धानको सात नयाँ जात कुन-कुन

खजुरा बाँकेः क्षेत्रीय अनुसन्धान केन्द्र खजुराले लोप हुन लागेको बासमती धानसहित विभिन्न बालीका सात नयाँ जात सिफारिस गरेको छ । केन्द्रले धानखेतीतर्फ बासनादार सुगन्धित धान १ नामक बासमती जातको सिफारिस गरेको हो ।

पछिल्लो समयमा नेपालमा बासमती जातको धान लोप हुने अवस्थामा पुगेको छ । मसिना र बासनादार धान लोप हुन लागेको अवस्थामा सुगन्धित धान १ विकास गरिएको केन्द्रका निर्देशक डा. केशवबाबु कोइरालाले जानकारी दिए । एक सय ३५ देखि एक सय ४२ दिनमा पाक्ने सो धानमा डढुवा तथा मरुवा रोगले असर नगर्ने डा. कोइरालाले बताए ।

तराई र भित्री तराईको ७० मिटर उचाइसम्मको जमिनका लागि सिफारिस गरिएको सुगन्धित धानको प्रतिहेक्टर ३.५ देखि ४.५ मेट्रिक टन उत्पादकत्व छ । डा. कोइरालाले अनुसन्धान केन्द्रद्वारा विकास गरी सिफारिससमेत भएको मसिनो र बासनादार सुगन्धित धान १ लगाउन किसानलाई आग्रह गरेका छन् ।

भारतबाट छ्यापछ्याप्ती हाइब्रिड जातका बीउ भित्रिरहेको अवस्थामा त्यसलाई विस्थापन गर्न नेपालमा नै हाइब्रिड जातको विकास गरिएको हो ।

बासमती धानको माग अत्यधिक रहेका कारण नयाँ जातको विकास गरिएको उनले बताए । कोइरालाले भने, ‘यो जातको धानको माग अत्यधिक छ, उत्पादन क्षमता राम्रो छ ।' केन्द्रले डढुवा र मरुवा रोग नलाग्ने राधा १४ जातको धान समेत सिफारिस गरेको छ ।

पहिलो पटक हाइब्रिड जातको विकास

पहिलो पटक नेपालमै डाइब्रिड जातको मकै सिफारिस भएको छ । रामपुर हाइब्रिड ४ र रामपुर हाइब्रिड ६ जातको मकै विकास गरी सिफारिस गरिएको क्षेत्रीय निर्देशक डा. कोइरालाले जानकारी दिए ।

भारतबाट छ्यापछ्याप्ती हाइब्रिड जात भित्रिरहेको अवस्थामा यसलाई विस्थापन गर्न नेपालमा नै हाइब्रिड जातको विकास गरिएको डा. कोइरालाले बताए । उनले भने, ‘भारतबाट जथाभावी गुणस्तरहीन हाइब्रिड बीउ आएको छ, त्यसलाई प्रतिस्थापन गर्न नेपालमै हाइब्रिड जातको विकास गरेका छौं ।' उनले बारा र पर्सा विगतमा भारतबाट भित्रिएको बीउ लगाउँदा मकैमा घोगा नलाग्ने समस्या देखिएको सुनाए ।

‘यो नेपालले विकास गरेको पहिलो हाइब्रिड जात हो, किसानलाई क्षतिपूर्ति दिने पैसा अनुसन्धानमा लगाउन अनुरोध गरियो, यसको सुनुवाइ भयो र हाइब्रिड जातको विकास गर्न सफल भइयो', कोइरालाले भने । सिफारिस गरिएका मकैका हाइब्रिड जातमा पाक्ने बेलासम्म पात हरियो भइरहने र डढुवा तथा गबारोजस्ता रोगकीराको समेत कम संक्रमण हुने उनले बताए । यी जात तराई र भित्री मधेसका लागि सिफारिस गरिएको हो ।

सिफारिसमा गहुँका दुई जात

गहुँको पनि स्र्वगद्वारी र वाणगंगा जात सिफारिस गरिएको छ । स्वर्गद्वारी मध्यपहाडका लागि सिफारिस गरिएको छ भने वाणगंगा तराई र भित्री तराईका लागि सिफारिस गरिएको अनुसन्धान केन्द्रका वैज्ञानिक रामबहादुर खड्काले जानकारी दिए । यसैगरी कपुरकोट २ जातको अदुवासमेत सिफारिस गरिएको छ ।
नौवटा जात सिफारिसका लागि प्रस्ताव पेस गरिएको छ । धानको जात सेहराङ सब १ सिफारिसका लागि पेस गरिएको कृषि अनुसन्धान केन्द्रले जनाएको छ । सेहराङ सब १ डुबान सहन सक्ने जात हो ।

त्यस्तै गहुँमा मुनाल जात सिफारिसको लागि पेस गरिएको छ । ड्युरम गहुँका तीन जातसमेत सिफारिसका लागि पेस गरेको कृषि अनुसन्धान केन्द्र खजुराले जनाएको छ । ड्युरम जातको गहुँको पीठोबाट चाउचाउ, चाउमिनलगायतको खाद्यान्न बनाउन सकिन्छ । खजुराले पहिलो पटक ड्युरम जात गहुँको विकास गरेको क्षेत्रीय निर्देशक डा. कोइरालाले जानकारी दिए ।

ड्युरम जातको गँहुमा डी डब्लू के २६, डी डब्लू के ३८, डब्लू के १७१२ सिफारिसका लागि पेस गरिएको छ भने मसुरोमा आर एल ४, मासमा वी एल जी ३-२-१, सिमीमा केबीएल ३ र बोडीमा पी बी ००१ सिफारिसका लागि पेस गरिएको डा. कोइरालाले जानकारी दिए ।

क्षेत्रीय कृषि अनुसन्धान केन्द्रले नयाँ जातको विकास साथै नयाँ प्रविधिको पनि विकास गरेको छ । अदुवा भण्डारणका लागि नयाँ प्रविधिको विकास गरिएको क्षेत्रीय निर्देशक डा. कोइरालाले जानकारी दिए । घरभित्र काँचो इँटाको भकारी बनाएर अदुवा भण्डारण गर्दा चारदेखि पाँच महिनासम्म राख्न सकिन्छ । यसमा तीन प्रतिशतभन्दा कम क्षति हुने गरेको उनले बताए ।