विद्रोह नबोल्ने कविताहरू

'छरिएका भावना' कवितासंग्रह (२०६९) पश्चात् कवि रञ्जना निरौला फेरि अर्को कवितासंग्रह 'कलम र म'का साथ आएकी छन् । स्वच्छन्दता उनको कवित्वको प्रवृत्ति हो । उनी मानवीय धर्म र प्रेमलाई कवितामा आत्मसात् गर्छिन् । पीडालाई पनि मुस्कानसाथ पोख्नु, गुनासो पनि सहजताका साथ व्यक्त गर्नु उनको स्वभाव हो वा उनका कविताको भन्न गाह्रो छ ।

कलम शिरोधार्य गरेकी कवि कलमसँगको सम्बन्धलाई पूर्ण अध्यायको नाम दिन्छिन् । सीताको कथा भन्ने रामायण, गीतालाई वाणी दिने र कथा भन्ने कलमप्रति उनी कृतज्ञ देखिन्छिन् ।

कलममार्फत आफूलाई अभिव्यक्त गर्ने सबै स्रष्टाले के यस्तै विरोधाभाषको सामना गर्लान् ? जसरी कवि रञ्जना गर्छिन् । उज्यालोको चाहना गर्ने उनका कवितामा किन अँध्यारोमात्र हुन्छ ? असमान स्वामित्वयुक्त अस्तित्व र सीमारेखामा कैद जीवनचर्याले अझै पनि समाजमा नारी सपनाका उडान निषेधित छन् भनेझैं लाग्छ । खाडीको मरुभूमिलाई हरियो बनाउन सिंगो यौवन खर्चिएका नेपाली युवाका आफ्नै गाउँ र खेतखला भने बाँझिँदै गएको पीडाले रित्तिँदै गएका आजका गाउँका कथा भन्छ उनका कविता । झूठा सपनाहरू र झूठा आश्वासनको ओछ्यानमा सुतिरहेका युवा जमातलाई आफ्नो आवश्यकता र मूल्यबोध गर्न उनका कविताले आह्वान गरेका छन् । यी कवितामा नेपालीको स्वाभिमान र आफ्नो मौलिक परिचयको चर्चा छ ।

आख्यानकार विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाका उपन्यास र कथाका नारी पात्रलाई सम्बोधन गर्दै लेखिएको 'विश्वेश्वर र म' कविता कम स्वादिलो छैन । कलिलो बालसूर्य, शीतल चन्द्रमा, मनमोहक गुलाब र सपनाहरूसँग आफ्ना छोरीहरूलाई दाँजेकी कवि यी दुई मेरा पखेटा शीर्षक कवितामा पनि सन्तानलाई भविष्य भरोसाका रूपमा चित्रण गर्छिन् । जब समयले घायल बनाउँछ अनि पनि ती तमाम घाउलाई सुम्सुम्याउँदै उभिनु साहस हो । यही साहसलाई कवि भन्छिन्, 'हारीहारीकन बहादुर बनेँ ।' आँखाको ज्योति, ओठको मुस्कान, तागत, आश्वासन÷प्रेरणा र संसार जित्ने हतियारका रूपमा सन्तानलाई चित्रण गरेकी कवि सम्पूर्णबाट सम्पूर्णका निम्ति ईश्वरलाई धन्यवाद दिन भुल्दिनन् ।

शिशिर ऋतुको मार्मिक वर्णन गरेकी कवि नेपथ्यमा 'पृथ्वीनारायण' कवितामार्फत देशमा व्याप्त भाषामाथिको राजनीति तथा साहित्यिक दम्भमाथि प्रहार गर्छिन् । विनाशकारी भूकम्पका पीडा पनि सुकसुकाउँछन् उनका कवितामा । आफ्नै विगतमा फर्किएर रमाउने, गरिब र निःसहायप्रति स्नेह भाव जीवन हुनुको प्रमाण 'जीवनको सेरोफेरो'जस्ता कवितामा व्यक्त भएका छन् ।

