बहुमूल्य जडीबुटी सतुवाको संरक्षणमा जुटे स्थानीय

फिदिम : बहुमूल्य जडीबुटी सतुवा लोप हुने अवस्था आएपछि फालेलुङको माङ्लेबुङका स्थानीय संरक्षणमा जुटेका छन् । स्थानीय थामचुली सामुदायिक बनमा केही वर्ष अघिसम्म प्रसस्त मात्रामा पाइने सतुवा अनियन्त्रित रूपमा चोरी निकासी बढेर लोप हुने स्थितिमा पुगेपछि बनका उपभोक्ता संरक्षणका लागि जुटेका हुन् ।

‘सात वर्ष पहिलेसम्म जंगलमा प्रसस्त सतुवा पाइन्थ्यो', थामचुली सामुदायिक बनका अध्यक्ष वीरविक्रम थाम्सुहाङले भने, ‘सतुवा बहुमूल्य जडीबुटी हो भनेर चिनिएपछि यो जंगलबाट लोप हुने स्थितिमा पुगेको छ ।' सतुवा लोप हुने स्थितिमा पुगेपछि उपभोक्ता समितिले सतुवाको बिउ खरिद गरी जंगलमा नयाँ बिरुवा रोप्ने तयारी गरेको हो । सामुदायिक वन उपभोत्ता महासंघ पाँचथरको आर्थिक सहयोगमा वन उपभोक्ता समितिका उपभोक्ता सतुवाको संरक्षण र खेती विस्तारमा लागेका हुन् । यो वर्ष सतुवाको एक किलो बिउ खरिद गरी बिरुवा उमार्न लागिएको बताइएको छ ।

दुई फुटसम्म अग्लो हुने सतुवाको काण्ड एक वर्षीय हो भने जमिनमुनि फल्ने गानो बहुवर्षीय हो । अदुवा आकारमा जमिनमुनि फलेको सतुवाको गानो नै बहुमूल्य औषधिका रूपमा खरिदबिक्री हुने गरेको छ । सतुवाको गानो जंगली जनावर बदेल र दुम्सिले पनि खोजीखोजी खाने र सतुवा धेरै रोग निको पार्ने औषधिका रूपमा चिनिएपछि मान्छेले सतुवा चोरी गर्न थालेको थाम्सुहाङले बताए । वन्यजन्तुले खाने र अनियन्त्रित रूपमा चोरी निकासी हुन थालेपछि बनबाट सतुवा लोप हुने स्थिति बनेको स्थानीय बताउँछन् ।

वनस्पति विभागले मुलुकको आर्थिक विकासको प्राथमिकतामा राखेको ३३ वटा बहुमूल्य जडीबुटीमध्य सतुवा पनि हो । वनस्पति विद्का अनुसार नेपालको समशीतोष्ण हावापानी भएको १५ सयदेखि ३५ सय मिटरसम्मको उचाइमा सतुवा पाइन्छ ।

नेपालका भोजपुर, संखुवासभा, दाङ र पाँचथरका जंगलमा पाइने सतुवा चीन निर्यात हुने गरेको छ ।

नेपालका भोजपुर, संखुवासभा, दाङ र पाँचथरका जंगलमा पाइने सतुवा चीन निर्यात हुने गरेको छ । चीनले स्वाइफ्लुको औषधिका रूपमा सतुवा प्रयोग गरेपछि नेपालको जंगलमा पाइने यसको चोरीनिकासी ह्वातै बढेको हो । चीनले शारीरिक तौल र उचाइ बढाउने औषधिका रूपमा पनि सतुवाको प्रयोग गर्दै आएको छ । पछिल्लो समय नेपालका विभिन्न क्षेत्र हुँदै चीनको गोन्जाओ र हङकङलगायत सहरमा सतुवा उल्लेख्य मात्रामा पुग्ने गरेको बताइन्छ ।

सतुवालाई क्यान्सरको औषधि, रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउने हेल्थ टनिकका रूपमा लिने गरिन्छ । स्थानीय मानिसले अदुवाको आकारमा फल्ने सतुवाको गानोलाई ठूलो औषधिका रूपमा प्रयोग गर्छन् । मेमेङ ३ का स्थानीय पुष्पलाल दाहालका अनुसार सतुवाले धेरै किसिमका विरामी निको पार्छ । स्थानीय मान्छेले पेट दुखेको, पखाला चल्दा, बान्ता हुँदा र परम्परागत रूपमा पेटको जुका मार्न र कीरा मार्नका लागि बच्चालाई खुवाउने गरेका छन् । यस्तै काटिएको घाउ, आन्द्रा निस्कने (अल्काइन हुने) अपच हुने, कमजोरी र रिंगटा लाग्ने बिरामीका लागि पनि सतुवा उपयोगी हुनेछ ।