लेखाइमा संविधानले सबै दियो, व्यवहारमा केही पाइएको छैन
भारतका सबभन्दा धनी मानिस अम्बानीले मुम्बईमा एउटा घर बनाएका छन् । त्यो भारतको सबभन्दा धेरै एक अर्ब डलर खर्चिएको घर हो । नेपाली रुपैयाँमा हिसाब गर्दा झन्डै एक खर्ब मूल्य पर्छ । यो घर मुम्बईको झुपरपट्टी क्षेत्रमा बनेको छ, तर त्यो घरमा अम्बानी परिवार बस्न सकेको छैन । गृह प्रवेशको दिन उनीहरूले एउटा आवाज सुनेछन् । केको आवाज थाहा छ ? एउटा बच्चा रोइरहेको आवाज ! कसको बच्चा कहाँ रोइरहेको भनेर खोजतलास भएछ, तर कतै फेला परेन ।
आवाज घरैभरि नै सुनिएछ, तर त्यहाँ कुनै जिउँदो बच्चा फेला परेन । त्यो आवाज प्रेतात्माको हो भन्ने ठहर भएछ । यस घरमा बसे परिवारको खती हुन सक्छ भन्ने डर-त्रासले त्यो घरमा आजसम्म उनीहरू बसेका छैनन् भन्ने समाचार अखबारमा पढ्न पाइयो ।
अम्बानीको घरजस्तै नेपालमा करिब ३० अर्ब रुपैयाँ खर्च गरेर एउटा नयाँ संविधान बन्यो । आलिशान महल बनेर पनि बस्न नसकेको घरजस्तै नेपालको संविधान पनि काम नलाग्ने भएको छ । घरलाई प्रेतात्माले सताएजस्तै संविधानलाई पनि कुनै अदृश्य शक्तिबाट सताइएको छ । यसका दुर्गुणहरू हटाउने अनेक प्रयत्न भए । प्रारम्भमै दुईपटक संशोधन भइसकेको छ, तर सताउने काम हट्न सकेको छैन ।
अहिले पुनः चारवटा संशोधन प्रस्ताव पेस हुने भएको छ । त्यसबाट पनि यसको शुद्धीकरण होलाजस्तो छाँटकाँट देखिएन । नेपाली समाजमा कुनै ठूलो काम गर्दा साइत अथवा असल बेला देखाउने चलन छ ताकि सो काम सम्पन्न गर्दा देखिने र नदेखिने ठाउँबाट कुनै वाधा-अड्चन आइनलागोस् । धर्म-संस्कृति नमान्ने संविधानका लेखकहरूले कुनै साइतको वास्ता नगरी संविधान बनाए र घोषणा गरे । त्यही साइत नजुरेकाले अम्बानी गृहलाई जस्तै नेपालको संविधानलाई पनि दशा लागेको देखिएको छ ।
हुन पनि संविधान आएदेखि नेपाली जनताले दुःख मात्र भोग्नुपरेको छ । त्यसैको कारण मधेसमा चार महिनासम्म आन्दोलन भयो, जुन आजसम्म साम्य भएको छैन । त्यसै सिलसिलामा ५० जना मानिसहरूको ज्यान गइसकेको छ । भारतसित सम्बन्ध नै बिग्रियो, जुन आजसम्म सुध्रिएको छैन । ६ महिनासम्मको भारतीय नाकाबन्दीको कारण नेपालीले न राम्ररी खान पाए न सुत्न पाए । न दसैं नै मनाउन पाए ।
संविधानका सम्बन्धमा मधेसका आन्दोलनकारीहरू र भारतलाई खुसी पार्न अनेक संशोधन गर्न थालिएको छ, तर त्यो पनि प्रभावकारी होलाजस्तो छैन । किनभने उनीहरूको चित्त बुझाउने प्रकारले संशोधन गर्दा प्रस्ताव नै संसद्मा पास नहुने डर छ । संसद्मा पास हुन सक्ने किसिमको संशोधन गर्दा असन्तुष्ट पक्षको चित्त बुझ्दैन । वास्तवमा काम सकिएको छ तर न घर घरजस्तो भएको छ, न संविधान संविधानजस्तो चलेको छ ।