कवितामा अतिशय कल्पनाको उडान छ । उनी प्रेमीको कल्पनामा मग्न छिन् । 'तिमी मेरो प्रकृति', 'तिमी कहाँ छौ ? ', 'मेरो राज्य', 'संयोगमा आँखा', 'तिमी मान या नमान', 'तिमी फर्केर आउँदा', 'आऊ उडौं भन्छौ'जस्ता कवितामा प्रेम, आश्वासन, वियोग, अन्यमनष्कता, संशयजस्ता भाव प्रकट भएका छन् । कोहीकसैको चिरप्रतीक्षामा कवि रहेको संकेत गर्छन् यी कविताले । प्रेममा उनको दह्रो विश्वास छ । उनका निम्ति संसारमा मधुमास ल्याउनसक्ने एउटैमात्र शक्ति प्रेम हो । कविको प्रकृतिसँगको साहचर्य उल्लेखनीय छ ।

प्रकृतिप्रेमी कवि कवितामा कहीँ शिशिर त कहीँ शरद त कहीँ ऋतुराज वसन्तको वर्णनमा शब्द खर्चिन्छिन् । कतै झरीको सौन्दर्यको प्रेमिल वर्णन छ त कतै बादलले पानीको कुचो लगाएर धर्ती सफा गरिरहेछ भनिएको छ । चिसोमा बाँच्न अभ्यस्त, तुसारो र सिट्ठीमा समेत हाँस्ने बानी परेको उल्लेख गर्दै आफैंभित्र कहिल्यै ननिभ्ने धुनी बालेर जीवनका यावत् चिस्यान र तोसहरू सेक्नसक्ने सामथ्र्य रहेको उल्लेख गर्ने उनको जीवन दर्शनले शरदको घमाइलो दिनको माया मार्न प्रेरित गर्छ । मानवीकरण गरिएको प्रकृति उम्दा देखिन्छ । देव, आदर्श, धर्म, कर्म र कामनामा आमालाई पाउने कवि धैर्य, शिक्षा र ममताकी पूर्ण स्वरूपका रूपमा आमाको बखान गर्छिन् उनी ।

कविता सहज जन्मिँदैन त्यसका लागि कविको ठूलो कसरत चाहिन्छ । कविको चैतन्यबाट प्रवाहित चेतना कल्पना, विचार, मनको हार्दिकता, यथार्थका काव्यिक सौन्दर्यका कसीमा घोटिएर कि त मोती बन्छ कि सिपी । यो ठहर उनी 'काव्य प्रसव' शीर्षकमा गर्छिन् । नयाँ वर्षको आगमनमा सबैमा हार्दिकता बाँडेकी कवि जीवनलाई किन गुनासाहरूको पुञ्ज देख्छिन् ? भन्छिन्, 'संग्रहको अथक् प्रयासमा कहिल्यै नभरिने शून्य हो जीवन, पाउनुभन्दा बढी जोगाउनुको प्रयत्नमा खटिएको दुःख हो जीवन ।' संग्रहभित्र जीवनप्रतिका यी विरोधाभाषी स्वरहरू छन् जहाँ कहीँ जीवनप्रतिको विश्वास हाँस्छ त कहीँ असन्तुष्टिको तीव्र भावावेग पनि मुखर देखिन्छ ।

यो कृति नरम कविताहरूको संग्रह हो । ३५ कविता संग्रहित पुस्तकभित्र र बाहिर मयूर पंखले कविको श्रीकृष्णप्रतिको अनुराग देखाउँछ । विरह, प्रेम, मातृत्व, मानवता, समर्पण, प्रकृतिप्रेम, देशप्रेम अनि त्यसको मानवीकरणमा यी रागहरूले कृतिलाई पठनीय बनाएका छन् । वर्णनात्मक र आत्मपरक शैलीमा रहेका उनका कविताहरू पढ्दा कविकै प्रतिछाँया रहेको अनुभूत हुन्छ । कविताहरूमा विम्बसँग खेल्न रमाउने कविको भाषा सहज सम्प्रेष्य रहेको छ । आजका अधिकांश कवि र कविताको ट्रेन्डभन्दा पर नारा र अतिवादभन्दा पर कवितामा उनी आफ्नै संसारमा छिन्, आफैंसँग बोल्छिन्, शब्दसँग खेल्छिन्, अनुभूति पोख्छिन् । समय बोल्छ कवितामा तथापि विद्रोह छैन, गुनासोजस्तो केही छ तर आक्रोश छैन उनीसँग । कवितामा विद्रोह बोल्न नसक्नु सम्भवतः कविको कमजोरी हो ।