएको छ। अलैंची व्यवसायी महासंघका अनुसार कूल उत्पादनको ९८ प्रतिशत हिस्सा विदेशी बजारले लिएको छ। मुलुकको वैदेशिक व्यापारमा कूल निर्यातमा ६.२ प्रतिशत अलैंचीको योगदान छ।
पछिल्लो समयमा नेपाली अलैंचीको उत्पादन व्यावसायिक हुन थालेपछि निर्यातमा पनि योगदान बढ्दै गएको छ। मुलुकको कृषि प्रणालीले पछिल्ला वर्षमा एक स्पष्ट परिवर्तन आएको छ। यस परिवर्तनका लागि महत्त्वपूर्ण प्रेरणादायक कारक उपभोक्ताका केही उत्पादका लागि बजार भएको छ। उत्पादित कृषिजन्य बस्तुको फसलको बजार र खेती प्रणालीको छनोट सहरी क्षेत्रमा र बाहिर देशका उपभोक्ताको उत्पादनको मागद्वारा निर्धारित भएको देखिन्छ। राम्रो यातायात सुविधाका साथ सहरका वासिन्दाको आम्दानी स्तरमा भएको कुनै पनि वृद्धिले उत्पादकलाई असंख्य अवसर प्रदान गरेको छ। नतिजास्वरूप, निर्वाहमुखी रूपमा सञ्चालित साना फार्म बजारको माग र आपूर्ति संयन्त्रका साथ व्यावसायिक संस्थाका रूपमा रूपान्तरण हुँदैछन्।
नेपाली अलैंचीको सीमित बजार भएकाले नेपालले सम्भावित अन्तर्राष्ट्रिय बजारको खोजी गर्नुपर्छ।
विगतमा यो विश्वास गरिन्थ्यो कि दुर्गम क्षेत्रमा कृषि विकासमा ठूलो धनराशिको लगानी न्यायसंगत र लगानीका लागि प्रतिफलयुक्त छैन, तर यो तार्किक धारणा उल्लेखनीय रूपमा परिवर्तन भएको छ। विगत चार दशकको अवधिमा कृषि क्षेत्रमा गरिएका प्रयासले दुर्गम क्षेत्रमा पनि आशाजनक परिणाम दिन थालेको छ। किसानले घरेलु वा अन्तर्राष्ट्रिय बजारका लागि धेरै उच्च मूल्यको नगदे बाली उत्पादन गरिरहेका छन्।
विगतको कुरा स्मरण गर्ने हो भने अलैंची सिक्किममा अनादिकालदेखि खेती हुँदै आएको देखिन्छ। यो सिक्किमको मूल बाली हो र यहाँबाट यो छिमेकी मुलुक र क्षेत्रमा फैलिँदै गयो। जस्तो कि दार्जीलिङ, उत्तरपूर्वी भारत, भुटान र नेपालको भूमिमा समेत फैलिएको देखिन्छ।
अलैंची बाह्रमासे जडिबुटी हो। यसमा भूमिगत राइजोम पाइन्छ। यसले थुप्रै पात र कोपहरू उत्पन्न गर्छ। अक्सर प्लान्टको उचाइ १.८ र २ मिटरको बीचमा रहेको हुन्छ। सामान्यतः पातको टुप्पो वा स्युडोस्टेम्र्सको संख्या एकणदाता बेलनाकार र हरियो वा विभिन्न प्रकारको आधारमा रातो हुन्छ।
नेपालजस्ता विकासशील देशमा नगदे बाली उत्पादन सम्भावना र प्रवर्धन प्रायः पर्याप्त पुँजीको उपलब्धता, कृषि प्रविधिको स्तर, बजारीकरणको सुविधा र सरकारी र गैरसरकारी संस्थाहरू (एनजीओहरू) द्वारा नगदे बालीनालीसम्बन्धी कारोबार गर्ने व्यवसाय तथा उनीहरूको संलग्नता र सक्रिय सहभागिताका माध्यमबाट गरिन्छ।
