राप्रपाको भविष्य

आदर्श र सिद्धान्तको राजनीति ‘व्यावहारिक राजनीति' बाट विस्थापित हुँदैछ । कतिपय राजनीतिक चिन्तकले राजनीतिमा आदर्श र सिद्धान्तवादले मृत्युवरण गरेको अथवा त्यो असान्दर्भिक बनिसकेको घोषणासमेत गरेका छन् । निश्चय पनि राजनीति, राज्य सञ्चालन र जनताको आकांक्षा पूर्तिको साधन या माध्यम भएकाले त्यसलाई व्यावहारिकताको कसीमा हेरिनैपर्छ, तर ‘व्यवहारवाद' को संकीर्ण र स्वच्छन्द अनि व्यक्तिपरक कसीमा मात्र राजनीति सञ्चालन गर्ने हो भने त्यो सत्ता प्राप्तिको सिँढी मात्र बन्न जान्छ । अनि राजनीतिक नेतृत्व स्वच्छन्द बन्न जान्छन् ।

नेपालमा संक्रमणकालीन राजनीति शुद्ध रूपले सत्ताकेन्द्रित र परचालित बन्न पुगेका छ । नीति, सिद्धान्त र आदर्श या आस्था बोकेर देखा परेका दलहरू पानीको फोकाजसरी फुट्दै विलिन हुन थालेका छन् । नारायणमान बिजुक्छे खुलेरै विदेशी हस्तक्षेपको विरोध गर्छन्, तर बाह्रबुँदेलाई अस्वीकार गर्नुपर्छ र त्यसबाट परचालित बन्न पुगेको नेपालको सत्ता र राजनीतिबारे अन्तिम निर्णयको अधिकार नेपाली जनतालाई तत्काल सुम्पिनुपर्छ भन्न सक्दैनन् । चित्रबहादुर केसी संघीयताको विरोध गर्दा अग्रपंक्तिमा देखा पर्छन्, तर संघीयता बोकेको संविधानअन्तर्गत मन्त्री पद स्विकार्छन् ।

०६३ को परिवर्तनलगत्तै सत्ताको प्रतिशोधको निशाना बनेका कमल थापाले आन्तरिक र बाह्य अनुमोदनमा सिर्जित तत्कालीन लहरविरुद्ध उभिँदै दोस्रो संविधानसभामा संवैधानिक राजतन्त्र, विकेन्द्रीकृत शासन व्यवस्था तथा सनातनी हिन्दु राष्ट्रका नाममा मत मागे, जनताले चौथो ठूलो दलका रूपमा स्थापित गरे, उनकै राप्रपा नेपाललाई । त्यसको दुई वर्षपछि पूर्वपञ्चहरूकै नियन्त्रणमा रहेको तर ‘गणतन्त्र' अपनाएको राप्रपासँग एकाकार भई पार्टीको आकारलाई व्यापकता दिन सफल भए र त्यो विस्तारित दलले पनि नेता स्वीकार गर्‍यो उनलाई ।

राजतन्त्रलगायतका नीतिगत विषयमा एकीकृत दलको संस्थागत धारणा आउन बाँकी नै छ, तर पार्टीको एकीकरण र केन्द्रीय समितिलगायत आन्तरिक निर्वाचनमा विजयीहरूको मान्यता र सूची हेर्दा चार वर्षअघि जनतासमक्ष राप्रपा नेपालले प्रस्तुत गरेका मान्यता रुचाउनेहरूको बहुमत स्पष्ट देख्न सकिन्छ त्यसमा । तर ती नीतिसँगै नेतृत्व तहको कार्यशैली, आन्तरिक प्रजातन्त्रको अभ्यास र नेता या नेतृत्वभन्दा माथि दलीय र राष्ट्रिय स्वार्थको प्रधानता देखिएन भने ०६३ यताको राजनीतिमा देखिएको विकृति सुधारिने छैन ।

राप्रपाले एउटा वैकल्पिक मान्यता र चरित्र अँगालेर आफूलाई प्रस्तुत गरेको थियो तीन वर्षअघि, तर त्यो छवि कायम छ अब ? एकतापछि राप्रपाको निर्णय चुनौतीपूर्ण बनेको थियो- राप्रपाका तर्फबाट मन्त्रिपरिषद्मा रहिआएकालाई फिर्ता बोलाउने या राप्रपा नेपाल पृष्ठभूमिबाट आएकाको लागि थप कोटा माग्ने ? शुक्रबार थापा र दिलनाथ गिरी मन्त्रिपरिषद्मा प्रवेशपछि राप्रपा बुझिँदो रूपमा संघीय, गणतान्त्रिक, धर्म निरपेक्ष संविधानको बफादार अंश बन्न पुगेको छ । आदर्श र मान्यता ‘व्यवहारवाद' को खोलमा विलिन भएका छन् ।

तर कुनै पनि पार्टी आन्तरिक प्रजातान्त्रिक अभ्यासबिना ‘गणतान्त्रिक' बन्न सक्दैन । किनकि गणतन्त्रले सामूहिक आत्मनिर्णयमार्फत जनतालाई सशक्त बनाउने प्रक्रिया र मान्यतामा सम्झौता गर्दैन । राप्रपाकै संस्थापक नेता र प्रबुद्ध व्यक्तित्व डा. प्रकाशचन्द्र लोहनीले एकतापछि एकतर्फी रूपमा थापाले मन्त्रिपरिषद्मा जाने निर्णय गरेको आरोपका साथ पार्टी परित्याग गरेका छन् । सम्भवतः यो मान्यता बोक्नेमा उनी एक्ला छैनन् पार्टीमा । सिद्धान्तमाथिको सम्झौताले पद दिन सक्छ, तर दीर्घकालमा प्रतिष्ठा र स्वीकार्यता दिने छैन पार्टी र उसको नेतृत्वलाई ।