कांग्रेसको इच्छा-मृत्यु

कांग्रेसको इच्छा-मृत्यु

‘भारतको झन्डामुनि हामी बस्ने ? यो कदापि हुनै सक्दैन । बरु नेपाली महिलाको पेटीकोट झुन्ड्याएर त्यसलाई सलाम गर्छौँ । यस्तो सम्मेलनमा बस्नु उपयुक्त छैन । हामी त बहिस्कार गर्छौँ', गणेशमान सिंह र सुन्दरराज चालिसे बम्किए । सो सम्मेलनमा भाग लिएका चालिसेले पुराना कुरा सम्झिँदै कलकत्तामा त्यसबेला निकै तनाव भएको बताएका थिए ।

‘अखिल भारतीय नेपाली कांग्रेस' नाम राखेर कलकत्तामा गरिएको प्रथम सम्मेलनमा नेपालको राष्ट्रिय झन्डा नराखेर भर्खर स्वतन्त्र भएको भारतको झन्डामुनि नेपालीहरूको (प्रवासीसमेत) संगठनलाई वैधानिकता दिन खोजेपछि युवकहरू तात्तिए । (यसबारे डा. राजेश गौतमको ‘नेपालको प्रजातान्त्रिक इतिहास' पुस्तकमा सविस्तार व्याख्या गरिएको छ ।)

कांग्रेसले नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा सराहनीय भूमिका खेलेकोमा सन्देह छैन, तर पार्टीको रणनीति, कार्यनीति, व्यवहार, सिद्धान्त र बाटो आज पनि दिल्लीले नै निर्धारण गर्छ भन्ने आरोप मिथ्या लाग्दैन । मोहन शमशेरदेखि एमाले, माले, मण्डले, मसाले र माओवादीलगायत जोसँग पनि सत्ता साझेदार हुन सक्ने जादुगर र सौदागर दल भनेर नेपाली कांग्रेसको कठोर आलोचना गर्नेहरू धेरै भेटिन्छन् । यसो गर्दागर्दै कांग्रेस एक दिन कोमिन्ताङ बन्न सक्छ । सिद्धान्तहीन स्वार्थले वशीभूत हुँदा आधारभूत चरित्र बाँकी रहँदैन र पश्चात्ताप मात्र हात लाग्छ । नेपालीमा उखानै छ, ‘बैंस छँदा हजार पोई, मर्ने बेलामा कोही न कोही ।'

नेपाली राजनीति यति विकृत, अविश्वसनीय र मक्किएको अवस्थामा पुग्नुमा सबैभन्दा बढी कांग्रेस नै जिम्मेवार छ, हुनुपर्छ । जेठो, सभ्य, सुसंस्कृत, प्रजातान्त्रिक, संस्कारित, व्यापक र अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा समेत चिनिएको दल सत्ताको रेलगाडी देख्नासाथ गन्तव्यको हेक्का नराखी झ्यालबाटै चढ्छ भने त्यस पार्टीलाई सत्तालोलुप नभनेर के भन्ने ? सत्ताबाहेक अरू विषयमा गम्भीर हुन नसक्ने कांग्रेस आज पैसा (दाम) पछिपछि कुद्ने ‘दामरेस' भएको छ ।

कमजोर राष्ट्रका सूचकांक (फ्रजाइल स्टेट इन्डेक्स) अनुसार नेपाल झन्डै रुवान्डाकै हाराहारीमा पुगेको छ । राजनीतिक, आर्थिक र सामाजिक क्षेत्रमा उल्लेख्य प्रगति देखिँदैन, बरु राजनीतिक अस्थिरताले देश रसातलमा जाँदैछ । राष्ट्रको दुर्दशा हुनुमा सबैभन्दा पुरानो जीवित (? ) दल कांग्रेसले कति दायित्व लिन्छ ? प्रस्तुत लेखमा यस्तै प्रश्नको उत्तर खोज्ने प्रयास गरिएको छ ।

आज कांग्रेस, एमाले र माओवादी सिद्धान्तबारे जनमानसमा ठूलो भ्रम छ । तीनवटै दल गणतन्त्र, संघीयता र धर्म निरपेक्षताका वकिल बनेका छन् । आफ्ना हजारौँ कार्यकर्ताको घाँटी रेट्ने दुरात्माहरूलाई महात्मा ठानेर कांग्रेस कुर्सी पाउन भीख माग्छ भने यो उसको इच्छा मृत्यु (युथेनेसिया) नभए के हो त ? के यसले कांग्रेसको गरिमा बढाउँछ ?

ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेसनले सन् २०१५ मा नेपाल अधिक भ्रष्टाचार हुने देशहरूमध्येमै पर्छ भन्दा कसैलाई लज्जाबोध भएन । प्रमुख ठूला दलसमेत भ्रष्टाचार र भ्रष्टाचारीका भाग्यविधाता, दयाअवतार र संरक्षक भएकाले भ्रष्टाचारको निरोध र विरोध गर्न स्थापना गरिएका निकायहरूले नै दुर्गन्ध फैलाइरहेको देखिन्छ ।

प्रत्येक वर्ष करोडौँ डलर दान दिनेहरू पनि भ्रष्टाचारीलाई राष्ट्रका हर्ताकर्ता बनाउन इच्छुक देखिएका छन् । पूर्व लडाकुका नाममा सरकारले छुट्ट्याइएको अबौँ रुपैयाँ रहस्यमय ढंगले हराएको छ, तर टंगालतिरका अनुसन्धानकर्ताहरू सुब्बा, असई वा शिक्षकका खल्ती छामेर भ्रष्टाचार रोक्ने गल्ती गरिरहेका छन् ।सत्तामा पुग्न र टिक्नको लागि मात्र राजनीतिक अभिनय गरिरहेका (असफल) दलहरूले नीति, आदर्श, सिद्धान्त र निष्ठा त्यागिरहेको सत्य जगजाहेर छ ।

संविधान कार्यान्वयको निर्णायक घडीमा छौँ भन्नेहरूले राष्ट्र र जनताप्रतिको प्रमुख दायित्व मात्र बिर्सिइरहेका छैनन्, आफूलाई किन जनताले मत दिएका थिए भन्ने मूल मर्मसमेत भुलेका छन् । हिजो परिवर्तनका निम्ति होमिएका व्यक्तिहरूसमेत राजनीतिक दलहरूले राष्ट्रिय यथार्थ नबुझेको टिप्पणी गरिरहेका छन् । नयाँ संविधान घोषणा भएको दुई वर्ष नपुग्दै तीन-तीन जना प्रधानमन्त्री फेरिएको अवस्था आफैँमा सस्तो प्रहसन मात्र हो ।

नौ महिना पुगेपछि अर्को सरकार जन्माउन प्रसूतिगृह जाने पालो कांग्रेसको भनिएको छ, तर प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालले कांग्रेससँग कुनै सहमति नभएको बताएर सत्ता नछोड्ने संकेत गरेका छन् । यसले गर्दा माओवादी र कांग्रेसको प्रेम चाँडै टुट्ने प्रबल सम्भावना देखिएको छ ।

हुम्ला, डोल्पा, मुस्ताङ जस्ता कतिपय जिल्लामा घरमा धेरै दाजुभाइ भए पनि एउटी महिलासँग मात्र विवाह गर्ने प्रचलन छ । बहुपति प्रथा (पोलियान्ड्री) अब त्यहाँ मात्र सीमित छैन, सिंहदरबारमै सरेको छ । कतिपय दलले एउटै विदेशी शक्तिलाई सामूहिक रूपमा पति (मालिक) मानेका छन् । त्यसैले नौ महिनापछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल (छविलाल) दाहालले नयाँ मालिक बनाएर भए पनि सत्तामै रहने रणनीति बनाउन सक्छन् । उनले सत्ता नछोड्ने संकेत गर्दा कांग्रेसभित्र एक किसिमको तुफान आइसकेको छ । कालक्रममा यसले उग्ररूप लिन सक्छ ।

गिरिजा-भट्टराई गुट र त्यसकै क्रमागत देउवा-कोइराला कलह अचेल देउवा-पौडेल ध्रुवीकरणका रूपमा देखिएको छ । तेह्रौँ महाअधिवेशनमा नक्कली एकता देखिए पनि केही हप्तामै कांग्रेसी नेतागणले पुरानै चरित्र प्रदर्शन गर्न थालेका छन् । अभिवादनमा ‘जय नेपाल' भनेपनि विदेशीसँग मोटो रकम लिएर ‘गए नेपाल' चिताउनेहरू धेरै छन् । बीपी कोइरालाको ‘डक्ट्रिन' त्यागेपछि कांग्रेस ययातिको नियति भोग्ने अवस्थामा पुगेको छ ।

पुरानो विरासत र लाखौँ कार्यकर्ता भएको परम्परावादी दल परावलम्बी, विषाक्त, दिग्भ्रमित, पराधीन र प्रवञ्चनाको मार्गमा हिँडिरहेकाले कांग्रेस आर्यघाटमा पनि ‘डिस्को' नाच्ने गर्छ । पछिल्लो सत्तारोहण त्यसकै विम्ब र उदाहरण हो ।

भोक लाग्यो भने सुँगुरले अभक्ष खान्छ । तर मानिस विवेकशील भएकाले सोचविचार गरेर मात्र भोजन गर्छ । सत्तामा जाने कुरा पनि त्यस्तै हो । आफ्ना धेरै कार्यकर्ता मार्ने, हजारौँ निर्दोष जनताको हत्या गर्ने, सम्पत्ति लुट्ने र राष्ट्रका अमूल्य संरचना आगो लगाउने र लाखौँलाई घरवारविहीन बनाउनेहरूसँग अंकमाल गरेर शक्तिको रसास्वादन गर्दा कांग्रेसका केही ठूला नेतालाई पक्कै पनि आनन्द आउला, तर हजारौँ टुहुरा केटाकेटी र विधवाहरूले आफूलाई इन्साफ दिन नसक्ने नेतागणलाई के भनेर नमस्कार गर्ने ?

