काठमाडौं : मलेसिया एयरलाइन्सको एमएच ३७० जहाज वरिष्ठ पाइलट (क्याप्टेन) जाहारी अहमद साहले उडाएका थिए। मलेसियन एयर ट्राफिक कन्ट्रोललाई बिदाइ गर्दै उनले भने, ‘गुड नाइट मलेसियन थ्री सेभन जिरो (३७०)।’
सन् २०१४ को मार्च ८ मा लिएको यो बिदाइ नै उक्त विमानका लागि अन्तिम बन्न पुग्यो। घण्टा, दिन, महिना वर्षदिन गर्दै १० वर्ष पुग्यो। अड्कलबाजीबाहेक विमानको बारेमा ठोस तथ्य पत्ता लाग्न सकेको छैन। १० वर्षअघि हराएको विमान कहाँ गयो र के भएको थियो भन्ने रहस्य नै छ। २ सय ३९ यात्रु र चालक दलका सदस्य बोकेको मलेसिया एयरलाइन्सको उक्त विमान बेपत्ता हुनु विश्वकै सबैभन्दा ठूलो उड्डयन क्षेत्रको रहस्य बनेको छ।
के भएको थियो ?
साहसँग १८ हजार ३ सय ६५ घण्टा आकाशमा जहाज उडाएको अनुभव थियो। उनी सन् १९८१ मा मलेसिया एयरलाइन्समा भर्ना भएका थिए र त्यसका शीर्ष पाइलटमध्येका एक थिए। उनको छेउमा सहायक पाइलट फारिक हमिद अहमद थिए। २७ वर्षीय अहमद भर्खरै सहायक पाइलटका लागि योग्य भएका थिए। केबिनमा, मलेसियाली टोलीको नेतृत्व सुपरवाइजर प्याट्रिक गोम्सले गरेका थिए जोसँग उक्त एयरलाइन्समा काम गरेको ३५ वर्षको अनुभव थियो।
योसँगै अन्य १० चालक दलका सदस्य र २ सय २७ जना यात्रु सवार थिए। जसमा पाँच जना बालबालिका थिए। यात्रुहरूमा सबैभन्दा धेरै चिनियाँ नै थिए। यात्रुहरूमा दर्जन बढी मलेसियाबाट थिए भने इन्डोनेसिया, अस्टे«लिया, भारत, फ्रान्स, अमेरिका, इरान, युक्रेन, क्यानडा, न्युजिल्यान्ड, नेदरल्यान्ड, रसिया, र ताइवानका यात्रु सवार थिए। यात्रुहरूमा क्वालालम्पुरमा आफ्नो क्यालिग्राफी देखाउने प्रख्यात चिनियाँ कलाकारहरूको समूह, नक्कली युरोपेली राहदानीमा यात्रा गरिरहेका दुई इरानीहरू, नयाँ काम सुरु गर्न बेइजिङ जाँदै गरेको इन्डोनेसियाली, हनिमुनमा गएका मलेसियाली दम्पती, बच्चाहरूसहितका युवा परिवारहरू थिए।
यात्रु बोकेको उक्त जहाजले मलेसियाको अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको रनवे ३२ आरबाट उडान भरेको थियो। ३५ हजार फिटमा उडान भरिरहेको जहाज सामान्य अवस्थामा नै थियो। ककपिटको वातावरण, जहाजको अवस्था, बाह्य मौसम सबै सामान्य नै रहेको क्वालालाम्पुर एयर ट्राफिक कन्ट्रोललाई जानकारी गराइएको थियो।
मलेसियाबाट उडान भरेको करिब ४० मिनेटपछि जहाजले मलेसिया एयर ट्राफिक कन्ट्रोलबाट बिदा लिएर भियतनामी एयर ट्राफिक कन्ट्रोलमा प्रवेश गरेको थियो। सबै सामान्य अवस्थामा र सबै प्रक्रिया पूरा गरेर निश्चित दिशामा उडेको जहाज भियतनामी आकाशमा पुगेपछि एकाएक राडर स्क्रिनबाट हरायो। प्रणालीबाट एक्कासि हराएपछि आकाशमा उडिरहेका अन्य जहाजहरूले पनि सञ्चारको प्रयास गरेका थिए। तर, सञ्चार हुन सकेन। अहिलेसम्म जहाज ३७० कहाँ गयो र के भयो भन्ने अत्तोपत्तो छैन।
एमएच ३७० बेपत्ता हुँदा के भयो ?
