नेता, बिरालो र रूख

चुचुरोबाट

राजनीतिले राष्ट्र, धर्म, भूगोल, समुदाय, जाति, जात र घरपरिवारसमेतलाई कसरी विभाजन गर्छ र बिथोल्छ भन्ने तथ्यबारे प्रजातन्त्रमा खुला बहस हुन्छ । र पनि राजनीतिलाई यी सबदेखि टाढा राख्ने विषयमा भने कोही पनि अगाडि आउन मान्दैन ।

भारतको सर्वोच्च न्यायालयले केही दिनअघि यसै विषयमा चर्चा-परिचर्चाको सिलसिलामा अब चुनावमा भोट माग्ने राजनीतिक दलले धर्म र जातिका कुरा उठाएर मतदान लिन सक्दैन भन्ने चुडान्त आदेश दियो ।

आगामी दुई-तीन महिनामा उत्तर प्रदेश, उत्तराखण्ड, पन्जाब र गोवामा हुने राज्य विधान सभाको चुनावमा हेरौं, दलहरूले यस आदेशलाई कतिसम्म मान्ने हो र नमानेको खण्डमा चुनाव आयोग र सर्वोच्च न्यायालयले के-कति कसरी गर्ने हुन्, सबैको चक्षु त्यतैतिर मोडिँदैछ ।

विद्यार्थी रहँदा एउटा परेवाको भाले-पोथीको कथा पढेको थिएँ । सायद कमलेश्वरले लेखेका, नत्र भने धर्मवीर भारती वा रखुवीर सहायका । घतलाग्ने यो कथालाई हाम्रा गाउँबस्तीमा ल्याउँदा अझै मीठो हुन्छ । एकजोडी परेवा बेनेकवोर्न चिया कमानका एकजना श्रमिकका घरमा गुँड बनाएर बस्थे ।

ती एकअर्कालाई अगाध माया गर्थे । सँगै उडेर आहार खोज्थे । झरीमा भिज्दै कहाँकहाँ पुग्थे । भालेपोथीको जीवन खुसी, शान्ति र मज्जाको दैनिक जीवनमा लट्पटिएको थियो । यसरी नै युगयुग बाँच्ने प्रण गरेका थिए ।

एक दिन यसरी मायाको माला गुथिरहँदा शरीरभरि चोटैचोट लागेको अर्को परेवा कहाँबाट उडेर त्यहाँ पुग्यो । भालेपोथी त्यो घाइते परेवाको करुणामय अवस्था देखेर विचलित भए । भालेपोथी घाइते परेवालाई ठीक गर्न ओखतीमूलो खोज्न गए । भालेपोथीले गरेको सेवाले एक दिन घाइते परेवा ठीक भयो । त्यो उडेर मधेसतिर लाग्यो ।

धेरै दिनपछि पोथीले भालेसँग भनी, हामी दुई मिलेर यत्रो जीवन बितायौं तर आजभोलि हामी किन झगडा गर्छौं ? एकअर्कालाई किन चिथोर्छौं ? ठुङ्छौं र भुल्याउँछौं ? हामी एकअर्कालाई मन पराउन र हेर्नसमेत छोड्यौं । भालेले पनि निकै सोचेर त्यही कुरो दोहोर्‍यायो । दुवैजना सोचमा डुबे-

किन यस्तो भयो ? नभन्दै भोलिपल्ट मिरमिरे उज्यालोमा गौंथली चिरबिर गर्न थाल्यो । पहाड मुसुक्क हाँस्दा भालेले पोथीलाई सुम्सुम्याउँदै भन्यो, जुन दिनदेखि त्यो घाइते परेवा हामीकहाँ आयो र निको भएर गयो, त्यसपछि हामीबीच झगडा सुरु भयो । हामी लाक्पा खेल्न लाग्यौं र एकअर्कालाई नीच देखाउन थाल्यौं । पोथीले हो त हो, साँच्चै हो भनी ।

त्यसो भए त्यो घाइते परेवा कहाँबाट आएको रहेछ खोजौं भनेर भालेपोथी नै लागिपरे । भालेपोथी उड्दै भीर, पाखापखेरा, देउराली डाँडा काट्दै टिस्टा, रंगीत, वालसनको भेल हेर्दै मधेसको गल्लीको गरम सहँदै गंगानदी काटेर कलकत्ता महानगरी पुगे ।

