भारु प्रतिबन्धले कैयौै व्यापारी डुब्नसक्ने

काठमाडौः प्रतिबन्धित ५ सय र हजारका नोट सटहीबारे आधिकारिक निर्णय सार्वजनिक नहुँदा जनस्तरमै चिन्ता गहिरिएको छ । नोट प्रतिबन्धित भएको तेस्रो दिनसम्म यहा“ भएका नोट सटही हुने वा काम नलाग्ने के हुने भन्ने अन्योल छ । राजधानीमा मात्रै १ अर्ब रुपैयाँभन्दा बढी प्रतिबन्धित नोट रहेको अनुमान छ ।

‘मसँगै २५ लाखको प्रतिबन्धित नोट छ', न्युरोडका एक व्यवसायीले भने, ‘नोट साटिएन भने मेरो आर्थिक अवस्था डामाडोल हुन्छ ।' व्यापारीले भारतीयस“ग गर्ने कारोबारको भुक्तानीका लागि भारु नोट राख्छन् । भारत जाँदा सहजै नपाइएला भन्दै भारु राख्ने चलन काठमाडौंमा छ । उद्योग वाणिज्य महासंघका अध्यक्ष पशुपति मुरारकाका अनुसार व्यवसायीसँग ८/१० लाख भारु हुनु सामान्य हो । ‘दैनिक काम चलाउन पनि भारु राख्नुपर्ने बाध्यता छ', उनले भने । भारतका सबै ठाउँमा एटीएम चल्दैन ।

आफूलाई चाहिएको बेला सजिलै भारु सटही गर्न पाइन्न । त्यसैले भारु टन्न हुँदा ढुक्क र नहुँदा तनाव हुने गरेको उनले बताए । भारतले नेपाली नागरिकलाई २५ हजार भारुसम्म बोक्न छूट दिएको छ । यसैले भारतले आफूले छूट दिएबराबरको रकममात्र सटही गर्छ कि नेपालमा भएजति सबै गर्छ भन्ने अन्योल छ ।

‘आफूले बोक्न छूट दिएबराबरको नोट मात्रै साट्ने व्यवस्था मिलाउँछ वा अन्य निर्णय गर्छ भन्ने अन्योल छ', अर्थसचिव शान्तराज सुवेदीले भने । भारतको गाइडलाइनका आधारमा नोट साटिनेमा राष्ट्र बैंक विश्वस्त भए पनि निर्णय नदिएसम्म केही भन्न सक्ने अवस्थामा ऊ पनि छैन । ‘भरसक नेपालमा भएजति सबै प्रतिबन्धित नोट साट्ने व्यवस्था मिलाउने, नभए उनीहरूले नेपालीलाई बोक्न छूट दिएको सटही गराउने प्रयासमा हामी हुनेछौं', बैंक स्रोतले भन्यो ।

राष्ट्र बैंकले काठमाडौंस्थित दूतावासलाई बुधबारै पत्राचार गरी उसले छूट दिएबराबरको सटही सुविधा नेपालीलाई दिन अनुरोध गरिसकेको छ । भारतका विभिन्न स्थानमा नगदै चल्ने भएकाले भारत गइरहनुपर्नेस“ग धेरै भारु छ ।

भारतमा खाता भएका व्यवसायी तथा अन्य कामकाजीलाई अप्ठ्यारो नपारे पनि खाता नहुने चिन्तामा छन् । भारतीय सीमानजिकका ठाउँमा भारु निकै चलनचल्तीमा भएकाले उनीहरू बढी चिन्तामा छन् । सरकारले प्रतिबन्धित नोटको अवस्थाका बारेमा तत्काल नागरिकलाई सुसूचित गरी सटही गर्न सुरु गर्नुपर्ने मुरारकाले बताए ।

उनले प्रतिबन्धित नोट हुने लाखौं नागरिक चिन्तामा रहेकाले सरकारले तत्काल अवस्था प्रस्ट पार्नुपर्नेमा जोड दिएका छन् । कतिपय व्यवसायीले आफूसँग भएका उक्त दरका भारतीय नोट साट्न विभिन्न माध्यम खोजिरहेका छन् भने कतिपय व्यवसायी आफन्तलाई आफूसँग भएको रकम जिम्मा लगाउन बाध्य छन् ।

भारतले प्रतिव्यक्ति ४ हजारका दरले नोट साट्ने व्यवस्था मिलाइसकेको छ भने त्यसभन्दा बढी भएकाले स्रोत खुलाएर बैंकमा जति पनि डिपोजिट गर्न पाउने व्यवस्था गरेको छ । वैधानिक तरिकाबाट आर्जित धन खोस्टो होला भनेर कुनै चिन्ता गर्नुपर्ने अवस्था छैन । नेपालमा पनि भारतकै जस्तो व्यवस्था सुरु गर्न महासंघले माग गरेको छ ।

नेपाल राष्ट्र बैंकले नोट साट्ने प्रक्रिया अघि बढाउन भारतीय केन्द्रीय बैंकसँग पहल गरे पनि ठोस जबाफ पाएको छैन ।

राष्ट्र बैंक स्रोतका अनुसार भारतीय दूतावासले निश्चित रकमसम्म साट्ने संकेत गरे पनि निर्णय भने गरिसकेको छैन । नोट साट्ने व्यवस्था मिलाउन केही दिन लाग्ने जबाफ प्राप्त भएको स्रोतले बतायो । नोट साट्ने प्रक्रिया अघि बढाउन भारतीय केन्द्रीय बैंकसँग पहल गरे पनि ठोस जबाफ राष्ट्र बैंकले नपाएको राष्ट्र बैंकको विदेशी विनिमय व्यवस्थापन विभागका प्रमुख भीष्मराज ढुंगानाले बताए ।

बिहीबार कार्यालय समयसम्म आएको विवरणअनुसार बैंक तथा वित्तीय संस्थामा पाँच सय र हजार दरका साढे ३ करोड रकम रहेको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकसँग भने दुई लाखमात्र पाँच सय र हजारका नोट छन् । भारत सरकारले नेपालमा सटही सुविधाको व्यवस्था गरेन भने करोड नेपालीको अर्बाैं खोस्टा बन्ने निश्चित छ ।

भारतमा कालोबजारी तथा नक्कली रुपैयाँ चलनचल्तीमा भए पनि नेपालमा भएका भारतीय रुपैयाँ भने नक्कली नभएकाले यसलाई वैधानिक प्रक्रियाबाटै साट्ने व्यवस्था मिलाउनुपर्ने मुरारकाले बताए । भारत सरकारले मंगलबार मध्यरात कालोधन र जाली नोटलाई निरुत्साहित गर्न पाँच सय र हजारको नोटमा प्रतिबन्ध लगाएको थियो ।

भारतीय ठूला मूल्यका नोट प्रतिबन्धले नेपाली अर्थतन्त्रमा पार्नसक्ने असरका विषयमा अर्थ मन्त्रालयले क्षेत्रगत अध्ययन गर्ने भएको छ । ‘अहिलेको मूल समस्या भनेको नोट साट्ने व्यवस्था मिलाउने हो', अर्थसचिव सुवेदीले भने, ‘यसका लागि नेपाल राष्ट्र बैंक आफंैले र अर्थ मन्त्रलयमार्फत परराष्ट्र मन्त्रालयले पनि कूटनीतिक पहल सुरु गरिसकेको छ ।'