नगदे बाली
गत आव (२०७६/७७) मा मेची भन्सार कार्यालय काँकडभिट्टाबाट सबैभन्दा धेरै अलैंची निर्यात भएको छ। मेची भन्सारबाट ३ अर्ब ९० करोड ९२ लाख ७३ हजार १ सय ४८ रुपैयाँबराबरको अलैंची निर्यात भएको तथ्यांकमा उल्लेख छ। अघिल्लो वर्ष ३ अर्ब ८२ करोड रुपैयाँको अलैंची निर्यात भएको थियो।
राष्ट्रिय विकास योजना र कार्यक्रममा परिकल्पना गरिएको लक्ष्य कार्यान्वयन गर्न सबै विकासोन्मुख देशले विदेशी विनिमय कमाउन नगदे बालीको निर्यात बढाउन आवश्यक छ। यो स्पष्ट छ कि नेपाली नगदे बालीनाली उद्यमी ठूलो संख्यामा विदेशी बजार निर्यात गर्न असमर्थ छन् किनकि उत्पादनको उच्च लागत, अपर्याप्त भण्डारण सुविधा, ट्यारिफ अवरोध, यातायात अवरोध र वास्तविक उत्पादनदेखि निकासी बजारसम्मको ज्ञान अभावका कारण पनि केही नकारात्मक असर परेको छ। कृषिजन्य वस्तु नेपालबाट कूल निकासीको एक प्रमुख हिस्सा हो। नेपाली निर्यातजन्य प्रमुख कृषि वस्तुहरू ः अदुवा, तेलका बीउहरू जस्तै– सूर्यमुखी फूल, नाइजरको दाना, सुर्तीजन्य, तरकारीका बीउ, अर्थोडक्स चिया, ठूलो अलैंची, मसला, फलफूल र तरकारी आदि। जनसंख्या र खाद्यान्नका लागि आन्तरिक माग दुवैतर्फ वृद्धि भइरहेको छ। उपलब्ध अधिक कृषिजन्य वस्तु निर्यातका लागि उपलब्ध घट्दैछन् किनकि उत्पादन जनसंख्याको वृद्धिको तुलनामा बढ्न सकेको छैन।
अलैंचीको निर्यात
अलैंचीको इलामलगायत संखुवासभा जिल्लाभित्र र बाहिर ठूलो अलैंचीको मार्केटिङ गरिन्छ। साना उत्पादक सामान्यतः थोक बिक्रेता र साहु बिक्रेताद्वारा भर्ती संकलकको सट्टा आफ्नो उत्पादन स्थानीय संकलनकर्तालाई बेच्छन्। यी व्यक्ति सामान्यतः स्थानीय निवासी हुने गरेको र जो अन्य व्यवसायमा संलग्न छन् तर मौसमका बीचमा ठूलो अलैंचीको कारोबारमा पनि संलग्न हुने गर्छन्।
अलैंचीको निर्यात भारत जान्छ र त्यसपछि अन्य देशमा यसलाई निर्यात गरिन्छ। यसैले मूल्य सम्बन्धितद्वारा दोहन गर्ने भारी सम्भावना र अवसर छन्। ठूलो अलैंचीले नेपालको विदेश निर्यात व्यापारमा महत्त्वपूर्ण स्थान ओगटेको छ।
नेपालको पूर्वीक्षेत्र अलैंची उत्पादन गर्ने प्रमुख क्षेत्र हो। संखुवासभा, इलाम, पाँचथर, धनकुटा र भोजपुर अलैंची उत्पादनका लागि प्रमुख जिल्ला हुन्। इलाम यी क्षेत्रमा उत्पादन हुने कूल बालीको महत्त्वपूर्ण हिस्स ओगटेको छ। यद्यपि, पछिल्लो वर्षमा केही रोगको उत्पादनका कारण तीव्र गिरावट आएको छ।