नभन्दै भालेपोथीले घाइते परेवालाई बंगाल विधानसभाको धुरीमा रमाइरमाई घाम तापेको देखे । छेउमा गई त्यो परेवालाई सोधे- तिम्रो आमाबाबु कहाँ छन् ? घाइते परेवाले मुस्कुराउँदै जवाफ दियो- दिल्लीको संसद्को धुरीमा गुँड लगाएर बसेका छन् । राजनीतिले भालेपोथीलाई समेत छोडेन । झन्डै छुटानाम भएछ परेवा परिवारको पनि ।

राजनीतिमा धेरै नेताहरू अति नै जागरुक, देशप्रेमी, जनताको भलो चाहने हुन्छन् र नाम कमाएरै स्वर्गवास हुन्छन् । किताबैकिताब लेखिन्छ, प्रखर सोच्ने र समाज र राष्ट्रको निम्ति धेरै गरेर जाने नेताहरूबारेमा । अर्कोतिर उति नै धेरै नेताहरू अश्लील सोच, स्वार्थ भावना र कुकर्तव्यको डोको बोकेर हिँड्छन् ।

अरूको आँसु, पसिना र रगत चुसेर अनि पाप, द्वेष, हिंसा र मात्सर्यले कमाएको डोकाका डोका पैसा, सुन बोकेर राजनीति गर्छन् । पैसावाल नेताहरू भन्छन्- सबैलाई किन्छु । संस्था पनि किन्छु ।

भगवान् किन्छु । यस्ता नेताहरू गरिबको नाममा सरकार चलाएर धनीको संगत गर्छन् । निर्धाका गीत गाएर व्यापारिक कम्पनी र जमिनदारलाई नचाउँछन् । यस्ता नेताले के गर्दा रहेछन् भने सबै जनतालाई रुखको छहारीमा निम्त्याउँदा रहेछन् र सबै जनताका काँधमा टेकेर रूख चढ्दा रहेछन् ।

अब कोही पनि रूख चढ्न नसकून् भनेर नेताहरू जुन हाँगोमा टेकेर रूख चढ्छन्, सो भाँचिदिँदा रहेछन् । यसरी एकपछि अर्को हाँगामा चढ्दै काट्दै नेता रूखको टुप्पोमा पुग्दा रहेछन् र मनमनै भन्दा रहेछन्- अब म चढेको रूखमा कोही चढ्न सक्दैन । अब ममात्रै नेता भएर बाँचिरहन सक्छु । म कसैलाई नेता हुन दिन्न । अब म मेरा पितापुर्खाले नदेखेको पैसा र धन कमाउँछु ।

पुस्तौंपुस्ता छोरानातिलाई पुग्ने गरी कमाएर राखिदिनेछु । रुखको फेदमा बसेका जनतामा पनि खुल्दुली हुँदोरहेछ । हाम्रो नेता रूख त चढ्नुभयो । सबै हाँगो पनि काट्नुभयो । तर अब कसरी झर्छन् ? टेक्ने हाँगो छैन । रूखमा चढेका नेताको आरिस गर्दै एकजना नेता बन्ने क्षमता भएको व्यक्तिले भन्यो, ‘तपाईं कसरी झर्नुहुन्छ, ओर्लने सबै हाँगा काटेर ? ' यो कुरा सुनेपछि रूखमा चढेको नेता झसंग हुन्छ ।

ऊ अत्तालिन्छ, रूखबाट खस्छ र भुईंमा पछारिन्छ । जनता भन्छन्, ‘नेता यसरी झर्दा रहेछन् र त एकपटक झरेको नेता कहिल्यै पनि उठ्न सक्दैन रहेछ ।' नेताको मनोवृत्ति नै यस्तै हुन्छ, तातै खाऊँ जली मरूँ ।

नेताहरू आफूभन्दा अलिक बढी जान्नेलाई आरिस गर्दा रहेछन् । पढेलेखेका नेता भने आफूवरिपरि आफूभन्दा बढ्ता जान्ने व्यक्ति राख्दो रहेछ । तर घिनलाग्दा सोच भएका नेताहरू पढेलेखेकाहरूलाई हेर्नै नचाहँदा रहेछन् । यस्ता नेताहरूलाई खिसिट्युरी रोगले खाँदो रहेछ । ऊ मन सानो बनाएर बाँच्दो रहेछ ।

पढेलेखेकाहरूले केही राम्रा-राम्रा सरसल्लाह दिएको खण्डमा सोच्दो रहेछ- मलाई स्वाहा पार्ने सरसल्लाह पो दिँदैछ यो ? यस्ता धेरै नेताहरूमाथि ठेलीका ठेली पुस्तकहरू लेखिएका छन् । कुनाकुनामा यस्ता नेता पाइन्छन्, मनिसिपलिटी र पञ्चायत चलाउनेदेखि लिएर मन्त्री र मुख्यमन्त्रीसम्म ।