सहमतिबाट बन्ने संविधानको गति ऊँटजस्तो हुन्छ भनेर कतिपटक भनिएको हो । हुन पनि त्यस्तै भयो । उँट एउटा सारै उपयोगी जनावर हो । मरुभूमिमा यसको ठूलो महत्त्व भएको सबैलाई ज्ञात छ । तर नेपालका पहाड र तराईमा यसको कुनै उपयोगिता छैन । यहाँको हावापानी र भूबनावटमा यो बाँच्न पनि सक्दैन । तर सहमतिबाट बनाइएको संविधानमा सबैको चित्त बुझाउन सबैको सुझाव समावेश गरिएको छ ।
यो तथ्यलाई विनय कसजूको एउटा लघुकथाले अरू प्रस्ट्याउँछ । साउदी अरेबियामा काम गर्न गएका एकजना नेपालीले घरमा फोन गरेर आफ्नो छोरोलाई सोधेछन्, 'बाबुलाई के ल्याइदिऊँ ?' छोरा सानै थियो र स्कुलमा पढ्दै थियो । उनले आफ्नै बुबासँग सोधेछन्, त्यहाँ के पाइन्छ ? बुबाले भनेछन्, 'यहाँ त ऊँट पाइन्छ ।' छोराले भनेछन्, 'त्यसो भए मलाई एउटा ऊँट ल्याइदिनुस् ।' बुबा फसादमा परेछन् र बालक छोरोलाई सम्झाउन थालेछन्, 'ऊँट नेपालमा पाल्न सकिन्न, काम पनि लाग्दैन ।' छोराले जिद्दी गरेपछि बुबाले भनेछन्, 'स्कुलमा सरसित सोधेर आऊ उनले हुन्छ भनेछन् भने ल्याइदिन्छु ।' बालकले सरसित सोधेछन् । सरले सम्झाएपछि मात्र बालकले ऊँट ल्याइदिने जिद्दी छोडेछन्, तर नेपालका संविधानका लेखकहरूले बालकले जति पनि बुद्धि नपुर्याएर आफ्नो जिद्दी छोडेनन् । फलस्वरूप उनीहरूले चाहिने-नचाहिने, आवश्यक-अनावश्यक कुरा यसमा थोपरिदिए । यहीकारणले ऊँटको आकारको संविधान बन्न गएको हो । फाल्न पनि गाह्रो, पाल्न पनि गाह्रो र जिउँदो राख्न पनि गाह्रो । हेर्दै जानुस्, यो बाँच्दासम्म यसले कति दुष्परिणाम ल्याउने हो ।
हुन त संविधानले सबैथोक दिएको छ । झूटो बोल्नु हुँदैन । तर एउटा हातले दिएको छ, अर्को हातले फर्काएर लिएको छ । यसका पक्षमा मानिसहरूले यसले दिएको कुरा मात्र देखाउँछन् । यसको विपक्षका मानिसहरूले यसले खोसेको कुरा मात्र गर्छन् । उदाहरणको लागि मौलिक हकलाई हेर्नुस् । के दिएको छैन ? खान पाउने, रोजगार, आवास, शिक्षा, स्वास्थ्य, भाषा, संस्कृति, श्रम, स्वतन्त्रता, समानता आदि सबै क्षेत्रमा नेपालीलाई मौलिक हक दिएको छ ।
मौलिक हक भन्नाले सो हक नेपालको न्यायालयले दिलाउन सक्छ । तर के यो सम्भव छ ? यो सम्भव छैन किनभने संविधानप्रदत्त हकहरूको कार्यान्वयनको लागि आवश्यकताअनुसार राज्यले सो संविधान प्रारम्भ भएको तीन वर्षभित्र कानुनी व्यवस्था गर्नेछ भनेर लेखिएको छ । यस भागमा आँखा गयो भने मानिसहरू लोभिन्छन् तर आखिरमा निराश हुन्छन् ।
संसद्ले महिनामा एउटा बिल पास गर्ने गरेको छ । त्यो गतिमा संविधान लागू गर्न चाहिने सयभन्दा बढी बिलहरू पास गर्न १० वर्षभन्दा बढी समय लाग्छ । तर तीन वर्षपछि यसको कानुनी हैसियत के हुन्छ, कसैलाई थाहा छैन । त्यतिबेलासम्म यो संविधान नै रहन्छ कि रहन्न भनेर कसैले भन्न सक्दैन । संविधानको यो चरित्र पनि एउटा कथाबाट उजागर गर्न सकिन्छ । एउटा गाउँको साहुका घरमा एकजना जोगी वास बसेछन् ।
