अरब भूमिकी अमर कवि

साइमाको मनमा सधैं एक स्वतन्त्र देशको सजीव सपना सल्बलाइरहन्थ्यो । आफ्नो कविता र राजनीतिक कर्ममा उनी त्यसैका लागि जुधिरहिन् । समानता र न्यायको जगमा उठेको समाज निर्माणका लागि उनले आफैंलाई समर्पित गरिन् । उनका कवितामा नरम शब्दभित्र तनाव र आक्रोश भेटिन्छ ।

गणतान्त्रिक अरब मुलुक मि श्र उत्तरपूर्वी अफ्रिका र दक्षिणपश्चिमी एसिया जोड्ने एक सुन्दर देश हो । यसको सिमाना लिबिया, गजापट्टी र सुडानसित जोडिएको छ । सहारा मरुभूमिको धेरै भाग यही देशमा पर्छ । नाइल नदी सभ्यता यसको गौरवमय पहिचान हो । आफ्नो प्राकृतिक सौन्दर्यले बर्सेनि लाखौं विदेशी पर्यटक लोभ्याउने मिश्र नयाँ शताब्दीको आगमनसँगै भित्रभित्रै चौथो राष्ट्रपति होस्नी मुबारकको निरंकुश शासनबाट उन्मुक्ति खोज्दै थियो ।

सन् २०११ को अरब क्रान्तिले राष्ट्रपति मुबारकलाई सत्ताच्यूत गर्‌यो । सन् १९८१ देखि २०११ सम्मको उनको लामो शासनकाल अन्त्य भयो । मुबारकपछि राजनीतिक पार्टी 'मुस्लिम ब्रदरहुड'का अध्यक्ष मोहम्मद मोर्सी प्रथम निर्वाचित राष्ट्रपति बने । मिश्री सेनाले देशको पहिलो निर्वाचित राष्ट्रपति मोहम्मद मोर्सीको सरकारलाई सन् २०१३ को मध्यमा अपदस्थ गर्‌यो । भूतपूर्व सेनाप्रमुख अबदेल फतह एल-सिसी सन् २०१४ मा निर्विरोध राष्ट्रपति चुनिए ।

'मुस्लिम ब्रदरहुड'का हजारौं कार्यकर्ता सेनासँगको भिडन्तमा मारिए, कैयौं जेलमा थुनिए । त्यो संघर्षमा वामपन्थी इस्लामिस्ट र निहत्था प्रदर्शनकारीका पनि आमहत्या भएको थियो । सैन्य नेतृत्व रहेको नयाँ सरकारले हरेक क्षेत्रमाथि नियन्त्रण गर्न हरेक विरोध दबाउन थाल्यो । मोर्सीका कार्यकर्ता र समर्थकलाई योजनाबद्ध रूपमा दमन गर्न थालियो । शान्तिपूर्ण प्रदर्शनीमाथि पनि रोक लगाइयो । अबदेल फतह एल-सिसीले आफ्नो शासनकालमा प्रजातन्त्र पुनर्बहालीको वाचा गरे तर सिसीको शासनकालमा पनि होस्नी मुबारककै शासनकालको कहानी दोहोरियो । फलस्वरूप सर्वत्र सिसीको विरोध हुन थाल्यो ।

देशले अन्योलग्रस्त राजनीतिक अवस्था र कमजोर आर्थिक स्थिति बेहोर्दै थियो । चारैतिर असुरक्षा र अव्यवस्था व्याप्त थियो । युवावर्गमा असन्तुष्टि थियो । त्यस्तै असन्तुष्ट एक युवती थिइन्, बत्तीस वर्षीया साइमा अल-सबा । उनी एक्लो छोराप्रति समर्पित आमा, सक्रिय सोसलिस्ट एक्टिभिस्ट र सचेत कवि थिइन् । पाँच वर्षीय छोरा बिलालसित अलेक्जेन्ड्रिया (सिकंदरिया)मा बस्थिन् । कायरोको 'एकेडमी अफ आर्टस्'बाट लोक-साहित्यमा मास्टर्स डिग्री गरेकी थिइन् ।

मिश्रमा लोपोन्मुख रीतिरिवाज र संस्कारप्रति उनको लगाव थियो र यही विषयमा केन्द्रित भएर डकुमेन्ट्री पनि बनाउँदै थिइन् ।

जनवरी २४, सन् २०१५ का दिन छोरालाई एकजना साथीकहाँ छाडेर बिहान ९:३० बजेको रेल समातेर अन्य तीनजना साथीसित कायरो पुगेकी थिइन् साइमा । दिउँसो त्यहाँ पुगेर एउटा क्याफेमा नास्ता गरेर 'लेफटिस्ट सोसियलिस्ट पिपुल्स एलाइन्स' पार्टीको भूमिगत कार्यालयमा भेला भएका थिए, आन्दोलनको योजना बुन्न । साइमा निकै खुसी थिइन् त्यस दिन ।