अचम्मको कुरा, यस्ता नेताहरू जुनै राम्रा व्यक्तिलाई पनि शंकाको दृष्टिकोणले हेर्दा रहेछन् । भेटेर जानासाथ त्यस्ता मान्छेको बारेमा आलोचना गर्ने क्रम सुरु हुँदो रहेछ । भनिन्छ- बिरालो मात्रै हो, तर बाघ जातिको । एउटा प्राणी जसले आफ्नो नंग्रा लुकाएर राख्न सक्छ । दुस्मन वा आफूले मन नपराएको वस्तु देखेपछि मात्रै पन्जाबाट नंग्रा निकालेर हमला गर्छन् र चितोर्छन् ।

आजभोलिका नेताको पनि व्यवहार लगभग बिरालोको जस्तै हुन्छ । यस्ता नेताहरू सुतेको जस्तो गर्छन्, तर सबैथोक चाल पाउँछन् । अरू बिराला र अन्य प्राणीलाई छेउमा आउनै दिँदैनन् । उतापट्टि फेरि थिचोमिचो गर्न सक्ने स्थिति छ भने कुकुरदेखि स्याल, फ्याउरोदेखि दुम्सीसँग पनि मित्रता गाँस्छन् ।

नेता र बिरालोमा ठूलै अन्तर हुँदो रहेछ । नेताहरू आफ्ना नंग्राहरू पन्जाभित्र लुकाइराखे पनि बिरालोले जस्तो खास वा असल सिकार देख्दा मात्रै ननिकालेर जथाभावी प्रयोग गर्दा रहेछन् । झिँगा, भ्यागुता, भुसुना, छुचुन्द्रो, कुकुर, भैंसी, गाडी, हात्ती, हवाईजहाज, माछा सबै देख्नासाथ नेताहरू मेरो भाग खोस्न आयो भनेर आफ्ना नंग्रा प्रयोग गर्दा रहेछन् । नेताहरू कहिलेकाहीं राति अर्धनिद्रामा पनि सिरानीले बिझाउँदासमेत रिस, डर, लोभ, ईष्र्या, घमण्ड र क्रोधले आफ्नो नंग्रा चलाउँदा रहेछन् ।

एक दिन नेतालाई साँच्चै पछार्न सक्ने क्षमतावान् अर्को नेता अगाडि आएछ । कुर्सीमा बसेको नेताले मेरो पक्का दुस्मन यही हो र यो सिकारचाहिँ जसरी भए पनि उम्काउनु हुँदैन भनेछ । आँखा नमिची हेरेपछि सिकारलाई झन् जिस्काएजस्तो लागेछ नेतालाई ।

र्‍याल, थुक चुहाउँदै कुर्सीमा बसेको नेता रिसले रन्थनिएछ र अबचाहिँ यसको प्राण नै लिन्छु भनी हुत्तिएछ । बिरालाको जस्तो नंग्रा भएको नेता सिकारका हरेक अंग नै चिथोर्न र तिखार्नपट्टि लागेछ । अनुहार नै चिथोर्न गएछ ।

पूरा बल लगाउँदै नेताले आफ्नो बिरालोपनको नांगो प्रदर्शन गरेछ । चिया, चमेना प्रदान गर्ने नोकर-चाकरहरू नेतालाई होस्टेमा हैंसे पनि गर्दा रहेछन् । उनीहरू मनमनै भन्दा रहेछन्, अब हाम्रा बिराला नेताले आफ्ना नंग्राको खेल देखाउन सकेनन् भने कुर्सी नै छोड्नुपर्छ ।

अभाग्यवश क्षमातावान् नेतालाई केही पनि भएनछ । ऊ त शरीरमा काउकुती लाग्यो भन्दै मरीमरी हाँस्न लागेछ । शरीर मुसार्न थालेछ बिरालो नेताले मसाज गरिदियो भनी । सबै अवाक भए, बिरालो नेताको सबैलाई चिथोर्ने नंग्राले आज काम किन गरेन भनी ।