मार्च ९ को सबेरै करिब २ बजेर ४० मिनेटमा भियतनामी एयर ट्राफिक कन्ट्रोलले मलेसिया एयरलाइन्सको जहाज ३७० हराएको सम्बन्धमा जानकारी गरायो। जानकारी पाएलगत्तै एयरलाइन्सले सम्भव भएका उपायहरू प्रयोग गरी जहाज खोज्ने प्रयास गर्यो। मार्च ९ को सूर्योदयसँगै एयरलाइन्स अनुसन्धानका लागि खटाइएको टास्क फोर्सले काम सुरु गर्यो। तर, केही हात पार्न सकेन।
विमान बेपत्ता भएको खबर संसारभर आगोसरी फैलियो। मलेसियालीहरू स्तब्ध भए। खराब आर्थिक अवस्थाका बाबजुद राष्ट्रिय ध्वजावाहक मलेसिया एयरलायन्सको राम्रो हवाई सुरक्षा रेकर्ड थियो। घण्टौं बित्दै गयो। तर जहाजमा के भयो भनेर कसैलाई पनि थाहा थिएन। उडान गन्तव्य मुलुक चीनको बेइजिङमा रुँदै आफन्तहरूले आफ्ना प्रियजनहरूको अवस्थाको बारेमा जानकारी दिन माग गरे।
तर, सम्बन्धित अधिकारीहरूसँग कुनै जवाफ थिएन। उत्तरविहीन जवाफका मलेसिया एयरलाइन्सका अधिकारीहरू, नागरिक उड्डयन प्राधिकरण र मलेसियाली सरकार आन्तरिक रूपमा मात्र सीमित नभई अन्तर्राष्ट्रिय छानबिनमा लागे। यो छानबिनसँगै के स्पष्ट भयो भने, विमान भियतनामी हवाई क्षेत्रमा प्रवेश नै गरेको थिएन। पाइलट जाहारीले मलेसियाको एयरस्पेसबाट बिदा लिएपछि नै एमएच ३७० हराएकोे थियो। यसको ट्रान्सपोन्डरहरू (एटीसीलाई अन्तरिक्षमा हवाईजहाजको स्थान र अधिकत्तर अवस्थामा यसको उचाइको बारेमा जानकारी दिन प्रयोग गरिने) बन्द गरिएको थियो र यसको ट्याकिङ प्रणाली कुनै न कुनै रूपमा असक्षम गरिएको थियो।
सैन्य राडारले विमानले उत्तरी मलेसिया र पेनाङ टापुमा फर्किनका लागि आफ्नो उडान मार्ग छोडेको देखाएको छ। त्यसपछि अण्डमान सागरतिर अघि बढेको छ। सैन्य राडारमा अन्तिम दृश्य मार्च ८ मा मलेसियन समय रातिको २ बजेर २२ मा देखिएको थियो। त्यहाँबाट, विमान दक्षिणतिर फर्किएर विशाल हिन्द महासागरमा हराएको थियो। जब विमान बेपत्ता भयो, अन्वेषकहरूले यसको कार्गो के–के थियो भनेर पनि अध्ययन गरेका थिए। जहाँ लिथियम ब्याट्री, वाकी–टकीहरूसहित इलेक्ट्रोनिक्सको मात्रा थियो। त्यहाँ म्यांगोस्टिन्स नामक फलको परिमाण पनि ठूलो थियो।
खोज कसरी गरिँदैछ ?
