प्रेम पाण्डेय
देश विकास र समृद्धिको प्रमुख आधारउद्योगहरुको विकास, विस्तार तथा व्यवसायउन्मुख आर्थिक योजना र कार्यान्वयन हो । नेपालले औद्योगिक व्यवसाय ऐन,२०४९ र हाल औद्योगिक नीति,२०६७ लागू भएसँगै देशमा रोजगारीको सिर्जना, स्वदेशी तथा विदेशी लगानी आकर्षित, आयात प्रतिस्थापन तथा निर्यात प्रवर्द्धन गरि अर्थतन्त्रलाई सुदृढ गर्ने लक्ष्य लिएको थियो ।
तर व्याप्त व्यापार घाटा, परनिर्भता, निर्यात भन्दा आयात निकै बढी रहेको हुँदा उक्त नीति कागजमै सुन्दर हुनु बाहेक अन्य प्रगती सोचेअनुरुप हुन सकिरहेको छैन् । यी लगायत थुप्रै योजना, आयोजना, परिकल्पना तथा अध्ययन गरेता पनि स्वदेशी उत्पादनलाई हाम्रो अर्थतन्त्रसँग जोड्न सकेका छैनौं । देशमा विकराल बन्दै गइरहेको बेरोजगारी समस्या अझ सामर्थ्यवान र उर्जाशील युवाहरुको वाध्यात्मक विदेश पलायनको लहरले गर्दा लाग्छ हामी अरुको निम्ति जन्मेका हौं र अरुकै लागि हुर्किरहेका छौं । नेपालको प्राचिनतम औद्योगिक विकासको इतिहास हेर्दा ठोस तथ्य फेला नपरेता पनि हाम्रो प्राचीन सभ्यता, घरेलु उत्पादन र हाते सीपमा आधारित वस्तु उत्पादनको परम्परा चल्दै आएको देखिन्छ । जुन गतिमा अहिलेको विश्व एक गाउँमा खुम्चिदै छ त्यसरी नै पूरानो लम्वेतान विधि परम्परा तीब्र गतिमा छरितो र सस्तो बन्दै गैरहेको छ ।
विश्वव्यापिकरणको समयमा उत्पादनको निर्यात र आयात सर्वव्यापी हुन्छ । कुनै देश छैन जहाँ आयात र निर्यात नभएको होस् यद्यपि त्यसको परिधी हुन्छ, स्वामित्व ग्रहण गर्न सक्ने सार्वभौम स्वदेशी नीति र दायित्व हुन्छ । अठारौं शताब्दीको मध्यदेखि उन्नाइसौं शताब्दीको मध्यसम्म बेलायतमा चलेको औद्योगिक क्रान्तिलाई कतिपय विद्धान र स्वतन्त्र रास्ट्रहरुले साम्राज्यवादी भावनाको विकास भएको र पुजिवादको बोलबाला सुरु भएको भन्ने नकारात्मक टिप्पणी गरेतापनि यहि क्रान्तिको प्रतिफल हो । अहिलेको विकसित बेलायत र उसले शासन गरे पश्चात स्वतन्त्र अस्तित्वमा आएका पहिलो विश्व र दोश्रो विश्वको नामले पररिचित विकसित र अल्पविकसित रास्ट्रहरु । नेपालले पनि छिमेकि देशको औद्योगिक विकास देखेर विभिन्न कालखण्डमा केही उद्योगहरुको स्थापना त गर्यो तर ती अहिले आएर वेवारिसे बन्दै गैरहेका छन् । जसको उदाहरणका लागी विराटनगर जुटमिल, हेटौंडा कपडा कारखाना, जनकपुर चुरोट, वीरगन्ज चिनिमिल लगायत अन्य विभिन्न राष्ट्रिय गौरवका उद्योगहरुलाइ लिन सकिन्छ ।
परिवर्तित समयक्रमसँगै व्यक्ति आवश्यकता र आकाङ्क्षा दिनानुदिन बढ्दै गैरहेको र सो प्राप्तिको दौडमा आम मानिस भाग लिइरहेका छन् । हामीसँग उपलब्ध साधन, श्रोत र उत्पादनले हाम्रो न्युनतम आधारभूत आवश्यकताको परिपूर्ति हुन पनि कठिन बन्दै छ । आन्तरिक उत्पादनमा गिरावट, दक्ष जनशक्ति विदेश पलायन, व्यापारघाटा, प्रतिस्पर्धी बजारमा स्वदेशी मालको कमजोर उपस्थितिजस्ता पक्षले गर्दा मालवाहक ट्रक र कार्गोमार्फत भित्रिएका चिजवस्तु बाँडेर उपभोग गर्नुको विकल्प छैन् । नेपालसँग भएको कच्चापदार्थ नेपालमा नै प्रशोधन गर्ने क्षमताको विकास र वृद्धि गर्न सके हामीले हाम्रै खेतबारीमा उब्जेको नगदेबालीको खोस्टाको धुलो मात्रै पाउने दिनको अन्त्य हुन सक्थ्यो । नेपालमा विभिन्न भौगोलिक, जैविक र हावापानीको विविधताका कारण थुप्रै चिजवस्तुहरुको सम्भावना छ र केही अध्ययन खोज पश्चात् प्रशोधित भर्इ आम प्रयोगमा आइसकेका छन् ।
