राष्ट्रिय मियोमा एमाले

भनिन्छ, इतिहास दोहोरिँदैन तर घटना दोहोरिन सक्छन् । एमालेको आन्तरिक जीवन र राष्ट्रिय राजनीतिमा समेत यतिखेर २०५३ र ०५४ साल दोहरिने खतरा छ । त्यसबेला पनि संसद् अहिलेजस्तै त्रिशंकु आकारको थियो । सरकार परिवर्तन, सांसद खरिदबिक्री, राज्यसत्ता र पार्टी सत्तामा पकड जमाउन समीकरणको खेती र त्यसको लागि सोम लगायो, मंगल फाट्यो पिरती शैलीका चलखेल त्यसबेलाका राजनीतिक विशेषता थिए । २०५२ भदौ १२ गते सर्वोच्च अदालतले तत्कालीन प्रधानमन्त्री मनमोहन अधिकारीले गरेको मध्यावधि चुनाव घोषणालाई खारेज गरेर राजनीति गरेको थियो ।

आफ्नै पार्टीका छत्तीसे सांसदहरूको असहयोगका कारण संसद्मा अल्पमतमा परिसकेका गिरिजाप्रसाद कोइरालाले २०५१ सालमा घोषणा गरेको मध्यावधि चुनाव स्वीकार गरेको नजिर छँदाछँदै सर्वोच्चले कांग्रेसलाई काखा र एमालेलाई पाखा गरेको थियो । देशका विरुद्ध त्यतिबेला जनताका बैरीले मनमोहन नेतृत्वको लोकप्रिय सरकार ढालेका थिए । यतिखेर केपी ओली नेतृत्वको सरकार ढालेर मोदी पोस्ने र मातृभूमि झोस्ने कृत्य कांग्रेस र माओवादी केन्द्रले गरेका छन् । यसरी युगदेखि युगसम्म देश र जनताको लागि एमाले बलि चढेको छ ।

सरकारबाट बाहिरिए पनि एमालेसँग त्यो बेला मनमोहन नेतृत्वको नौमहिने सरकारले जगाएको जनताको अपार साथ, समर्थन र सहानुभूति थियो । एमालेले मनमोहनलाई यथाशीघ्र पुनः प्रधानमन्त्री देख्न चाहने जनमतको मर्म बुझ्ने, रक्षा गर्ने र सम्भावनालाई वास्तविकामा बदल्ने राजनीति घ्राण शक्तिको आपूर्ति गर्न सकेन । भारतमा धेरैपछि तेह्र दिन मात्र प्रधानमन्त्री भएका अटल विहारी वाजपेयीलाई भाजपाले धैर्य, सौर्य र दूरदर्शी रणनीति अख्तियार गरी केही वर्षमै सुविधाजनक बहुमतका साथ पाँच वर्षसम्म प्रधानमन्त्री बनाउन सक्यो ।

एमाले भने सस्ता प्रतिक्रिया, अस्थिर राजनीति र सत्ता समीकरणको बल्छीमा बल्झियो । संसदीय दलको नेतालाई सडक छोडेर अरूको उक्साहट र वैशाखीका भरमा उपप्रधानमन्त्रीका रूपमा उपयोग गरिएको वामदेव गौतम मिसाइल एमालेका लागि माकुराले बोकेको भ्रूणजस्तै घातक बनेको थियो । महासचिव हटाऊ अभियानमा गौतमका पक्षमा बहुमत जुटेकाले माधव नेपाललाई महासचिवको पद रक्षा गर्नै हम्मे परेको थियो । सतहमा देखिने गौतमको अवसरवादलाई पद रक्षाको लागि जे पनि गर्न पनि छुट दिने नेपालको पदलोलुपताको अकर्मण्यताले सघाएका कारण एमाले झन् संकटमा फस्यो ।

पुष्पलाल श्रेष्ठले जस्तै माधव नेपालले पनि खराब सहकर्मीको चक्रव्युह भेदन गर्न नसकेपछि पचासको दसकमा एमाले सफलताको ढोकानेर पुगेर पनि फर्कनुपरेको थियो । आज पनि अनुकूलता र प्रतिकूलता उस्तै छ । अध्यक्ष ओली चक्रव्युह भेदन गर्ने अर्जुन हुने र अभिमन्युहरूको पंक्तिमा लामबद्ध हुने, दुवै सम्भावना उत्तिकै दरिला छन् । हिजो एमालेले मनमोहनरूपी अनमोल मणि चिन्न सकेन ।

आफ्नो पक्षमा उछालिएको देशभक्त जनमतको रक्षा र दलाल एवं निमित्त पात्र राजनीतिप्रतिको जनसमुदायमा व्याप्त तीव्र घृणाको जगमा एमालेले देशको मियो बन्नु छ ।

