लोकमानः हर्ष न विस्मात्

केही समयदेखि लोकमानसिंह कार्की जताततै फैलिएका छन् । अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगका प्रमुख आयुक्तको हैसियतमा कार्कीको उदय र सम्भावित विलय एक रहस्यमय कथा नै रहेको छ । उनी किन आए अथवा किन ल्याइए र अहिले किन जाँदैछन् अथवा पठाइँदैछन् सार्वजनिक रूपमा प्रष्ट छैन । उनी कुन कारणवस सो पदमा नियुक्त भएका थिए र कुन कारणवस त्यहाँबाट हटाइन थालिएको हो सो कुरा पनि राम्ररी बुझ्न गाह्रो भएको छ ।

संसद्, सडक, छापामा उनी जसरी लटरम्म छाएका छन् त्यसअनुसार उनीमाथि अत्यधिक सार्वजनिक चासो देखिनुपर्ने हो । तर उनको काण्डमा चासो राख्नु त कहाँ हो कहाँ जनताले राम्ररी बुझ्न पनि सकेका छैनन् र बुझेका पनि छैनन् । त्यसको मतलब उनी बसे पनि के हुने हो र उनी गइहाले पनि के हुने हो र, भन्ने आम धारणा देखिएको छ । भनाइको तात्पर्य उनी अख्तियार प्रमुख भएर जनतालाई केही फरक परेको छैन न उनी गइहालेको खण्डमा पनि जनताले कुनै दुःख मनाउनुपर्ने अवस्था छ ।

अख्तियार प्रमुखको नाताले कार्की काण्डको मुख्य विषय भ्रष्टाचार हुनुपर्ने हो । तर त्यस्तो छैन । भ्रष्टाचारविरुद्ध उनले युद्ध गरेको भए र त्यसको प्रभाव जनताले महसुस गर्न सकेको भए जनताले उनको जयजयकार गर्थे र उनलाई काँधमा बोक्थे । तर त्यस्तो अवस्था देखिएको छैन । अर्कोतिर उनले भ्रष्टहरूको साथ दिएको भए अथवा उनीहरूसित मिलेमतो गरेको देखिएको भए पनि जनता उनीमाथि जाई लाग्थे । त्यस्तो अवस्था पनि सिर्जना भएको छैन ।

जनताले सरकारी कार्यालयहरूमा जसरी काम पर्दा बढी पैसा तिर्नु परेको छ र तिरिरहेका छन्, त्यसमा पनि कुनै परिवर्तन भएको छैन । आखिर जनताले कार्कीमाथि किन सरोकार राख्ने त ? उनीहरूलाई परेको पीर मर्का हटाउने काम उनीबाट भएको छैन । उनले जनताको पीर मर्का बढाउने काम पनि गरेको देखिएन । जनताले देखेको एउटै चीज हो कार्की र राजनीतिक नेताहरूको अहंकारको टक्कर । उनीहरू बीचको तानातानी र शक्ति प्रदर्शनी । कार्की रहन्छन् कि फालिन्छन् भन्ने उत्सुकता नेपाली जनतामा त्यतिसम्म मात्र देखिन्छ जति अमेरिकाको राष्ट्रपतीय चुनावमा डोनाल्ड ट्रम्पले जित्छन् कि हिलारी क्लिन्टनले । भनाइको तात्पर्य कौवालाई बेल पाक्यो हर्ष न विस्माद् ।

कार्की काण्डको महत्व भ्रष्टाचारभन्दा अरू नै विषयमा भने अवश्य देखिएको छ । उनलाई फाल्न जसरी केही राजनीतिक नेताहरू तत्पर भए उसरी नै उनलाई बचाउन नेपालस्थित भारतीय अधिकारीहरू सक्रिय भए । कार्कीलाई हटाउन किन नेपाली नेताहरू लागिपरेका छन् र उनलाई बचाउन किन भारतीय अधिकारीहरू दौडधुप गरिरहेका छन् भन्ने रहस्य पूर्णरूपले खोलिएको छैन । तर घटनाक्रमबाट थोरैथोरै बुझ्न सकिन्छ ।

पहिलो रहस्य कार्कीको नियुक्तिमै थियो । भारतीय अधिकारीहरूको पहल र दबाबमा उनी अख्तियार प्रमुख हुन पुगेको एक किसिमले खुला जानकारी भएको हो । उनलाई मन पराए पनि नपराए पनि प्रमुख दलहरूका प्रमुख नेताहरूले उनको नाम अघि सारेका हुन् । दोस्रो जनआन्दोलनमा मुख्यसचिव रहेका कार्की सो आन्दोलन दबाउन भूमिका खेलेको भन्ने घोषित आरोप लागेका व्यक्ति भने हुन् । आफूहरूले थालेको आन्दोलन दबाउने व्यक्तिको नाउँ यति ठूलो ओहदामा किन सिफारिस गर्न दलका नेताहरू पुगे त ? त्यो तथ्य आज सम्म खुलेको छैन ।

त्यसबेला उनीहरूले कार्कीलाई हाइहाइ गरेर स्वागत गरेका थिए । उनैलाई अहिले किन बाइबाइ गर्न लागेका हुन् त्यो पनि खुलेको छैन । जुन दोषारोपण उनीमाथि लगाइएको छ ती बाहिरी देखावटी मात्र हुन् । भित्री सत्य खुलाइएको छैन । खोल्न हुने खालको पनि छैन । कार्कीसित भारतको नाम उनको नियुक्तिमै जोडिएको हो । उनलाई अख्तियार प्रमुख बनाएर भारतले के स्वार्थ पूरा गर्न खोजेको हो सो पनि खुलेको छैन । यस्तो रहस्य खोल्न मिल्ने पनि होइन ।

