उँधौलीमा रमाए किराँतीहरू

आइतबार हात्तीवनमा धूमधामसँग उँधौली मनाइरहेका थिए किराँतीहरू । रमणीय वन क्षेत्रको थुम्कोमा कोही आफ्नै भाषाका गीतमा नाचिरहेका थिए, कोही परम्परागत पहिरनमा सजिएर गफिँदै थिए ।उँधौली मनाइरहेका भेटिए, किराँत याक्थुङ चुम्लुङको अध्यक्ष डम्बरबहादुर तुम्बाहाम्फे । उनका अनुसार परापूर्वकालमा नेपालको पूर्वी भेगमा कोही नपुगेको समयमा लिम्बूहरूको उत्पत्ति भएको थियो ।

त्यसपछि बाली लगाउन जंगल फाँड्न थाले उनीहरू । तर जंगल, खोलानाला सबैतिरको देवताले दु:ख दिएपछि इष्टदेवताको पूजा गरे । पुन: बीउबिजन रोपे, अन्न फलाएर खाए । तर, लिम्बूहरू फेरि बिरामी भए, त्यसपछि पाकेको पहिलो अन्न देवतालाई चढाए । अन्न चढाएपछि कोही बिरामी भएनन् । सोही समयदेखि उँधौली अर्थात् चासोक तोङनाम मनाउने थालियो । शाब्दिक रूपमा ‘चा’ को अर्थ अन्न र ‘सोक’ भनेको कसैले नखाएको चोखो भन्ने हुन्छ ।

उँधौलीमा कुलदेवता ‘युमा’ को पूजा गरिन्छ । जाँडलगायत अन्नपात जे जे फलेको हुन्छ, त्यो देवतालाई चढाइन्छ । विशेषगरी तीन दिन मनाइने यस चाडमा आफन्तसँग भेटघाट गरिन्छ, मान्यजनबाट आशीर्वाद लिने गरिन्छ । यो चाडमा जाँडरक्सी र बंगुरको मासु अनिवार्य हुन्छ ।

चेप्टे सुन, कण्ठ, बुलाकी, ढुंग्री, यार्लिंङ लगाएर चिटिक्क परी आफन्तको साथ उँधौली मनाउन आइपुगेकी ताप्लेजुङकी ६३ वर्षीया धनमाया लिम्बू आफन्तहरूसँग भेटघाट गर्न पाउँदा मक्ख थिइन् । उता रामेछापका मोहन सुनुवार किराँतीमध्ये राई, लिम्बू, सुनुवार र याख्खाबाहेक यसपटक थामी समुदाय पनि उँधौली मनाउन थपिएको बताए । उनले किराँतीहरू प्रकृतिको पुजारी भएकै कारण उनीहरूको प्रत्येक संस्कृतिसँग प्रकृति जोडिएको बताए ।

उनले भने, बाली लगाएपछि चराचुरुंगी, बाँदर नलागून् भनेर पितृलाई सम्झिने गरिन्छ । बाली भित्र्याएपछि पनि कीरा नलागून्, चोरी नहोस्, अनिकाल नलागोस्, सहकाल आओस् भन्दै पूजा गरिन्छ । ‘न्वागी’ अर्थात् नयाँ अन्नलाई पूजा गरेर खाइन्छ ।

जल, जमिन, वायु, आगो, पृथ्वी यी पञ्चतत्वको पूजा गर्ने चलन किराँतीहरूमा पहिलादेखिकै हो । सातदोबाटो बस्ने विजय लिम्बू हात्तीवनमा पहिलो पटक उँधौली मान्न आइपुगेका थिए । उनले भने, हामीजस्ता युवाहरूले आफ्नो संस्कृतिहरू के रहेछ यस्ता कार्यक्रमबाट बुझ्न सजिलो हुने बताए ।

तेह्रथुमका टंक लिम्बू उँधौलीमा परम्परा र संस्कृतिको जगेर्नासँगै साथीभाइहरूसँग मिलेर जमघट गर्न रमाइलो लागेको बताए । उनलाई यो चाडमा आफूभन्दा ठूलाकोमा गएर आशीर्वाद लिने र पूजा सकाएपछि मीठो मसिनो खाने चलन निकै मन पर्छ ।