विमान हराएलगत्तै मलेसियाले दुई दर्जनभन्दा बढी देशहरूसँग समन्वय गरी खोजी सुरु गर्यो। खोजीको प्रारम्भिक प्रयासहरू दक्षिण चीन सागर र अण्डमान सागरमा केन्द्रित थिए। तर, सैन्य राडारको सूचनापछि सबैको ध्यान दक्षिणी हिन्द महासागरमा केन्द्रित भयो। विमान हराएको दुई दिनपछि मार्च १२ मा सैन्य राडारले नयाँ तथ्य पत्ता लगायो। बेलायती दूरसञ्चार फर्म इनमारसेटले आफ्नो उपग्रह र हराएको विमानबीच केही सञ्चार भएको देखायो। जसले विमानलाई सुझाव दिएको थियो। उक्त सञ्चार भएको समयमा जहाज ३७० दक्षिणी हिन्द महासागरको कुनै स्थानमा भएको देखायो।
यो सूचनापछि महासागरको प्रारम्भिक हवाई खोज मार्च १८ मा सुरु भयो। र ४.५ मिलियन वर्ग किलोमिटर (१.७ मिलियन वर्ग माइल) को क्षेत्रमा एरियल सर्च गरियो। अस्ट्रेलियाको नेतृत्वमा बहुराष्ट्रिय खोजको प्रयासका बाबजुद विमानको कुनै संकेत फेला पार्न सकिएन। यो खोज ६ हप्तापछि सकिएको थियो।
त्यसपछि खोज पश्चिमी अस्ट्रेलियाको समुद्री तटबाट लगभग २८ सय किलोमिटर टाढाको स्थानमा केन्द्रित भयो। जहाँ लगभग १ लाख २० हजार वर्ग किलोमिटर (४६,३३२ वर्ग माइल), जहाजहरू, पनडुब्बी र विमानहरू सबैको अध्ययन गरिएको थियो। यसका लागि १,४७ मिलियन अमेरिकी डलर खर्च गरिएको थियो। दक्षिणी हिन्द महासागरको खराब मौसमले थप अनुसन्धानलाई चुनौती थपिदियो र यो प्रयास पनि २०१७ मा समाप्त गरियो। उक्त टोलीले १९औं शताब्दीका जहाजहरू पत्ता लगाए तर, तिनीहरूले विमानको कुनै चिह्न फेला पारेनन्।
त्यसपछि एक अमेरिकी फर्म ओसन इन्फिनिटीले ‘नो फाइन्ड नो फि’ अर्थात् विमानको बारेमा पत्ता नलागेसम्म कुनै शुल्क नलिने नारासहित अनुसन्धानलाई अघि बढायो। त्यो खोज–प्रारम्भिक खोज क्षेत्रको ठीक उत्तरमा १ लाख १२ हजार वर्गकिलोमिटर क्षेत्रमा गरिएको थियो। तर, पनि विमानको कुनै अवशेष फेला पार्न सकेन।
मलेसिया एयरलाइन्सको धारणा के थियो ?
विमान बेपत्ताबारे मलेसियाको आधिकारिक रिपोर्ट, २०१८ मा सार्वजनिक गरिएको थियो। रिपोर्टले जहाजका रेस्पोन्डर्सहरू जानाजानी हेरफेर गरिएको थियो तर तिनीहरूले जिम्मेवार को थियो भनेर यकिन भन्न सक्ने अवस्था नरहेको निचोड निकालेको थियो।
४ सय ९५ पृष्ठको प्रतिवेदनले मार्च ८, २०१४ मा क्वालालम्पुरबाट बेइजिङ जाने क्रममा २ सय ३९ जना यात्रुहरू लिएर बेपत्ता भएको विमानमा के भयो भन्ने कुनै निष्कर्ष निकाल्न सकेन। एमएच ३७० सुरक्षा अनुसन्धान टोलीका प्रमुख कोक सु चोनले सो बेला पत्रकारहरूलाई भने, ‘भग्नावशेष फेला परेमा मात्र जवाफ निर्णायक हुन सक्छ।’ रिपोर्टले जहाजका पाइलट जाहारीलाई शंकाको घेरामा राखेको छ। 
फाइल तस्बिर।