आखिर जनताले लोकमानसिंह कार्कीमाथि किन सरोकार राख्ने त ? उनीहरूलाई परेको पीर मर्का हटाउने काम उनीबाट भएको छैन । उनले जनताको पीर मर्का बढाउने काम पनि गरेको देखिएन । जनताले देखेको एउटै चीज हो कार्की र राजनीतिक नेताहरूको अहंकारको टक्कर ।

उनलाई सो पदमा राखेर भारतले सद्भावना स्वरूप नेपालमा भ्रष्टाचार हटाउन खोजेको अवश्य पनि होइन । किनभने न त्यो भारतको कार्यक्षेत्रभित्र पर्छ न त्यसमा चासो नै हुन सक्छ । पत्यारलाग्दो कुरा एउटै हुन सक्छ, त्यो हो भारतको विरोध गर्ने राजनीतिककर्मी, कर्मचारी, नागरिकमाथि भ्रष्टाचार र अनियमितताको आरोप लगाएर दुःख दिन सकिन्छ । यसै नियतबाट ककसमाथि कारबाही गरिएको हो सो पनि खुलेको छैन । के यही कारणले उनलाई हटाउन खोजिएको हो भन्ने प्रश्नको प्रष्ट जवाफ पनि पाउन सकिन्न ।

लोकमान सिंह कार्कीले पहिलो हमला एमालेका नेताहरूमाथि गरेको सार्वजनिक जानकारीकै कुरा हो । त्यसपछि माओवादी केन्द्रका नेताहरूमाथि लडाकु क्याम्पमा भएको भ्रष्टाचारको आरोपलाई अगाडि बढाउन खोजिएको पनि सार्वजनिक भएको हो । सो आरोपबाट हाल प्रधानमन्त्री र मन्त्री बनेका कतिपय व्यक्तिहरू अपराधी ठहरिन सक्छन् । तर सो काम पनि अख्तियारले अगाडि नबढाउने जानकारी आएको हो । यसै प्रसंगमा माओवादी केन्द्र र एमालेले कार्कीविरुद्ध माहाभियोगको प्रस्ताव संसद्मा किन दर्ता गराएको भन्ने बुझ्न सकिन्छ ।

अख्तियारले नेपाली कांग्रेसका कुनै पनि नेतामाथि कारबाही नगरेकाले सो दलले कार्कीलाई हटाउने निर्णय गरेको छैन । भारतको कुरा कांग्रेसले सहजरूपमा स्वीकार गर्ने हुनाले र सो दलले कार्कीको विपक्षमा मतदान गर्ने निर्णय नगरेकोले यसमा सामञ्जस्य देखिन्छ । यस पृष्ठभूमिमा कांग्रेसले प्रस्तावको विपक्षमा मतदान गर्न सक्छ । कार्कीविरुद्धको महाभियोगको प्रस्ताव तुहिन पनि सक्छ । त्यसकारण कार्की काण्डमा भ्रष्टाचारको प्रश्न जोडिएको छैन । यसमा राजनीतिक दाउपेच र शक्ति प्रदर्शन मात्र देखिन्छ । यसैकारण यो जनताको चासोको विषय बनेको छैन ।

कार्की एक अद्भूत व्यक्तित्व हुन् । उनी एक राजनीतिक परिवारमा जन्मेका हुन् । उनका पिता भूपालमानसिंह कार्की पञ्चायत व्यवस्थामा एक शक्तिशाली व्यक्तित्व नै थिए । उनी अनेक सरकारी ओहदामा बसेका थिए र राजसभाको अध्यक्षसमेत भए । राजतन्त्रमा राजाको विश्वासपात्र थिए । त्यसको लाभ लोकमानले पनि उठाएका हुन् । उनी राजाको हुकुमबाट मुख्यसचिव नै हुन पुगे । राजाको प्रियपात्र भएका कार्की राजतन्त्रको अन्त्य भएपछि क्रान्तिकारी नेताहरूको प्रियपात्र बन्न पुगे । यस्तो अद्भूत काम एक अद्भूत व्यक्तिबाट मात्र हुन सक्छ । लोकमानले यो चमत्कार देखाएकै हुन् ।

उनको समस्या परिस्थिति आफ्नो अनुकूल पार्ने कुशलता छैन । समस्या छ उनको पद र भूमिकामा सामञ्जस्य हुन नसकेकामा । राजनीतिक आकांक्षा राख्ने, राजनीतिक भूमिका खेल्ने तर राजनीतिमा संलग्न नहुने स्थितिले लोकमान प्रायः द्वन्द्व र विवादमा परेको देखिन्छ । चाहे प्रशासनिक सेवामा बसेर होस् या संवैधानिक अंगमा बसेर होस्, जहाँ बसे पनि राजनीतिक प्रकृतिको स्वभाव देखाउने र भूमिका खेल्ने गरेकाले कार्कीले समस्या निम्त्याएको पाइन्छ ।

यस्तो अमिल्दो काम गर्दा मानिस घर न घाटको हुन जान्छ । कार्की अहिले सो अवस्थामा पुगेका छन् । त्यसमा पनि आफू एक्लै एउटा सिंगो विदेशको समर्थन जुटाउनु र प्रियपात्र बन्नु असाधारण खुबी हो । तर त्यो खुबीको दुरुपयोग भएको छ । त्यसकारण कार्कीले कसैगरी दुःख पाए भने आफैंलाई जिम्मेदार सम्झनुपर्छ । अरूलाई दोष दिनु सही ठहरिँदैन । उनी व्यक्तिगत रूपले सफल या असफल हुन सक्छन् तर त्यसमा जनताले चासो लिनुपर्ने कुनै कारण देखिन्न ।