आज पनि ओलीलाई भिल्लको देशको मणिजस्तै माल पाएर पनि चाल नपाउने खतरा जीवित छ । ओलीले संगठन, व्यवस्थापन र त्याग, गौतमले धैर्य, खनाल र नेपालले संयमको पोषण नदिएको खण्डमा एमालेका जरा उखेल्न कांगे्रस र केन्द्रले कुनै मोदी धाम चहारिरहनुपर्ने छैन । किनकि एमालेलाई बाहिरी एम्बुसले बिगार्दैन बरु आन्तरिक तुसले थला पार्ने गर्दछ ।

हिजो महाकाली सन्धि विवादले एमालेलाई विभाजनसम्म पुर्‌यायो । पार्टी विभाजन भएको पीडा र धपेडी बयोवृद्ध नेता मनमोहनको जीर्ण शरीरले थेग्न सकेन । यसरी एमालेरूपी जननीको शिर छेदन र मनमोहनको अकाल मृत्युको रगतबाट एमालेका शीर्ष नेताका हात रंगिएका थिए । हिजो नौमहिने उपप्रधानमन्त्री र फुटेको पार्टीकै किन नहोस्, महासचिव नभइनछोड्ने गौतमको हतारोले ल्याउने संकटको पूर्वानुमान गर्न नसक्नु एमालेको कमजोरी थियो ।

संगठन, व्यवस्थापन, तर्क, अनुशासन तथा साम, दाम, दण्ड र भेदको आड लिएर अवसरवादको उपचार गर्न माधव नेपालले आवश्यक नदेख्दा एमालेसँगै देशको राजनीति बिथोलियो । आज पनि एमाले अरूले थाप्ने बल्छी र केही हप्ताको लागि किन नहोस्, प्रधानमन्त्री हुने भोक जागेका वामदेव गौतम मिसाइलको खतराबाट मुक्त छैन । विगतबाट पाठ नसिक्ने हो भने एमालेको आन्तरिक जीवनले वियोगान्त नाटकले जस्तै एकाएक मति, गति र सरस्वती गुमाउने खतरा छ ।

बुद्धिमान को हो भन्ने यक्षप्रश्नको उत्तरमा युधिष्ठिरले वृद्धजनको सेवा भनेका थिए । सामथ्र्य र समयले साथ दिए पनि भण्डारीले अधिकारीको अपमान र अनादर गरेको देखिएन । सहकर्मीको चलखेल र तलतलसामु मनमोहनले रक्षात्मक, एक्लो र निरिह बन्नुपर्‌यो । मदन भण्डारीले सिर्जना गरेको रापतापमाथि नौमहिने सरकारले थपेको जनलहर रक्षा गर्न एमालेले मनमोहनलाई फेरि प्रधानमन्त्री बनाउनतिर अर्जुनदृष्टि राख्न सकेन । पदप्राप्ति, महत्त्वाकांक्षा पूर्ति र समीकरणको खेतीमा एमाले पारंगत हुँदै गयो । केही दर्जन बाठालाई मन्त्री नामको रोजगार सिर्जना गर्नमै दुई दसक बर्बाद भए । धैर्य गरेर विपक्षीको भूमिकामा रहेर जनमत निर्माण गर्ने रणनीति परित्याग गरियो ।

आज पनि जनतामा केपी ओलीप्रति जुन भरोसा र विश्वास छ, त्यसबाट पार्टी, लोकतन्त्र र जनतालाई लाभ पुर्‌याउनुपर्छ भन्ने चेत, विवेक र धैर्य एमालेका हस्तीमा देखिँदैन । दुई दसकपछि एमाले बल्ल सम्हालिँदै छ । ओलीको नेतृत्वकालमा आउँदो दसक युवा नेतृत्वको दसक बनाउने गृहकार्यको दरकार छ । किनकि एमालेले नमरुन्जेल कुर्सी नत्याग्ने सूर्यबहादुर थापा प्रवृत्ति बोक्नु छैन । मदन भण्डारीलाई ३७ वर्षको उमेरमा महासचिव बनाउने एमाले स्कुलिङले केही थान नेताको सौन्दर्यकर्मी हुन रमाउने राता मण्डले उत्पादन गर्ने कारखाना बन्नु छैन । प्रतिभाको टहल, नयाँलाई अवसर र विकल्पको प्रचुरता जबजको स्कुलिङको अर्को विशेषता हो ।

