६ दशकको विरासत
ललितपुर : व्यावसायिक रूपमा कपडा उत्पादन गर्न यहाँ तान भित्रिएको ६ दशक नाघ्यो । यसैले त हजुरबाले सुरु गरेको व्यवसायको विरासतलाई अहिले नाति पुस्ताले निरन्तरता दिइरहेको छ । उपत्यकामा व्यावसायिक कपडाको उत्पादन लुभु (ललितपुर)बाट सुरु भएको हो, तर लुभुबाट सिकेको थैव सिकाउने गुरुभन्दा अघि छ । थैवको उद्योगमा प्रयोग भएको आधुनिक प्रविधि लुभुका उद्योगमा सायदै प्रयोगमा आएका छन् । हाते तान (लुम)बाट कपडा उत्पादन थालेको थैव स्वचालित हुँदै अहिले दु्रत गतिको ‘वाटर जेट मेसिन'को प्रयोगसम्म पुगेको छ । उद्योगमा प्रयोग हुने मेसिन भारत, चीन, जापान, इटालीलगायत देशबाट आयात भएका छन् । यहाँ घण्टामा १० मिटरसम्म कपडा उत्पादन गर्न सक्ने मझौला क्षमताका मेसिनको बाहुल्य छ । लुभु अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा चिनिएको छ, थैव घरेलु आवश्यकताको सर्टिङ-सुटिङ उत्पादनमै रमाएको छ ।
नवप्रभात टेक्सटायलका सञ्चालक प्रभाकर प्रधानको अनुमानमा देशमा खपत हुने सर्टिङ-सुटिङमा ३० प्रतिशतजति बजार अंश घरेलु उत्पादनको छ । ‘यसमा एकतिहाइ त थैवले आपूर्ति गर्छ होला', उनी भन्छन् । थैवमा भएका उद्योग पूरा क्षमतामा चले महिनामा नौ लाख मिटर कपडा उत्पादन हुन्छ । तर धेरैजसो उद्योग पूरा क्षमतामा चलेका छैनन् । यसैले महिनामा दुई लाख मिटरजति मात्र उत्पादन भइरहेको छ । उपत्यकामा स्कुल÷कलेजका थुप्रै विद्यार्थीको ड्रेस थैवकै हो भनेर अनुमान लगाउँदा धेरैको हकमा मिल्न सक्छ ।
हाते तथा साना उद्योगको त कुरा छोडौं, थैवमा अहिले दर्ता भएका उद्योग नै ७८ वटा छन् । सञ्चालनचाहिँ ३० वटाको हाराहारीमा छन् । आयातित र देशकै कपडा उद्योगसँग प्रतिस्पर्धा गर्न नसक्दा कतिपय बन्द भए । सञ्चालनमा रहेका उद्योग पनि पूरा क्षमतामा चलेका छैनन् । अहिले चौबीसै घण्टा चल्ने उद्योग दुई-तीनवटामात्र छन् । ‘स्थानीय उद्योगलाई सरकारको संरक्षण छैन', उनी थप्छन्, ‘चीन र भारतका सस्ता उत्पादनसँग प्रतिस्पर्धा गरेर टिक्न गाह्रै छ ।' एक त विदेशमा कपडाको उत्पादन लागत कता हो कता सस्तो छ, ती उत्पादन न्यून बीजकीकरण र भन्सार छलेर भित्रिएपछि प्रतिस्पर्धा गर्न थप गाह्रो भएको हो । ‘यहाँका उत्पादनको गुणस्तर अन्तर्राष्ट्रिय उत्पादनजस्तो भएन', उनी थप्छन्, ‘तर टिक्नै गाह्रो भएपछि गुणस्तर बढाउन पनि त सकिन्न नि ।' स्थानीय उत्पादन विदेशमा समेत रुचाइएर निर्यात पनि भएको छ । तर त्यस्ता उत्पादनले घरेलु बजार लिन सकेका छैनन् । सस्तै छ भने पनि नेपाली भनेपछि नाक खुम्च्याउने प्रवृत्ति उपभोक्तामा छ ।
हाते तान (लुम)बाट कपडा उत्पादन थालेको थैव स्वचालित हुँदै अहिले दु्रत गतिको ‘वाटर जेट मेसिन'को प्रयोगसम्म पुगेको छ । उद्योगमा प्रयोग हुने मेसिन भारत, चीन, जापान, इटालीलगायत देशबाट आयात भएका छन् ।
