जदौ जिन्दगी !

विद्युतीय पत्रकारिताको जादुमय आवाज हुन्- 'जदौ दाहाल यज्ञनिधि' । ठेट नेपाली बोल्ने रेडियो उद्घोषक अहिले ६३ वसन्तमा हिँड्दैछन् । '३३ वर्ष अस्पतालले खायो बाबु', जदौ बुढाले यसरी कुरा सुरु गरे । भित्तामा दायाँतिर देवकोटा र बायाँतिर बीपीका तस्बिर छन् । आफूचाहिँ तस्बिरमुनिको बासको कुर्सीमा बसेका छन् । हावाले उडाउलाझैं छ शरीर । शरीर भन्नुमात्रै- हाड र छालामात्रै छ ।

रेडियोमाझैं उनी अहिले पनि मृदु आवाजमा घाँटीका नसा तन्काएर बोल्छन् । बोली सुन्दा लाग्छ जदौ बुढालाई केही भएकै छैन् । 'मेरी आमाको कोखमै म किड्नी रोगी रहेछु', नजन्मँदैको पीडा सुनाए, 'त्यो नै मेरो जीवनभरको समस्या भयो, २०४० सालदेखि अस्पताल धाएँ, २०४४ सालमा रोग पत्ता लाग्यो ।'

'मन कहिल्यै गल्दैन तर शरीरचाहिँ ज्यादा गलेको छ । जिन्दगी मृत्यु चिन्ता रछ । क्षेत्रप्रताप अधिकारीले अब के बाँकी छ भन्दा 'मर्न बाँकी छ' भन्थे । मैले चाहिँ जिन्दगीलाई मृत्यु चिन्ता भनेको छु ।'

फेरेको 'किड्नी'ले काम गर्न छोडेको दशकौं भइसक्यो । हप्तामा १२ घन्टा लगातार सियोले घोचेपछि मात्र सहजै सास फेर्न सक्छन् । डायलसिसका लागि प्रत्येक हप्ता आइतबार, बुधबार र शुक्रबार धुम्बाराहीबाट राष्ट्रिय मिर्गौला उपचार केन्द्र वनस्थली पुग्छन् । 'डायलसिस गरेपछि औषधि कम छ तर, उपचारका लागि एक दिनमा सात घन्टा समय खर्च गर्नुपर्छ', उपचारको दुःख सुनाए । यो जटिल उपचार सुरु भएको चार वर्ष भइसकेछ ।

सरकारले बजेटमै घोषणा गरेपछि साउन १ गतेबाट हप्ताको दुईपटक निःशुल्क डाइलसिसको सुविधा पाएका छन् उनले, अरू मिर्गौला रोगीजस्तै । सरकारी सुविधाबारे भने, 'साउनदेखि आजसम्म हप्तामा दुईपटक निःशुल्क डायलसिस भएको छ, हप्तामा तीनपटकको डायलसिसका लागि १८ हजार तयार गर्नुपथ्र्यो । अहिले आधा अर्थात् नौ हजारसम्म रकम भए पुग्न थालेको छ ।'

महँगो रोग भएकाले डायलसिसका लागि मात्र सरकारले दिएको सुविधाले गरिब जनता नबाँच्ने दाहाल सुनाउँछन् । 'यो रोगलाई सरकारी सुविधाले मात्र पाल्दैन । यसको बजार खर्च बढी छ ।'

'५० प्रतिशत बढ्ता जिन्दगी रोगले खायो । तर, आत्मबल र श्रीमती (सुधा) को टेवाका कारण म हिँडेको छु', बाँच्नुको रहस्य सुनाए, 'मेरो मनोभाव चाहिँ खेल खेल्न मैदान छिरेको खेलाडीको भन्दा कम छैन ।'

