छिमेकबाट कहिले सिक्ने ?

चिनियाँ सरकार मात्र होइन, स्थानीय निकाय, गैसरकारी संस्था र सहकारीसमेत सम्पन्नता ल्याउन लागिपरेका छन् । चिनियाँहरूको एउटै लक्ष छ- हाम्रा कुनै पनि क्षेत्र विकासको पछाडि नछुटून् । हाम्रो नेपालले यो मोडेल अपनाउन किन सक्दैन ?स्वभावैले मानिस जीवनका हरेक युगमा विकास चाहन्छ । त्यसैले त ढुंगेयुग, सिकारी युग, कृषि युग पार गर्दै आजको औद्योगिक र आधुनिक युगमा प्रवेश गरेको छ । सबै राष्ट्रको मानव विकासको इतिहास हेर्ने हो भने यिनै युगहरू पार गर्दै आजको सभ्य, भव्य र आधुनिक मानिसको परिचय पाएको पाइन्छ अनि आफूलाई हरेक क्षेत्रबाट विकासको कसीमा अगाडि नै बढाएको पाइन्छ ।

आज औँलामा गनिने मुलुकहरू जसले आफूलाई आर्थिक रूपले सम्पन्न पाएका छन् र त्यहाँका जनताको जीवनस्तर हाम्रोभन्दा राम्रो देखेका छौं, त्यही हाम्रो स्थिति होस् भन्ने चाहेका पनि छौं । विश्वका विकसित मुलुकको इतिहास हेर्ने हो भने ३०–४० वर्षको संघर्ष र निरन्तर संकल्प अनि राष्ट्र र जनताका आधारभूत आवश्यकता पु¥याउनमा कटिबद्ध भएकाले आजको विकसित राष्ट्रको रूपमा कहलिन सफल भएको पाइन्छ ।

सन् २०१२ देखि चाइना फाउन्डेसन फर पिस एन्ड डेभलपमेन्ट संस्थाले छिमेकी मित्रराष्ट्रको हैसियतले नेपाली जनताको जीवनस्तर उकास्ने, शिक्षा, स्वास्थ्य, खानेपानी, सञ्चारलगायतका आयोजनाद्वारा सहयोग गर्दै आइरहेको छ ।

यही अक्टोबर १६ देखि २३ सम्म नेपालका विभिन्न क्षेत्रमा काम गर्ने, अनुसन्धानकर्ता, समाजशास्त्री, सञ्चारकर्मी, पत्रकारहरू, राजनीतिज्ञहरू र समाजसेवी गरी २० जनाको टोलीलाई निम्तो दिएर नेपालको दीर्घकालीन विकास विषयमा अन्तरक्रिया, आफ्ना धारणा र वर्तमान परिप्रेक्षमा छलफल र चीनका विकट गाउँहरूको भ्रमण गर्ने अवसर जुटाइदियो ।

चाइना फाउन्डेसन फर पिस एन्ड डेभलपमेन्टका सदस्यहरूको अनुभव, विकट गाउँका किसानहरूको अनुभव र विश्वबिद्यालयका प्राध्यापकहरूको अनुसन्धानले बताउँथ्यो– चाइना आजको अवस्थामा आइपुग्नुमा उनीहरूको ठूलो सपना थियो ।

४० वर्षअगाडिसम्म पुरानो कृषि प्रणालीमा आधारित, ग्रामीण अर्थ व्यवस्था थियो । निर्वाहमुखी खेती प्रणाली र सामान्य जीवनस्तर बिताएका थिए चिनियाँहरूले । विकासका कुरा मात्र नगर, छिमेकी राष्ट्रको विकास कसरी भएको रहेछ, त्यसबारे जानकारी राख र त्यो कुरा सम्बन्धित क्षेत्रबाट आफ्नो राष्ट्रमा लागू गर्न निरन्तर संकल्पसहित अगाडि बढ भन्ने शिक्षा यो भ्रमणले प्रदान गर्‍यो ।

आजभन्दा ४० वर्ष अगाडिसम्म चीनको जनजीवन पुरातन कृषि प्रणालीमा आधारित र निर्वाहमुखी खेती प्रणालीले धानेको रहेछ । आजको चीनको सभ्यता र विकास हेर्दा हामीलाई त पत्याउनै गाह्रो पर्छ तर वास्तविकता यही हो ।

राजनीतिक, सामाजिक, धार्मिक, राष्ट्रिय सबै क्षेत्र केवल जनताको जीवनस्तर सुधार्दै राष्ट्र विकास गर्नमा उनीहरू कटिबद्ध भएको देखियो । कोही पनि व्यक्ति विकासको फलबाट पछाडि पर्नु हुन्न । राष्ट्रका जनताको जीवनस्तर माथि उठ्नु भनेको राष्ट्रको इज्जत, गौरव र विकास हो भन्ने मूल मन्त्र बनाए उनीहरूले ।

के हामीले हाम्रा नेतृत्व वर्गबाट यो भावना रहेको महसुस गर्न पायौं कहिल्यै ? आज राष्ट्रमा ठूला माछा र साना माछाको मात्र बहस चलिरहँदा, राष्ट्र भ्रष्टाचारको चक्रमा पिसिइरहँदा र प्राकृतिक विपत्तिको कारण सर्वसाधारण जनताले आङ ढाक्ने र टाउको लुकाउने सुविधा नपाउँदा ती विकसित राष्ट्रका जनताप्रतिको उत्तरदायित्व र हाम्रो आफ्नै स्वार्थीपनलाई कसरी कुन हिसाबले तुलना गर्ने ? चीनका दुर्गम गाउँ घुमघाम गर्दा देख्न पाइयो चीन पनि गरिबीको रेखा पार गर्दै आजको सम्पन्न र समृद्ध मुलुकको रूपमा गनिएको छ ।