साथीहरूसित ठट्टा गरिरहिथिन् । बेलाबेला अनाबाहेबक या-बिलादीको प्रसिद्ध क्रान्तिकारी गीत पनि गाउँदै थिई । उनका साथीहरू सन् २०११ को अरब क्रान्तिमा मारिएका सहिदलाई चौथो वार्षिकीका अवसरमा श्रद्धाञ्जलिस्वरूप फूलमाला अर्पण गर्न चाहन्थे । साइमा भने यसमा सहमत थिइनन् । उनलाई डर थियो, प्रहरीले मुस्लिम ब्रदरहुडका प्रदर्शनकारी भन्दै गोली हान्न सक्छन् । साथीहरूले फूलमाला लिएर हिँडेकालाई प्रहरीले गोली नहान्ने विश्वास गरे ।

लगभग ३० जनाको सानो समूह एउटा लामो ब्यानर बोकेर निस्कियो । सुरक्षाफौजले 'तहरीर स्क्वायर' पुग्ने बाटो तारबार र बख्तरबन्द गाडीले छेकेका थिए । हातमा फूलमाला बोकेर अघि बढिरहेको जुलुसलाई कुनै चेतावनीबेगर दंगा प्रहरीले अ श्रुग्यास र गोली प्रहार गर्न थाले । कतैबाट एउटा गोली आयो र साइमा अल-सबाको टाउकोमा लाग्यो । उनी ढलिन् । भागाभाग भयो । साथीहरूले उनलाई बचाउन गाडी खोजे, गुहार मागे । तर वरिपरि रहेका प्रहरीले कुनै पनि मद्दत गर्न दिएनन् । साइमाले त्यहीँ प्राण त्यागिन् ।

उनको अन्तिम क्षणलाई त्यहाँ रहेका फोटोग्राफर र भिडियोग्राफरहरूले पलपल खिचे । अर्को दिन ती तस्बिरहरू सारा संसारभरि मि श्री सरकारले गरेको दमनको कहानी सुनाउँदै फैलिए । ती तस्बिरमा साइमालाई एकजना साथीले कम्मरमा समातेर ठाडो राख्न खोजेको र रगत उनको गालाबाट बगिरहेको देखियो । अर्को भिडियो क्लिपमा एकजना साथी लडखडाइरहेको उनको शरीरलाई समात्दै अश्रुग्याँसको धुवाँबाट बचाउने व्यर्थ प्रयास गर्दै दौडिरहेको थियो भने साइमा डुबिरहेका आँखाले अगाडि हेरिरहेकी, मुख खुलेको, उनको छोटो केश अस्तव्यस्त र लुगामा धुलो लागेको देखिन्थ्यो । रगत उनको गाला हुँदै खैरो रङको स्वेटरबाट तल झरिरहेको थियो ।

साइमा अल-सबाको हत्यामा सुरक्षा फौजको हात थियो । भिडियो फुटेज र प्रत्यक्षदर्शीको बयानले यही भनिरहेको थियो । सरकार भने आफूलाई जोगाउन लागिपरेको थियो । 'मुस्लिम ब्रदरहुड'को सदस्यले हत्या गरेको हल्ला पनि चलाइयो । हुँदाहुँदै सबाकै पार्टीको डिपुटी चेयरपर्सन जोहदी अल-सामीले आफ्नो खल्तीमा लुकाएर राखेको रिवल्भरले गोली हानेको आरोपसम्म लगाइयो । यसरी सरकारले अनेक चाल चल्दै हत्यारालाई जोगाउने कोसिस गरिरह्यो ।

जनता र मिडियामा जोडदार विरोध भएपछि सरकारले उनको हत्यारा पता लगाउनैपर्ने भयो । स्थानीय र अन्तर्राष्ट्रिय संगठनहरूले निहत्था प्रदर्शनकारीमाथि ज्यादती भएको र अत्यधिक बल प्रयोग भएको आरोप पनि लगाए । यी आरोपबीच सरकारले २५ वर्षीय पुलिस अफिसरलाई हत्याको आरोपमा १५ सालको सजाय तोक्यो ।

साइमाको जन्म र पालनपोषण एक कट्टर मुस्लिम परिवारमा भएको थियो । उनको बाबा कट्टर धार्मिक गुरु थिए । उनले संस्कारको कट्टरताविरुद्ध आवाज उठाइन् । बाबाले छोरीको अगाडि घुँडा टेकिदिए । यसरी नै उनीभित्र विद्रोही स्वभाव हुर्कंदै गयो । सन् १९९० तिर उनी कविहरूको समूहसित आबद्ध भइन् । यही समूहसितको उठबसपछि उनको कविताप्रतिको लगाव झनै बढ्दै गयो । उनी दैनिक जीवन र राजनीतिमाथि कविता कोर्थिन् ।