जोगीले झोलाबाट एउटा शंख निकालेर प्रार्थना गरेछन्- हे शंख प्रभु, मलाई सय रुपैयाँ बक्सियोस् । शंखबाट आवाज आएछ- हे भक्त, मागेको आधा मात्र म दिन सक्छु । बाँकी आधा तिमीले कमाउनुपर्छ । जोगीले शंखबाट एउटा पचासको नोट पाएछ र साहुले दिएको खानाको पैसा तिरेछ । यो चर्तिकला साहुले देखेछन् अनि साहुले जोगीको राम्रो खातिर गरेछन् । जोगीलाई एकमुष्ठ ठूलो रकम दिएर साहुले सो शंख पाएछन् । हरेक बिहान शंखको नित्य पूजा गर्दै साहुले भनेको रकमको आधा भाग पाउन थालेछन् ।
संविधानका सम्बन्धमा मधेसवादी र भारतलाई खुसी पार्न अनेक संशोधन गर्न थालिएको छ, तर त्यो पनि प्रभावकारी होलाजस्तो छैन । संसद्मा पास हुन सक्ने किसिमको संशोधन गर्दा असन्तुष्ट पक्षको चित्त बुझ्दैन । वास्तवमा काम सकिएको छ तर न घर घरजस्तो भएको छ, न संविधान संविधानजस्तो चलेको छ ।
साहुले सुरुमा केही सय मात्र माग्ने गरेछन् किनभने आधा पैसा आफैँले कमाउन सक्नुपर्यो । जब उनी धनी हुँदै गए ठूलो-ठूलो रकम माग्न थालेछन् । किनभने उनको व्यापार धन्दा पनि ठूलो हुन थालेछ । केही वर्षपछि यस्तै अर्को जोगी साहुकहाँ वास बसेछन् । उनले पनि एउटा शंखलाई प्रार्थना गर्न थालेछन् । तर यो शंखले भने आफ्नो भक्तले मागेको रकमभन्दा दोब्बर पैसा दिन्छु भन्ने रहेछ । हजार माग्दा दुई हजार, दस हजार माग्दा २० हजार दिन्छु भनेको साहुले सुनेछन् । साहुलाई लोभ लागेछ र जोगीलाई शंख साट्न मनाएछन् ।
अर्को दिन जोगी पुरानो शंख लिएर गएपछि साहुले नयाँ शंखको पूजा गरेर रकम माग्न थालेछन् । नभन्दै साहुले १० हजार मागेछन्, शंखले २० हजार दिएँ भनेछन् । साहुलाई अरू लोभ लागेर पचास हजार मागेछन् । शंखले त्यसको दोब्बर एक लाख दिएँ भनेछन् । साहुले दस लाख माग्दा शंखले बीस लाख दिएँ भनेछन् । त्यसै क्रममा साहुले एक करोड मागेछन् शंखले दुई करोड दिएँ भनेछन् । साहुले हवस् आजलाई यति भए पुग्छ भनेछन् र रकम बक्सियोस् भनेछन् ।
शंखले मेरो काम खाली मुखले दिने हो, त्यो मैले दिइसकें । रकमै दिने शंख त तिमीले अरूलाई नै दिइपठायौ । यो सुनेर साहुले आफ्नो टाउको ठोकेछन् । आज संविधान सम्बन्धमा नेपालीहरूको हालत पनि यस्तै भएको छ । लेखाइमा सबै दिएको छ, तर व्यवहारमा कसैले केही पाएको छैन ।
जनताले केही नपाए पनि सत्तामा पुगेका नेताहरूले मनग्य पाएका छन् । राष्ट्रपति, उपराष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री, उपप्रधानमन्त्री, मन्त्री, गृहमन्त्री, सांसद र उनीहरूका आसेपासेहरूले सबै पाएका छन् । घर पाएका छन्, मोटर पाएका छन्, टेलिफोन पाएका छन्, नोकरचाकर पाएका छन् । तलब, भत्ता पाएका छन् । बिमारी भए पनि नभए पनि औषधोपचार खर्च पाएका छन् । ससानो बिमारीको बहानामा विदेश जान खर्च पाएका छन् ।
त्यतिले नपुगेर उनीहरूले पेन्सन पनि पाउने व्यवस्था मिलाउन लागेका छन् । आखिर संविधान कसले बनाए र कसको लागि बनाइयो ? नेताहरूले बनाए र नेताहरूले नै सबथोक पाए । जनता हेरेको हेरै रहे ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