नेताहरू आफूभन्दा अलिक बढी जान्नेलाई आरिस गर्दा रहेछन् । पढेलेखेका नेता भने आफूवरिपरि आफूभन्दा बढ्ता जान्ने व्यक्ति राख्दो रहेछ । तर घिनलाग्दा सोच भएका नेताहरू पढेलेखेकाहरूलाई हेर्नै नचाहँदा रहेछन् । यस्ता नेताहरूलाई खिसिट्युरी रोगले खाँदो रहेछ । ऊ मन सानो बनाएर बाँच्दो रहेछ ।

क्षमतावान् नेता हाँस्दै भनेछ, अरे साथी हो यो बिरालो नेताले नंग्रा छ भनेर जसमाथि पनि र जसलाई देखे पनि झम्टिन्थ्यो । झम्टिँदा-झम्टिँदा सबै नंग्रा खिइएछ र बोधे भएछ । आज मलाई बोधा नंग्रा प्रहार गर्दा त काउकुती पो लाग्यो । नेता यस्तै हुँदा रहेछन् । बिराला नेता नंग्रा खियाएरै आफू पनि खिइए ।

न उसले जनताको लागि केही गर्‍यो न आफैं खुसी बस्यो । बिहान उठ्नासाथ उसकहाँ रिपोर्ट आउँथ्यो, कसले उसको विरोधमा गफ गर्‍यो, कसले उसको कोठेबारीमा मलमूत्र त्याग गर्‍यो र कसले उसको नाफा-मुनाफाको बोरामा छेड हान्यो ।

अनि बिरालो नेताको दिनभरिको काम नै नंग्रा निकाल्ने र चिथोर्ने हुन्थ्यो । तर खास दुस्मन आउँदा र चिथोर्नुपर्ने समयमा गाँज्नुपर्ने क्षणमा बिरालो नेताको नंग्रा नै खिइसकेको थियो । नेताहरूका हालत यस्तै हुन्छ रे, समयको मात्रै खेल रे । तर राम्रो सोचविचार गरी कार्य गर्ने नेताहरू सदैव पन्जाभित्र नंग्रा लुकाएर राख्छन् रे । दुस्मन र सिकारलाई पनि आफ्नो नंग्राको रङसमेत देखाउँदैन रे !

अचम्मै प्रकारका नेता पनि हुन्छन् । एउटा नेताले क्रान्ति ल्याउँछु भन्दै चारैतिर ढोल पिट्छ, इष्ट देवता, विश्वका क्रान्तिकारी नेताहरू र इतिहास, भूगोल, संस्कृति सबैलाई पुकारेर पनि । मानिसहरू पनि हो न हो, क्रान्ति आउँदैछ भनेर तयार-तत्पर हुन्छन् । नेताले क्रान्तिको नाममा महामारी ल्याउँछ । सबै नासिन्छ, क्रान्ति टुंगिन्छ । नेताले जनताकहाँ पुगेर भनेछ- क्रान्ति भनेको परिवर्तन होइन, रूपान्तर हो ।

अर्थात् रूप नै अलग हुनु भनेको हो । उदाहरणको लागि गहुँलाई पिठो बनाउनु । हिजो गहुँ थियो तर रोटी खान सक्तैनथे । पिठो भएपछि सबैले रोटी पकाएर खान सक्छन् । बाठो नेताले भनेछ- गहुँलाई धुन्छु, सफा बनाउँछु र पिँधेर पिठो बनाउँछु । अभाग्यवश, कहिल्यै गहुँ नधोएको नेताले यसलाई कति धोएछ भने कुनै घट्ट र मेसिनले त्यो गहुँलाई पिस्न नै सकेन । जनताले क्रान्तिले ल्याएको गहुँको रोटी खान फेरि पाएनन् ।

अर्को नेता अझ तम्सेर आयो । अब महाक्रान्ति हुन्छ भन्ने उद्घोषण गर्‍यो । फेरि जनता तम्सिए । कोही आक्रोशित भए, कोही लजाए । अझै भयानक सर्वनाश भयो । महाक्रान्ति अलिक शीतल भएपछि नेताले पहिलाको नेताले गहुँ धोएर भूल गरेको दोहोर्‍याए, हेर जनता, तिमीहरू सर्वमान्य हौ, मेरो निम्ति भगवान् हौ । अब महाक्रान्तिले ल्याएको रोटी खानुपर्छ ।

म गहुँ धुने नेता होइन । त्यस्तो भूल गर्दिनँ । म एक्काईसौं शताब्दीले ल्याएको नेता हुँ, आधुनिक सोच्छु । अब म गहुँको बदला गहुँ नै धोएर सफा महाक्रान्तिको रोटी खुवाउँछु सबैलाई । जनताले रोटी नपाए पनि ताली बजाए ।