शरीरलाई रोगले खाइसकेको छ तर मन तगडा छ । भन्छन्, 'मन कहिल्यै गल्दैन तर शरीर चाहिँ ज्यादा गलेको छ ।' बोल्न कठिन भएको देख्दादेख्दै पनि प्रश्न गरेँ, 'जिन्दगी के रहेछ ? '

'जिन्दगी मृत्यु चिन्ता रछ । क्षेत्रप्रताप अधिकारीले अब के बाँकी छ भन्दा 'मर्न बाँकी छ' भन्थे । मैले चाहिँ जिन्दगीलाई मृत्युचिन्ता भनेको छु ।'

दुःख जिन्दगीको
जिन्दगीको दुःख के रहेछ ?
'दुःख भन्ने हुँदै हुँदैन ।'
सुख नि ?

'जीवनको सुख पृथ्वीको सौरव हेर्न पाउनु हो, सृष्टिको सौरव नै जिन्दगीको मूल्य रहेछ ।'
सन्तान नहुनुलाई भने उनले जिन्दगीको असफलता ठानेका रहेछन् । भने, 'मैले बिहे गरेँ । मेरी पत्नी छ । बच्चा पाउन सकिन । बच्चा पाउने मलाई भन्दा बढ्दा मेरी श्रीमतीलाई खुब रहर थियो । मानिस जन्मदाता हो । जन्मदाता हुन नसकेकोमा मलाई खेद छ ।'

सन्तान नहुनुको रहस्य सुनाए, 'सन्तान नजन्मिनुमा मेरी श्रीमतीको कुनै कमजोरी छैन । मेरो कारणले मेरी श्रीमतीको कोख नफलेको हो ।'

दाहालकी एक्ली साथी श्रीमती सुधा दाहालमात्र हुन् । ' श्रीमती सबैभन्दा नजिकको साथी हो । श्रीमतीबाहेक जीवनको नजिकको साथी अर्को हुनै सक्दैन ।'

'रेडियो भन्नेबित्तिकै तारिणीप्रसाद कोइराला, सिङ्याई नदी, जय नेपाल, २००७ साल र रानुदेवी सम्झिन्छु,' दाहालले भने ।
बिम्बैबिम्बमा उनले रेडियोको व्याख्या सुरु गरे, 'रेडियो एउटा पानी बगाउने डुढ जस्तो चिज हो । पहाडको पानी सिँचाइ गर्न कुलोलाई पल्लो भीर र वल्लो भीरको बीचमा हामीले डुढ हालेनौं भने मुहानको पानी खेतमा पुग्दैन । त्यसरी डुढ कति महत्त्वपूर्ण हुन्छ भीरभीरको अन्तरालमा भन्ने कुरा हामी बिम्बमा गएर पढ्न, हेर्न र अनुभव गर्न सक्छौं । नेपालमा रेडियो नेपाल त्यही भीरको डुढ हो ।'

सञ्चारको विकासमा रेडियोको मीठो सम्झना दाहालसँग छ । 'किन डुढ मान्छु भने त्यो रेडियो नेपाल थिएन भने आज सञ्चारको विकास हुने थिएन । त्यो रेडियो नेपालको डुढको पानीको थोपामा म पनि मिसिन पाएको छु र मेरो परिचय विस्तार गरेको छु । जहाँ गए पनि मलाई नेपाली जातिले सोधिदिन्छ । सबै नेपाली जातिको भाषा बोलेकैले म जदौ भएँ । बाटो हिँड्दा आज पनि 'ए तँइहोस् जदौ' भन्दा म पुरस्कृत भएको ठान्छु ।'

रेडियो नेपालप्रति असन्तुष्टि पनि छन् उनका । 'दुःख लाग्छ रेडियो नेपालले ९० प्रतिशत नालायक निर्देशक पायो । जनकलाल शर्मा, भावनी भिक्षु र बालकृष्ण समले अलिकति मेहनत गरे । यी तीनबाहेक अरू कोही राम्रो निर्देशक आएन ।'

