पर्यटक आउँछन्, मन खिन्न बनाएर फर्किन्छन

सुर्खेतः बावियाचौर-५ म्याग्दीका नरसिंहबहादुर खत्री २०३० सालमा काम विशेषले सुर्खेत आउँदा काँक्रेविहार पुगेका थिए । भग्नावशेषको रूपमा रहेका काँक्रेविहारका पुरातात्विक वस्तुहरू अलपत्र परेको देख्दा त्यतिबेला उनको मन खिन्न भएको थियो । त्यसको ठिक ४३ वर्षपछि शुक्रबार उनी काँक्रेविहार भग्नावशेष पुगे । यस पटक पनि उनको मन उसैगरी खिन्न भयो ।

सरकारले पर्यटन प्रवद्र्धन गर्ने योजना अनुसार २०७३ साललाइ घुमफिर वर्षको रुपमा मनाइरहँदा सुर्खेतको काँक्रेविहार आउने पर्यटकहरू भने नरसिंहजस्तै खिन्न मन लिएर फर्कने गरेका छन् । नेपालको दोस्रो लुम्बिनीको रूपमा परिचित काँक्रेविहारको पुनर्निर्माण हुन नसकेका कारण पर्यटकहरू मन खिन्न बनाएर फर्कन बाध्य भएका हुन् ।

काँक्रेविहारमा ऐतिहासिक एवम् पुरातात्विक वस्तुहरू छन् । जुन अहिले पनि अलपत्र अवस्थामै छन् । काँक्रेविहारलाई पुरानै स्वरूपमा निर्माण गर्ने योजना बनेको १२ वर्षभन्दा बढी समय बितीसक्यो । तर हालसम्म पनि यसको पुनर्निर्माणको काम भने अधुरै रहेको छ ।

१२ वर्षअघि बनाइएको काँक्रेविहार पुनर्निर्माणको योजना अझै पूर्णरूपमा कार्यान्वयन हुन सकेको छैन । एक सय ५ फिट उचाईको मन्दिर निर्माण गर्ने लक्ष्यसहित सुरु गरिएको पुनर्निर्माण कार्य बीचमै रोकिएको छ । २१ फिट उचाईसम्म निर्माण गरेर काम अलपत्र परेको हो । ‘सरकारले कहिले पर्यटन वर्ष त कहिले घुमफिर वर्ष घोषणा गरिरहेको छ' खत्रीले भने, ‘तर हेर्नलायक काँक्रेविहाजस्ता ऐतिहासिक र पुरातात्विक महत्व बोकेका सम्पत्तीहरूको संरक्षणमा भने कुनै ध्यान दिइएको छैन ।'

काँक्रेविहार भग्नावशेषको २०५७ साल फागुन ११ गतेदेखि उत्खनन गरी दुई हजार २८ वटा पुरातात्विक वस्तुहरू निकालिएको थियो । उत्खनन स्थलमा पुरातत्व विभागले २०६१ साल मंसिरदेखि शिखर शैली मन्दिर बनाउन काम सुरु गरिएको थियो ।

पटक-पटक गरेर लाखौं रुपैयाँ खर्च भइसक्दा पनि पुनर्निर्माण कार्यले पुर्णता पाउन सकेको छैन । पछिल्लोपटक सिद्धबाबा कन्ट्रक्सन प्रालिले पुनर्निर्माणको जिम्मा लिएको छ । पुरातत्व विभागले काँक्रेविहार पुनःनिर्माणका लागि बजेट र योजना स्वीकृत गरेपछि तीन वर्षभित्रमा सम्पन्न गर्ने गरी गत वर्षदेखि पुनर्निर्माणको काम सुरु गरिएको थियो ।

यसका लागि सरकारले ९ करोड ६५ लाख ६६ हजार ६ सय ४१ रुपैयाँ बजेट विनियोजन गरिएको छ । २०७४ साल जेठ मसान्तसम्म निर्माण सम्पन्न गरिसक्ने सम्झौता छ । तर बीचमै काम रोकिएकाले समयमै निर्माण सम्पन्न हुनेमा स्थानीयवासीले आशंका गर्न थालेका छन् । स्थानीयवासी हरी विष्ट पुनर्निमाणको काम सुरु भएपनि अपेक्षाकृत रुपमा अघि बढ्न नसकेको बताउँछन् ।

उनले जतिसक्दो छिटो यसको पुनर्निर्माण गर्नुपर्नेमा समेत जोड दिए । काँक्रेविहारको पुनर्निर्माण सम्पन्न भएमा मध्यपश्चिमको काँक्रेविहारलाई हेर्न लायक स्थानको रूपमा विकास गर्न सकिने उनको दाबी छ । जतिसक्दो छिटो काँक्रेविहारको मन्दिर निर्माण कार्य सम्पन्न गर्नुपर्ने स्थानीयवासीको माग छ । पुरातात्विक हिसाबले निकै महत्वपूर्ण मन्दिर भएकाले काँक्रेविहारको पुनर्निर्माण सुर्खेतका लागि पनि महत्वपूर्ण हुने स्थानीय डम्मर जीसी बताउँछन् ।

पुनर्निर्माण कार्यमा ढिलाई हुँदा उत्खननका क्रममा भेटिएका पुरातात्विक वस्तुहरू नाश हुन थालेका छन् । बुद्ध मूर्ति र ढुंगामा कुँदिएका कलात्मक सिर्जना छरपस्ट छन् । पुरातत्व विभागले १८ वर्षदेखि उत्खनन गरी मूर्ति र बुट्टा कुँदिएका ढुंगालाई एकत्रित गरेको थियो । काँक्रेविहारलाई अनुमानित पुरानो स्वरूपमा ल्याउने योजना छ ।

जिल्लाको पर्यटन विकासका लागि पनि काँक्रेविहारलाई महत्वका साथ हेर्ने गरिएको छ । काँक्रेविहार हेर्न आउने पर्यटकको संख्या दिनप्रतिदिन बढ्दै गएपनि मन्दिरको पुनर्निर्माण अधुरै रहँदा पर्यटकहरू खिन्न हुने गरेको काँक्रेविहार भग्नावशेषका संरक्षक शेरबहादुर कार्की बताउँछन् ।

उत्खननका क्रममा बुद्धका साथै सरस्वती, विष्णु, पद्म, शंख र रथका पांग्रासमेत फेला परेकाले काँक्रेविहारलाई हिन्दु र बौद्ध दुबै धर्मावलम्बीले आस्थाको केन्द्र मान्दै आएका छन् । तत्कालीन सिन्जा साम्राज्यका राजा अशोक मल्लले विसं १३२५ मा काँक्रेबिहारको निर्माण गरेको अनुमान छ ।

इन्फोः काँक्रेविहार हेर्न आउने पर्यटकको संख्या दिनप्रतिदिन बढ्दै गएपनि मन्दिरको पुनर्निर्माण अधुरै रहँदा पर्यटकहरू खिन्न हुने गरेका छन् ।
क्याप्सन ः
पुनर्निर्माणको क्रममा रहेको सुर्खेतको काँक्रेविहार मन्दिर ।
तस्बिरः अन्नपूर्ण