तसर्थ, कांग्रेसको रथारोहण राष्ट्र बनाउने होइन, व्यक्तिगत स्वार्थ पूरा गर्ने संकीर्ण मनसायबाट मात्र पे्रेरित रहेको देखिन्छ । हिजो राजन्त्रलाई तानाशाह देख्ने नेतागणले आज माओवादीलाई प्रजातान्त्रिक मान्दै सहर्ष शिरोधार्य गरेर के सन्देश दिन खोजेका हुन् ? मतदाता, कार्यकर्ता र शुभेच्छुकहरूले प्रश्न गर्नुपर्ने बेला आएको छ ।

राजनीतिका मर्मज्ञ गणेशराज शर्माले भनेका थिए, ‘प्रजातन्त्रवादीहरूले बीपी कोइरालालाई सम्झिनुपर्ने धेरै कारण छन्, तर आजका नेतालाई बीस–पच्चीस वर्षपछि के भनेर सम्झिने ? किन सम्झिने ? केको निम्ति सम्झिने ? '

भारतीय प्रधानमन्त्री जवाहरलाल नेहरू तथा त्यहाँका प्रधानसेनापति के.एस. करिअप्पाले राजा त्रिभुवनको भव्य स्वागत गर्दा युवराज महेन्द्र २००७ सालमा बुबासँगै दिल्लीमा थिए । भारतका ५६५ जना राजारजौटालाई जस्तै नेपाललाई पनि भारतले आफ्नो झन्डामुनि राख्न चाहेको महेन्द्रले छनक पाइसकेका थिए । त्यसैले उनी भारतसँग त्यतिबेलादेखि नै निकै सतर्क रहेको पाइन्छ ।

भारतले नेपालका कुनै पनि राजनीतिक व्यक्ति वा शक्तिलाई आफूअनुकुल बनाएर कालान्तरमा अस्तित्वसँग नै खेलबाड गर्न सक्छ भन्ने बुझेपछि राजा महेन्द्रले नेपालमा भारतीय प्रभाव बढ्न नदिन कठोर निर्णय गरेको बुझिन्छ । त्यसैले उनका कदमहरू राष्ट्रलाई उच्च प्राथमिकतामा राखेरै चालिएका हुन् भन्ने यदुनाथ खनाललगायत धेरै विद्वान्हरूको तर्क छ ।

संविधानसभाबाट दिल्लीअनुकुलको संविधान बनाउने योजना खतरनाक छ भन्ने बुझेका महेन्द्रले २०११ साल चैतमा राष्ट्रको बागडोर सम्हालेपछि ब्रिटिस संविधानविद् सर आइभर जेनिङ्सलाई बोलाएर संसदीय पद्धतिमा आधारित ‘किङ इन पार्लियामेन्ट' मोडेलमा संविधान तयार गर्न लगाए । बीपीले यसलाई स्वीकार गरेर २०१५ सालको प्रथम आमनिर्वाचनमा नेपाली कांग्रेसलाई सहभागी गराए । १०९ मध्ये ७४ सिटमा कांग्रेसले जित्यो । कम्युनिस्टले चार सिट मात्र ल्याए । गोर्खा परिषद् नौ सिट ल्याएर प्रमुख प्रतिपक्षी दल बन्न पुग्यो ।

आज कांग्रेस, एमाले र माओवादी सिद्धान्तबारे जनमानसमा ठूलो भ्रम छ । तीनवटै दल गणतन्त्र, संघीयता र धर्म निरपेक्षताका वकिल बनेका छन् । सैद्धान्तिक मतभिन्नता कहाँ छ ? ‘लोकतन्त्र' सबैको थेगो छ, कान्छी मट्याङट्याङ जस्तो । जनताले के बुझ्ने ? आफ्ना हजारौँ कार्यकर्ताको घाँटी रेट्ने दुरात्माहरूलाई महात्मा ठानेर कांग्रेस कुर्सी पाउन भीख माग्छ भने यो उसको इच्छा मृत्यु (युथेनेसिया) नभए के हो त ? के यसले कांग्रेसको गरिमा बढाउँछ ?

के सत्ता मात्रै उसको लक्ष्य हो ? होइन भने संसद्को सबैभन्दा ठूलो पार्टी भईकन पनि माओवादीसँग आत्मसमर्पण गरेर जागिर खान कांग्रेसलाई यति हतारो किन ? के प्रतिपक्षमा बस्दा कांग्रेस समाप्त हुन्थ्यो ? सत्ता नै उसको अक्सिजन हो ? जुन दल प्रजातन्त्रलाई सधैँ उपहास गर्दै एकदलीय अधिनायकवादलाई अन्तिम लक्ष ठान्छ, त्यो कांग्रेसको परम् मित्र बन्छ भने माओवादीलाई भाइकांग्रेस भन्ने कि कांग्रेसलाई माओवादीको पुच्छर ?


प्रतिक्रिया दिनुहोस !

लोकप्रिय

Unity

working together is no longer optional-it is a matter of compulsion

Annapurna Media Network has announced the Unity for Sustainability campaign which comes into force from January 1, 2022. The main aim of this campaign is to 'lead the climate change dialogue' working closely with all the stakeholders on sustainable development mode, particulary focusing on climate-change issues.