महँगो मोलमा आयातित कपडा किनेर ढुक्क हुने मानसिकता आम उपभोक्तामा छ । भूकम्प र त्यसपछि सुरु भएको नाकाबन्दीले पनि थैवका उद्योगलाई शिथिल पारेको व्यवसायीको भनाइ छ । प्रधानका अनुसार भूकम्पअघि जतिसुकै उत्पादन गरेर थुपारे पनि सिजनमा बेचेर सकिन्थ्यो, अहिले त्यस्तो अवस्था रहेन । जस्तो, प्रधानले भूकम्पअघि महिनामा ५ देखि ६ लाख मिटर कपडा उत्पादन गर्थे, अहिले दुई लाख मिटरमा खुम्चिएका छन् ।
उद्योगमा ८० वटा मेसिन छन्, चलेका २० वटा छन् । कामदार ३० जनाबाट कटौती गरी २० मा झारिएको छ । रेडिमेड लुगाका आकर्षणले पनि थैवलाई मर्का परेको छ । कपडा किनेर सिलाउन दिने चलन खुम्चिँदै छ, सुटजस्तो सीमित पोसाकमा मात्र उपभोक्ता यस्तो झन्झट बेहोर्न चाहन्छन् । अहिले मान्छेसँग समय छैन, तुरुन्तै किनेर लगाउन छाडेर कसले पर्खिने ? ‘म आफै सर्टिङ-सुटिङका कपडा उत्पादन गर्छु । तर मैले लगाउने घेरैजसो कपडा रेडिमेड नै छन्, अरूलाई के भन्नु ? ', लाखे सुनाउँछन् । उनका अनुसार थैवमा उत्पादन हुने कपडाको थान काठमाडौंको इन्द्रचोकमा रहेका थोक बिक्रेतासम्म पुग्ने हो, यसको अन्तर्राष्ट्रिय बजार छैन । इन्द्रचोकमा रहेका थोक बिक्रेतामार्फत यहाँको उत्पादन देशभरि पुग्छ ।
न्यू एरा टेक्सटाइल उद्योगका सञ्चालक शंकरसन लाखेका अनुसार पस्मिना चलेको बेला टेक्सटायल उद्योग गज्जबले चलेका थिए । तर कुनै जानकारी नभएकाले पनि लुम राखेर पस्मिना उत्पादन गर्न थाले । यस्तो प्रवृत्तिले बजार बिगार्यो, नेपाली उत्पादनको गुणस्तरमा प्रश्न खडा भयो । यसैले बजार बिस्तारै खस्कियो । आठ वर्ष भयो, कपडाको मूल्य बढेको छैन, बरु घटेको छ । उत्पादन लागत बढेको बढ्यै छ । अहिले पनि ७० रुपैयाँ मिटरमा सर्टिङ र एक सय ७० रुपैयाँमा सुटिङका कपडा बिक्री भइरहेको लाखे बताउँछन् । तीन वर्षअघिसम्म लाखे उद्योगबाट मासिक ९० हजार मिटर कपडा उत्पादन हुन्थ्यो । त्यो पनि शनिबारलाई छाडेर । अहिले घटेर ४० हजार मिटर उत्पादन भएको छैन ।
अब स्थानीय टेक्सटायल र धागो उद्योगको विकास गर्न निजीक्षेत्र आफै तात्न लागेको र यसमा सरकारी सहयोग अपरिहार्य भएको धागो उत्पादक संघका अध्यक्ष पवन गोल्यान बताउँछन् । उनका अनुसार यसका लागि उपभोक्ताको ध्यान घरेलु उत्पादनतिर तान्न ब्रान्डिङको अभियान सञ्चालन गरिनेछ । स्थानीय उत्पादन मूल्यअनुसार गुणस्तरीय छन् भन्ने विश्वास दिलाउन प्रयास गरिनेछ । यसका साथै थैवजस्ता प्रशस्त टेक्सटायल उद्योग भएको ठाउँमा त्यही उत्पादनका लागि विशेष क्षेत्र मानेर प्रचारप्रसार गरिनेछ । ‘उत्पादनका साथै ठाउँको ब्रान्डिङ गर्ने योजना छ । सरकारले त्यसैअनुसारको नीति निर्माणका साथै निजीक्षेत्रसँग हातेमालो गरी ब्रान्डिङमा सघाउने अपेक्षा गरिएको छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