२०१७ मा, अस्ट्रेलियन यातायात सुरक्षा ब्युरो (एटीबीएस) को ४४० पृष्ठको रिपोर्टले एमएच ३७० बेपत्ता हुनुभन्दा ६ हप्ता अघि पाइलटले आफ्नो आन्तरिक उडान सिम्युलेटर (पाइलट प्रशिक्षण, डिजाइन वा अन्य उद्देश्यका लागि विमानको उडान र त्यो उडान गर्ने वातावरणलाई कृत्रिम रूपमा पुनः सिर्जना गर्ने यन्त्र) मा एउटा उडान गरेको देखाएको थियो जुन वास्तवमा मार्च ८ मा भएको जस्तै ‘सुरुमा समान’ थियो। कोकले उक्त रिपोर्टको पृष्ठभूमि दिँदै अन्वेषकहरूले पाइलट र पहिलो अफिसरको इतिहास, तिनीहरूको पृष्ठभूमि, प्रशिक्षण र मानसिक स्वास्थ्य अवस्थाको बारेमा जाँच गर्दा कुनै त्रुटि नभेटेका पनि जानकारी दिए।
‘हामी यो पाइलटहरूले गरेको घटना हुन सक्छ भन्ने विचारमा छैनौं,’ उनले भने, तर थप अनुसन्धानकर्ताहरूले इन–एयर टर्न ब्याक म्यानुअल रूपमा गरिएको र विमानमा प्रणालीहरू म्यानुअल रूपमा गरिएको हुनाले सम्भावना ढोकाहरू भने खुल्ला नै राखेको छ।’ कोकले भने, ‘तेस्रो पक्ष भनेजस्तो गैरकानुनी हस्तक्षेप भएको कुरालाई हामी बहिष्कार गर्न सक्दैनौं।’ कुनै ठोस जानकारीको अभावले अनेकन सिद्धान्तहरू फस्टाउन भने सक्षम बनाएको देखिन्छ।
जहाजका के–के भग्नावशेष भेटिए ?
हराएको जहाजको भग्नावशेषको पहिलो टुक्रा जुलाई २९, २०१५ सम्म फेला परेको थिएन। जब अस्ट्रेलियाले खोजी गरिरहेको हिन्द महासागर क्षेत्रको लगभग ३७ सय किलोमिटर पश्चिममा फ्रान्सेली टापु रेयुनियनको समुद्र तटमा दाहिने पखेटा फ्ल्यापेरोन फेला परेको थियो।
अर्को डेढ वर्षमा तान्जानिया, मोजाम्बिक, दक्षिण अफ्रिका, माडागास्कर र मौरिससको किनारमा थप २६ वटा भग्नावशेष भेटिए। जसमध्ये ३ वटा फ्लाइट ३७० बाट आएको हुन सक्ने अनुमान गरिएको थियो। केबिनको भित्री भागबाट दुईवटा टुक्राहरू आएका थिए, जसले प्लेन ब्रेकअप भएको संकेत गरेको थियो।
तर विमान हावामा बिग्रियो वा समुद्रसँग ठोक्कियो भन्ने यकिन हुन सकेको छैन। तान्जानियामा फेला परेको रियुनियन विंग फ्ल्यापरोन र दाहिने पखेटा फ्ल्यापको एक टुक्रा भेटिएको थियो। उक्त टुक्राको अध्ययनले विमानलाई पानीमा अवतरण गर्न निर्देशन गर्न नदिएको देखाएको छ। केही अन्वेषकहरूले फ्लाइट ३७० ले ठाडो रूपमा पानीलाई प्रहार गरेको हुन सक्छ, फ्ल्यापेरोनको खोजअघि गरिएको एउटा मोडलिङ अध्ययनको नतिजाले भौतिक प्रमाणको कमीलाई व्याख्या गरेको छ।
दुर्घटनाको कारण के हुन सक्छ ?
उडान ३७० को बेपत्ता पछिका हप्ताहरूमा यसको कारणमा सिद्धान्तहरू, मेकानिकल विफलतादेखि पाइलट आत्महत्यासम्मका थिए। ट्रान्सपोन्डर संकेतहरू बन्द गर्ने लगायतका कारणले जहाज अपहरणको शंका पनि उत्पन्न गराएको थियो। तर कुनै व्यक्ति वा समूहले अहिलेसम्म त्यसको जिम्मेवारी लिएको छैन र अपहरणकर्ताहरूले विमानलाई दक्षिणी हिन्द महासागरमा उडाएको हुन सक्ने सम्भावना देखिँदैन। भग्नावशेषको खोजी पछि, कतिपयले उडान ३७० लाई गोली हानिएको अनुमान गरे, तर मिसाइल वा अन्य केही हतियार प्रयोग भएको तथ्य फेला पर्न सकेको छैन।
विमान भेटिने सम्भावना छ ?