अलैंचीको उत्पादन हरेक वर्ष बढ्दै गइरहेको छ र यसले निर्यात वृद्धि पनि बढाउनेछ। भारत अलैंचीको प्रमुख विश्व उत्पादक र निर्यातकर्ता हो। त्यसपछि ग्वाटेमाला, श्रीलंका र तान्जानिया पर्छन्। नेपाल र पपुवान्युगिनीबाट पनि अलैंची विश्व बजारमा देखा पर्न थालेको छ। ठूलो अलैंचीको प्रमुख आपूर्तिकर्ता नेपाल, भारत, भुटान, इन्डोनेसियाले पनि जंगली ठूलो अलैंचीको आपूर्ति गर्छ, जुन नेपाली ठूलो अलैंचीजस्तै देखिन्छ।
बृहत् बजार
हाल नेपालको अलैंची सबै भारत जान्छ, जहाँबाट यो अन्य देशमा पुनः निर्यात गरिन्छ। नेपाली अलैंचीका लागि भावी आयात गर्ने देशहरू बंगलादेश, पाकिस्तान, कतार, साउदी अरेबिया हुन् भन्नुमा अत्युक्ति नहोला। अलैंची आयातमा अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार केन्द्रित छ। केही देश जस्तै साउदी अरेबिया, कुबेत, बहराइन र मध्यपूर्वका अन्य खाडी राज्य र युरोपमा नार्डिक देशहरूमा। साउदी अरेबिया विश्वको सबैभन्दा ठूलो अलैंची आयातकर्ता हो। ठूलो अलैंचीका लागि प्रमुख बजार सिंगापुर हो। तर सिंगापुर वास्तविक उपभोक्ता बजार होइन, केवल एक इन्टरपोर्ट हो। इस्लामी राष्ट्रहरू ठूलो अलैंचीको प्रमुख उपभोक्ता बजार हुन्, जसमध्ये पाकिस्तान ठूलो उपभोक्ता हो र सिंगापुर पाकिस्तानलाई ठूलो अलैंचीको प्रमुख आपूर्तिकर्ता हो। रूस र पश्चिम जर्मनी हालका वर्षमा अलैंचीको महत्त्वपूर्ण आयातकर्ताका रूपमा देखा परेका छन्। संयुक्त राज्य अमेरिका र पश्चिम जर्मनी ठूलो अलैंचीको लागि सम्भावित बजार हुन सक्छन्। ठूलो अलैंचीका लागि अन्य अवस्थित र सम्भावित बजार हुन् युरोपियन युनियन।
विश्वको सटिक तथ्यांक विशेषगरी अलैंचीको आयात प्राप्त गर्न धेरै गाह्रो हुन्छ किनकि आधिकारिक व्यापार तथ्यांकले प्रायः अलैंचीलाई अन्य असंबद्ध मूल्य जस्तै जाइफलसँग वर्गीकृत गर्छ। यद्यपि यो अनुमान गरिएको छ कि यस मसलाको औसत विश्व आयातप्रति वर्ष बढिरहेको छ।
नेपाली अलैंचीको बजार धेरै सीमित छन्। यद्यपि ट्रेड एन्ड एक्सपोर्ट प्रोमोसन सेन्टरले विगत केही वर्षमा केही विविधीकरण गरेको भए पनि यस उत्पादनका प्रमुख खण्ड भारतमै निकासी भइजान्छ।
यस पृष्ठभूमिमा, एक विशेष तत्काल आवश्यकता यो मसलाको आन्तरिक बजार मूल्य नियन्त्रणका लागि हो। यो पनि सुझाव छ कि त्यहाँ एक सरकारी संस्था हुनुपर्छ उत्पादनदेखि ठूलो अलैंचीको बजारका लागि हेर्नका लागि। नेपाली अलैंचीको सीमित बजार भएकाले नेपालले सम्भावित अन्तर्राष्ट्रिय बजारको खोजी गर्नुपर्छ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