देशमा लामो संक्रमणकालको अन्त्य भर्इ नयाँ जनमत र म्यान्डेट प्राप्त स्थिर सरकार बनेको छ अबको स्थिर सरकारले व्यवसायलाई प्रवर्द्धन गर्ने नीति निर्माण र त्यसको सबल कार्यान्वयन गर्न सकेको खण्डमा देशमा विकराल बेरोजगारी समस्या हल हुनेछ । युवा जमातले पनि जागिरे दरिद्र मानसिकताबाट माथि उठेर व्यवसाय र स्वरोजगारको दिगो योजनासहित जीवनलाई अघि बढाउनु अझ महत्वपूर्ण हुन्छ । जीवन सहज र सम्मुनत बनाउन समयको स्वतन्त्रता र आर्थिक स्वतन्त्रताको बाटोमा अघि बढ्न हाम्रो शिक्षा प्रणालीदेखि हाम्रो मनोवैज्ञानिक पाटोको सार्थक भूमिका रहन्छ ।
विश्वका जतिपनि मुलुक सम्पन्न छन् र भैरहेका छन्, ती सम्पुर्णको कारक उद्यमशीलता र त्यस्तै किसिमको अनुसन्धान र प्रयोग हो। कम्पनीमा बहुसंख्यक मजदुरको स्थान प्रबिधिजन्य मेसिनले ओगटिरहेको छ एकातिर यसको छुट्टै सैद्धान्तिक बहस त होला तर प्रतिफल चाहिँ छिटो र छरितो बन्दै गैरहेको छ। नेपाल सरकार र सम्पुर्ण सरोकारवाला निकायले उद्यमशीलता र उत्पादनको ज्ञान तथा आवश्यक पूर्वाधार जनस्तरमा दिन सक्ने हो भने आर्थिक अवस्थामा उल्लेख्य वृद्धि हुने देखिन्छ । नाकाबाट भरी भराउ ट्रक आउने र फर्किदा खाली ट्रक पठाउनुले देशको श्रोत साधन र जनशक्ति सबै आयातमा भर पर्नुपर्ने अवस्था छ। छिमेकी देश विकासको बादसाह बनिरहेको समय छ यद्यपि हाम्रोमा त्यसको बाछिटा पर्न सकिरहेको छैन । छिमेकी देश भारतमा 'मेक इन इन्डिया' को नयाँ अवधारणा सहितको नाराले त्यहाँको औद्योगिक विकासलाई अझ टेवा पुर्याइरहेको छ र सरकारले पनि स्वही अनुरुपको गतिविधिमा वृद्धि गरिरहेको छ।
नेपालमा पनि विगतमा कैयौं योजना,कार्यक्रम तथा गुरुयोजना पारित भएका थिए तर ती लक्ष्यमा पुग्न सकेनन् । यसको मुख्य कारण राजनीतिक अस्थिरता,लामो समयसम्मको संक्रमणकाललाई मान्न सकिन्छ र तर्क दिन पनि सजिलो भएको छ । यद्यपि अब यति भनेर बस्ने समय छैन् । विगत जे भयो त्यसको प्रबाह नगरी अब एकै पल्ट सावाँ ब्याज असुल्ने बाटोमा लाग्नु पर्दछ ।
जुन देशको उत्पादन र उत्पादित वस्तु बजारमुखी छ । उक्त देश नै आर्थिक रुपमा सम्पन्न हुन्छ । हामीले जन्मदा लगाउने न्यानो कपडादेखि मृत्युमा ओढाइने कोरो कपडासम्म विदेशी कम्पनीकै हुन्छ । हाम्रो पानीको बिजुली हामीले नपाउने, हाम्रो हिमालबाट टिपेको जडिबुटीबाट बनेको औषधि हामीले प्रयोग गर्न नपाउने, हामीले उब्जाएको अल्लो र शुद्ध कपासका कपडा हाम्रो ज्युमा सजिन नपाउने दिनको अन्त्य गरि देशमा उपलब्ध कच्चापदार्थको प्रशोधन र डिजाइन गरि विश्व बजारमा नेपालको नामबाट फैलाउन आवश्यक छ । देशमा स्थापित उद्योगधन्दाहरुको बरोबर सन्चालन र बिस्तार गरि थप केही कलकारखानाहरुको स्थापना मात्रै पनि गर्न सक्ने हो भने विदेशिने युवा जनशक्तिमा उल्लेख्य कमी हुने देखिन्छ । राजनीतिक मोलमोलाइ गरी युवाजमातलाई दल र तिनका नेताका चुनावी एजेन्डा प्रचारक र झण्डावाहक मात्र नबनाई अर्थोपार्जनका लागि अवसरहरुको सिर्जना र व्यवसायप्रति उत्प्रेरित तथा उत्साहित गर्न अति आवश्यक छ । विभिन्न सम्भावित चुनौति तथा कठिनाइहरुको सामना र समाधान गर्दै देशलाई उभोगती दिन सम्पुर्ण आम पंक्ति र सरोकारवाला निकाय जुट्नुको विकल्प छैन्।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