आजको एमालेसँग वैकल्पिक नेतृत्वको पंक्ति पनि छ । हरेक पार्टी प्रमुखको आगमनमा काँध थापी सर्व श्रेष्ठ किङमेकरको भूमिका निर्वाह गरेर पनि गुन बिर्सिएर आरिस गर्नेजतिले तेस्र्याएका तगारा हटाइदिएर कार्यकर्ताको अदालतले महासचिव ईश्वर पोखरेललाई न्याय दिन सक्छ । देशभक्ति र अखण्डताको ओली अडानमा थपेको आवाज र ऊर्जाले उपाध्यक्ष भीमबहादुर रावलको उठेको व्यक्तित्वलाई नजरअन्दाज गरी कसैले पनि आफ्नो लागि मात्र रोटी सेक्न खोज्नु बबन्डर गल्ती हुनेछ ।

राजनीतिलाई जनजीविकासँग जोड्ने जनमुखी बजेट निर्माण गर्ने भरतमोहन अधिकारीको विरासतलाई नयाँ पुस्तामा नवीकरण गर्न सफल पूर्व अर्थमन्त्रीद्वय विष्णु पौडेल र सुरेन्द्र पाण्डे, जबजका व्याख्याताद्वय प्रदीप ज्ञवाली र शंकर पोखरेलदेखि अविजित एवं दुष्कर आलोचक घनश्याम भुसालसम्मको सही आकलन नगर्नु भ्रममा रहनु हो । आफूविना पृथ्वी शून्य हुने ठान्ने चरम महत्त्वाकांक्षीको घैंटोमा घाम लगाउन सक्ने औकात नयाँ पुस्ताले राख्नुपर्छ ।

परिवर्तन संसारको नियम हो । पुराना पात झर्छन्, नयाँ पात पलाउँछन् । अन्डाबाटै नौरंगी डाँफे बन्छ । झुसिलकीरा रंगीचंगी पुतली बन्छ । भारतमा भाजपामा नरेन्द्र मोदी, राजनाथ सिंह, सुसमा स्वराजको पुस्तासामु लालकृष्ण आडवाणीको पुस्ताले हात उठाइसकेको छ राहुल गान्धी, अरविन्द केजरीवाल, अखिलेश यादव, आधुनिक भारतको राजनीतिमा जमिसके । चीनमा सी जिनपिङ नेतृत्वको नयाँ पुस्ता मातृभूमिको सेवामा कम्मर कसेर लागेको छ । एमालेजस्तो गतिशील पार्टी वासी अनुहारको मोहजालबाट मुक्त नहुने हो भने आगामी दिनमा कमजोर नेतृत्व र रणनीतिको खतरा दोहोरिन सक्छ । राजनीतिमा एउटा गल्ती गर्नु अस्तित्वबाट राजीनामा दिनुसरह हुन जान्छ । किनकि इतिहासले अर्थशास्त्रको बेरुजु फस्र्यौट गर्न अनुमति दिन्छ, तर राजनीतिको अकर्मण्यता मेट्ने अनुमति दिँदैन ।

एमाले अहिले गर्भिणी आमाजस्तो संवेदनशील चरणमा छ । आफ्नो पक्षमा उछालिएको देशभक्त जनमतको रक्षा र दलाल एवं निमित्त पात्र राजनीतिप्रतिको जनसमुदायमा व्याप्त तीव्र घृणाको जगमा एमालेले देशको मियो बन्नु छ । त्यसैले एमालेले समीकरणको राजनीति होइन, जनमत निर्माणको चुनावी रणनीति अख्तियार गर्नुपर्छ । स्थिर सरकारको लागि चाहिने जनमत सिर्जना गर्न स्थिर रणनीति, दूरदर्शिता र धैर्यको दरकार पर्दछ । कसैलाई पराहीको दलाल भनेको केही महिना नबित्दै एउटा चुनावमा सम्म नगएर फेरि तीनै दलको समर्थनमा सरकारको नेतृत्व गर्नु वा सहयोगी हुनु भनेको अवसरवादी खेलाडी बन्नु हो ।

एमालेले भविताको भर पर्ने गिद्द होइन, हात्तीमाथि हमला गर्ने सिंहले जस्तै पौरखमा विश्वास गर्नुपर्छ । ताजा जनादेशमार्फत सुविधाजनक बहुमतको लागि जनता गुहार्नुपर्छ । राजनीतिक अस्थिरता अन्त्यको लागि लक्षमा अटल रहनुपर्छ । पौरख होइन, भविताको भर परेमा विगत दुई दसकमा पस्किएको अस्थिर राजनीतिको एक हिस्सा फेरि पनि एमाले भइरहनेछ । यसले अन्य पार्टीजस्तै सरदर पार्टी हुने खतरा बढ्नेछ । मरेको सिनोलाई लक्ष बनाउने गिद्द सफल हुनुभन्दा हात्तीमाथि हमला गर्ने सिंह असफल हुनु अर्थपूर्ण हुनेछ । यसर्थ एमालेले लक्षवर्ती र एकताबद्ध भएर युग नेतृत्वको नमुना पस्किन सक्नुपर्छ ।