पछिल्ला खोजहरूले जहाज पानीमा नै दुर्घटनाग्रस्त भएको हुन सक्ने अनुमान गरेको छ। ६४ मिटर (२१० फिट) लामो, झन्डै ६१ मिटर (२०० फिट) पखेटाको पखेटा र १८.५ मिटर (६१ फिट) अग्लो पुच्छर भएको बोइङ ७७७–२०० कसरी बेपत्ता हुन सक्छ भन्ने कुरा बुझ्न अझै धेरै खोजहरू भई नै रहेका छन्। विश्वको तेस्रो ठूलो महासागर हिन्द महासागरको गहिराइ र त्यसमाथिको खोज भने निरन्तर भइरहेको छ। उक्त समुद्र करिब चार हजार मिटर खोजी भएको छ।
चारिथा पट्टियारत्ची पश्चिमी अस्ट्रेलिया विश्वविद्यालयमा तटीय समुद्र विज्ञानका प्राध्यापकसहितको अन्वेषकहरूको टोलीले बहाव विश्लेषण गरेको छ। जसले विमानको डेब्रिस पूर्वी अफ्रिकी राष्ट्रहरूको किनारमा हुन सक्ने भनेको छ। उनको टोलीले विगत १० वर्षमा प्रविधिमा भएको प्रगतिले केही फेला पार्न सक्ने विश्वास गरेको छ। ‘खोज गर्ने क्षेत्रमा समुद्र करिब चार हजार मिटर गहिरो छ,’ पटियारत्चीले केही समय अघि भनेका छन्। ‘पानीको तापक्रम एकदेखि दुई डिग्री सेल्सियस (३३.८ –३५.६ डिग्री फरेनहाइट) कम प्रवाह भएको छ। यसको मतलब अझै १० वर्षपछि पनि, भग्नावशेष क्षेत्र अपेक्षाकृत रूपमा नबिग्रिएला।’
यस्तै, बेलायतको कार्डिफ विश्वविद्यालयका अन्वेषकहरूले अस्ट्रेलियाको तटमा रहेको हाइड्रोअकोस्टिक स्टेसनमा कैद गरिएका अडियो (ध्वनि) संकेतहरूले विमानको भग्नावशेष पत्ता लगाउन मद्दत गर्ने बताएका छन्। वैज्ञानिकहरूले भनेका छन् कि महासागरहरूमा दुर्घटनाग्रस्त हवाईजहाजले पानीको माध्यमबाट तीन हजार किलोमिटरभन्दा बढी यात्रा गर्न सक्ने अद्वितीय ध्वनि संकेतहरू सिर्जना गर्छन्। यी ध्वनिक संकेतहरू विश्वभरका ११ जलविद्युत् स्टेसनहरूको नेटवर्कद्वारा रेकर्ड गर्न सकिन्छ, जुन समुद्रको किनार बिन्दुहरू रहेका छन्। यदि तिनीहरूले सन्तोषजनक परिणाम प्राप्त गर्न सफल भए भने यो प्रक्रिया अन्य महासागरमा–आधारित दुर्घटनाहरूमा पनि ध्वनिमार्फत बेपत्ताहरूको पत्ता लगाउन प्रयोग गर्न सकिन्छ।
यति धेरै वर्ष समुद्रमुनि रहेको विमानको ब्ल्याक बक्सको विश्लेषण गर्न अझै सम्भव छ कि छैन भन्ने स्पष्ट छैन। तर एमएच ३७० फेला पार्न सके यसको उत्तरको पर्खाइमा वर्षौं बिताएका परिवारहरूलाई भने राहत मिल्ने पक्का नै छ। (एजेन्सीको सहयोगमा)
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