-रेडियो एउटा पानी बगाउने डुढजस्तो चिज हो । पहाडको पानी सिँचाइ गर्न कुलोलाई पल्लो भीर र वल्लो भीरको बीचमा हामीले डुढ हालेनौं भने मुहानको पानी खेतमा पुग्दैन । त्यसरी डुढ कति महत्त्वपूर्ण हुन्छ भीरभीरको अन्तरालमा भन्ने कुरा हामी बिम्बमा गएर पढ्न, हेर्न र अनुभव गर्न सक्छौं ।'

रेडियो नेपालसँगको सम्बन्धको चर्चा गर्दा दाहालले रेडियो छोडेपछिको असन्तुष्टि पोखे, 'त्यहाँ रमेश पौडेलले बड्केउले साहित्य फलाक्छ । पहिला मैले चलाएकै कार्यक्रमको नाम 'साहित्य संसार' ओगटेको थियो तर अहिले त्यो नाम छैन । उसले नेपाली साहित्यको इतिहास, नेपाली साहित्यको प्रयोगवाद, साहित्यको शास्त्रीयता पनि नपढिकन साहित्यको कार्यक्रम मैले चलाइरहन्छु भन्न सुहाउँछ र ? '

उनी रेडियो नेपालबाट अझै 'जदौ' शब्द सुन्न चाहन्छन् । 'मैले नचलाए पनि त्यो कार्यक्रममा सम्बोधन 'जदौ' गरिदिओस् भन्नेमा थिएँ म । फुटकर बाहिर सुनिन्छ तर रेडियो नेपालमा मबाहेक कसैले जदौ शब्द बोलेकै छैनन् ।'

रेडियोको भाषाप्रति पनि उनमा असन्तोष छ । भन्छन्, 'रेडियोमा काम गर्नेहरू गाउँको भाका खोज्नुको साटो त्यो भाकालाई हेपेर बोल्छ । रेडियोमा नेपाली बोली नै नसुनेर अरूअरू भाषा मिसिएको सुन्दा दुःख लाग्छ । ठेट नेपालीले रेडियोमा कति बोल्यो भनेर हेरेको छु, अलिअलि भेट्छु तर छ्याप्छ्याप्ती भेट्दिन । त्यसमा चाहिँ मलाई दुःख लाग्छ ।'

भिडियो हेर्नुहोस्

कथ्य भाषालाई लेख्य भाषाले थिचेको अनुभव दाहालसँग छ । 'लेख्य भाषाले प्रभाव धेरै पारेको छ । लेख्यले प्रभाव पारेपछि कथ्य राम्रो हुँदैन ।' लयात्मक शैलीमा थप्छन्, 'बोलबोल बोलीको रसैले, बोली टिपी लादैन कसैले । भनेर पो आएको छ त हो हाम्रो बोलीको इतिहास त !'

कुराकानीकै बीचमा पुरानी समाचारवाचिका कृष्ण ताम्राकार, बीबीसी नेपाली सेवाकी सेवा भट्टराई र सुनिता तामाङसँगै टेलिभिजन उद्घोषक पुष्पहरि क्याम्पाको नाम लिए । तर ताम्राकारको फुईं उनलाई मन पर्दैन । उनका अनुसार सेवा र सुनिताले समाचार मीठो बोले पनि उम्दा उद्घोषक होइनन् ।

पुष्पहरिले भने आवाजको पद्धति नै फरक बनाएकोमा प्रशंसा गरे । अन्तिममा भने, 'अहिले मैले नाम लिएका एउटा दुइटा फुर्किए र बाँकी अरू सबै तुर्किए भने नेपाली सभ्यता चल्दैन । मैले उद्घोषक भन्ने शब्दमा कोही स्थापित हुन्छ कि भनेर प्रयास गरेँ । तर, त्योअनुसारको बोली कतैबाट भेटिन् हौ !'