धामीले बनाए छाउपडीमुक्त गाउँ

 जुम्ला : छाउपडी प्रथा न्यूनीकरणका लागि जुम्लामा धामीझाँक्री नै सक्रिय भएका छन् । महिनावारी स्वाभाविक प्रक्रिया भएको र धर्मसँग यसको कुनै सम्बन्ध नभएकाले बार्न नहुने भन्दै यहाँका धामीहरू छाउपडीविरुद्ध उभिएका हुन् । धामीहरूले नै अभियानको नेतृत्व लिएपछि अहिले यहाँका अधिकांश गाउँ छाउपडीमुक्त घोषणा भएका हुन् ।

यसअघि गाउँका धामीकै दबाबमा स्थानीय महिलालाई महिनावारीको समयमा गोठमा राख्ने गरिन्थ्यो । तर अहिले यो प्रथा गलत भन्दै धामीहरू छाउपडी प्रथाको विरोधमा उत्रिएपछि गाउँमा छाउपडीमुक्त अभियानले गति लिएको हो । जिल्लाको तिला गाउँपालिकाको डुङरी गाउँका धामीझाँक्री पनि छाउपडीमुक्त अभियानमा सक्रिय भएका छन् । महिनावारी हुँदा ‘छुइ बार्ने’ चलनले गाउँका महिला शारीरिक तथा मानसिक रूपमा पीडित भएको भन्दै गाउँमा रहेका एक दर्जन धामीझाँक्री हिजोआज छाउपडीमुक्त अभियानमा होमिएका हुन् ।

जिल्लाका अधिकांश गाउँमा अहिले पनि महिला महिनावारी हुँदा घरबाहिर छुट्टै छाउगोठमा राख्ने चलन छ । विगतमा महिनाबारी भएका महिलालाई घर आसपास देख्नै नचाहने धामी नै हिजोआज छाउपडीमुक्त अभियानको नेतृत्व गर्न थालेपछि गाउँले दंग छन् । आफ्नो गाउँ, आफैं बनाऔं भन्दै गाउँलाई छाउपडीमुक्त बनाउन धामीहरूले गाउँभरिका महिलापुरुषलाई भेला गराएर महिनावारी बार्न नहुने प्रशिक्षण दिइरहेका छन् । डुङरी गाउँका सन्तके रावत गाउँमा पुजिने सबैभन्दा ठूला मस्टो देवताका धामी हुन् । दुई वर्षअघिसम्म उनी महिनावारी भएका महिला हिँडेको बाटोमासमेत हिँड्दैनथे । तर अहिले उनकै नेतृत्वमा गाउँमा छाउपडीमुक्त अभियान सञ्चालनमा छ ।

महिनावारी हुँदा महिलालाई गाईगोठमा राख्ने गथ्र्यौं, यो त अपराध पो रहेछ ।
-कालीबहादुर रावत, धामी

सोही गाँउका अर्का धामी कालिबहादुर रावतले पनि अहिले छुई बार्न छोडेका छन् । ‘पहिला नबुझेर महिनावारी हुँदा महिलालाई गाईगोठमा राख्ने गथ्र्यौं, त्यो त अपराध रहेछ’, उनले भने, ‘अहिले महिनावारी भएको बेला आफ्ना छोरी र बुहारीलाई गोठमा होइन, सफा गरेर घरभित्रै बसाल्न थालेका छौं ।’ गाउँमा विभिन्न सरकारी तथा गैरसरकारी निकायले चेतनामूलक कार्यक्रम सञ्चालन गरेपछि स्थानीय धामीहरूको सोचमा पनि परिवर्तन आएको हो ।

धामीझाँक्री नै अभियानमा जुटेपछि आफूहरूलाई सजिलो भएको स्थानीय सरस्वती रावतले बताइन् । ‘पहिला धामीकै डरले महिनावारी हुँदा गोठमा सुत्थ्यौं, छाउगोठमा बस्दा बलात्कार र जीवजन्तुको सिकार हुने त्रास थियो । अचेल त धामीले नै घरभित्र बस्नुपर्छ भन्न थाले, हामीहरू महिनावारी हुँदा घरभित्र बस्ने आँट गर्न थालेका छौं’, तिला गाउँपालिका–३ की देवीकन्या भट्टराईले भनिन् ।