चीनको इतिहास केलाउँदै जाँदा सन् १९४९ मा प्रतिव्यक्ति आम्दानी २७ अमेरिकी डलर रहेछ जबकि भारतको प्रतिव्यक्ति आम्दानी ५७ अमेरिकी डलर रहेछ । सन् १९७८ सम्म आइपुग्दा २५० मिलियन जनता गरिबीको रेखामुनि रहेछन्, जसलाई खाना र वासको लागि संघर्ष गरिरहेको पाइन्छ ।

सन् १९८६ मा आइपुग्दा थोरै माथि उठ्यो र सन् २००० मा ३२ मिलियन ९० हजार जनतालाई गरिबीबाट मुक्त गराउन सफल भएको रहेछ । सन् २००७ मा आइपुग्दा १४ मिलियन ७९० हजार जनता गरिबीको रेखामुनि बाँकी रहेका थिए भने सन् २००८ मा ४० मिलियन ७९० हजारले रोजगार पाइसकेका थिए ।

सन् २०१४ मा आइपुग्दा ७० मिलियन १७० हजार जनता गरिबीको रेखाबाट मुक्त भएका थिए । सन् २०१५ को आँकडा हेर्ने हो भने ५५ मिलियन जनता अझै गरिबीको रेखामा रहेको पाइन्छ तर उनीहरूले गरेको द्रूत विकासबाट हामी छिमेकी जनताले के सिक्न सक्छौं ? हाम्रो राष्ट्रले के सिक्न सक्छ ? निरन्तर संकल्प र स्रोतसाधनको प्रयोग गर्दै जनताप्रतिको उत्तरदायी भावना विकासको पहिलो कडी हो । सन् १९७८ मा ३३ प्रतिशत जनता गरिबीको रेखामुनि रहेकोमा सन् १९९३ मा आइपुग्दा १४.८ प्रतिशतमा झरिसकेको थियो ।

प्राकृतिक विपत्ति, भौगोलिक कठिनाइ र उद्योगधन्दाको विकास हुन नसक्नु गरिबीको कारण बनेको र त्यसलाई चुनौतीका साथ सुधार्दै लग्ने नीतिअनुरूप उनीहरूले सफलता हासिल गरेका थिए । मुख्य केन्द्रबिन्दु गरिब जनता बनाएर उनीहरूको हितमा कम गरेकोले नै आज राष्ट्रले विकसित राष्ट्रको संज्ञा पाएको उनीहरूको धारणा छ । ग्रामीण क्षेत्रको उत्थानविना विकास सम्भव छैन र सार्थक छैन भन्ने मान्यताले चीन आजको विश्वको दोस्रो आर्थिक सम्पन्न मुलुकमा उभिएको छ ।

अविकसित जिल्लालाई प्राथमिकतामा राखेर गरिबी घटाउने र आर्थिक सम्पन्नता ल्याउने कार्यक्रमको सुरुआत नै आजको स्थिति रहेको बताए । वर्तमान सरकारको नीति पनि गरिबी निवारणमै केन्द्रित छ । नयाँ सोच र कार्यक्रमका साथ ग्रामीण र पिछडिएका समुदायको उत्थान नै चीनको प्रयास हो, जसले अबका केही वर्षमै विश्वमै सम्पन्न मुलुकको रूपमा चिनिने कुरामा ग्रामीण जनतासमेत विश्वस्त पाइयो । सरकार मात्र होइन, स्थानीय निकाय, गैसरकारी संस्था र सहकारीसमेत यसमा बराबर लागिपरेका छन् ।

चीनका कुनै पनि क्षेत्र विकासको पछाडि नछुटोस् यही उनीहरूको लक्ष्य छ । हाम्रो नेपालले के यो मोडेल अपनाउन सक्दैन ? जहाँ जे स्रोतसाधन र शक्ति छ, त्यसको प्रयोगमा विकेन्द्रीकरणको नीतिद्वारा सबै क्षेत्रलाई राष्ट्रको विकासमा समेट्न सकिन्न ?

दिगो विकास नीतिद्वारा मात्र राष्ट्रको आर्थिक उन्नति सम्भव हुने हुँदा सबै सामाजिक संघसंस्था, गैरसरकारी संस्थासँग सहकार्य गर्दै विकासको पाइलामा अगाडि बढेकाले यो सफलता प्राप्त गरेको र यो अझै निरन्तर चलिरहने उनीहरूको धारणा पाइयो । दिगो विकासको अवधारणा र ग्रामीण विकासको प्राथमिकता अनि कृषि उत्पादन र बजारीकरणको व्यवस्थालाई निरन्तरता दिनु नै आर्थिक सम्पन्नतातिरको पहल हो भन्ने चिनियाँहरूको ठम्याइ छ ।

दुइ शक्तिशाली र सम्पन्न छिमेकी राष्ट्र पाएको मुलुकले तिनका दिगो विकास मोडेल अपनाएर अगाडि बढ्नु ज्यादै आवश्यक र ढिलो नगरी त्यसतर्फ ध्यान पुर्‍याउनु जरुरी भइसकेको छ ।