'सोसलिस्ट पिपुल्स एलाइन्स' पार्टीका सदस्यहरू उनको वक्तृत्वकला देखेर उनलाई 'क्रान्तिको आवाज' भनेर सम्बोधन गर्थे । उनको पहिचान 'क्रान्तिको चिह्न'का रूपमा बन्यो । सन् २०११ को क्रान्तिपछि पार्टीमा सामेल भइन् । उनी हरेक प्रदर्शनीमा सहभागी बन्थी । राजनीतिक र सामाजिक काममा निकै खट्ने गर्थिन् । उनको सक्रियता देख्नलायकको हुन्थ्यो । उनी साह्रै दयालु र सहयोगी स्वभावकी थिइन् । उनको आफ्नै जीवनमा अशान्ति भए पनि उनी सबैलाई प्रेरणा र सहयोग दिने शान्त स्वभावकी थिइन् ।

अनुवादक तथा कवि मजिद जाहिरले साइमाका दुई कविता उनको हत्याको दुई हप्तापछि अंग्रेजी पाठक र श्रोताका लागि अनुवाद गरेका थिए । साइमाको मनमा सधैं एक स्वतन्त्र देशको सजीव सपना सल्बलाइरहन्थ्यो । आफ्नो कविता र राजनीतिक कर्ममा उनी त्यसैका लागि जुधिरहिन् । समानता र न्यायको जगमा उठेको समाज निर्माणका लागि उनले आफैंलाई समर्पित गरिन् । उनका कवितामा नरम शब्दभित्र तनाव र आक्रोश भेटिन्छ ।

मजिद जाहिरले अनुवाद गरेका दुई कविता थिए, 'पर्समा राखिएको एउटा चिठी' र 'म एउटी केटी हुँ, क्रिस्चियनको धार्मिक सभामा प्रतिबन्धित' ।

'पर्समा राखिएको एउटा चिठी' शीर्षकको पहिलो हराएको पर्ससित सम्बन्ध जोड्दै मानव हृदयमा रहेको माया र लगावको भव्य प्रस्तुति छ । यस कवितामा हाम्रो दैनिकीसित जोडिएका सानाठूला वस्तुहरूले हाम्रो भावना र विचारलाई पार्ने प्रभाव दर्शाइएको छ । यो सुन्दर कवितामा पर्सजस्तो निर्जीव वस्तुलाई पनि सजीवता प्रदान गरिएको छ, मर्मस्पर्शी शब्दको प्रयोगले । कवितामा हराएको पर्स पाउने आशामार्फत कवि साइमाले उनको देशले गुमाएको सुखशान्ति पुनः पाउने आशा दर्शाएकी छन् ।

'म एउटी केटी हुँ, क्रिस्चियनको धार्मिक सभामा प्रतिबन्धित' शीर्षकको दोस्रो कवितामा कविको आक्रोशको रंग गाढा छ । कट्टर मुस्लिम परिवारमा र्हुर्किएकी साइमाले यस कवितामा धार्मिक कट्टरतामाथि आफ्नो आक्रोश पोखेकी छन् ।

साइमा अल-सबाको मृत्यु कविता जगत्का लागि ठूलो क्षति हो । अरबी काव्यजगत्मा साइमा आशलाग्दो र सम्भावनापूर्ण आवाज थिइन् । क्रुर शासकले उनको आवाज मौन बनाए पनि उनका कविताहरूको आवाज कसरी मौन रहिरहन सक्छ र ?

'पर्समा राखिएको एउटा चिठी'

साइमा अल-सबा

पूरा विश्वासले त भन्न सक्दिनँ, साँच्चै
त्यो एउटा पर्समात्रै त थियो
तर हराएपछि एउटा समस्या आइपरेको छ
कि त्यो बिना कसरी सहुँ यो संसारलाई
विशेषतः
गल्लीहरूले हामी दुवैलाई साथसाथै चिन्थे
पसलहरूले मलाई भन्दा धेरै उसलाई चिन्थे
किनभने उसैले त दिन्थ्यो पैसा
चिन्थ्यो मेरो पसिनाको गन्ध र मन पराउँथ्यो त्यसलाई
चिन्थ्यो सारा बसलाई
ड्राइभरहरूसित बेग्लै सम्बन्ध थियो उसको
याद रहन्थ्यो उसलाई टिकटको मूल्य
र सधैं खुद्रा पैसा पूरा हुन्थ्यो उसित,
जब एकपटक मैले त्यो परफ्युम किनेँ
जुन उसलाई मन परेको थिएन
उसले पोखाइदियो सबै
र मलाई गर्नै दिएन त्यसको प्रयोग
अनि
मेरो परिवारको सबै सदस्यलाई माया गथ्र्यो
र सधैं साथमा राख्थ्यो उनीहरू सबैको एउटा तस्बिर
जसलाई माया गथ्र्यो ऊ ।
कस्तो लागिरहेको होला उसलाई अहिले
के डराएको होला ?
वा रिसाएको होला कुनै अपरिचित पसिनाको दुर्गन्धले
नयाँनयाँ बाटोदेखि दिक्क मान्दै ?
यदि ऊ गएको भए
हामी सधैं जाने स्टोरमा
के तिनै चिज नै छान्यो होला त उसले ?
अहिलेलाई, घरका चाबीहरू छन् उसित
र मलाई पर्खाइ छ उसको ।