सुमधुर सिम्फोनी

चालीसको दर्शकबाट कविता लेखन सुरु गरी बीचको एकाध वर्ष पत्रकारितामा कोल्टे फेरे पनि पुनः कविता कर्ममै निरन्तर लागिरहने साधकको नाम हो, विमल वैद्य । ‘अक्षर सिम्फोनी’ कवि वैद्यको हालसालै प्रकाशित नवीनतम् कविता कृति हो । यसअघि उनका ‘आकाश छुन खोज्ने मनहरू’ (२०६०) तथा ‘समय र सपनाहरू’ (२०६२) कविता कृति प्रकाशित छन् ।

अनुभूतिलाई शब्दमा उतार्ने क्षमता र मस्तिष्कको निरन्तर सक्रियता विशेषगरी यी दुई तŒवको गठजोडबाट कविताको जन्म हुन्छ । यसलाई सम्भव बनाउँछ, साधना र आत्मचिन्तनले । तीन दशकको साधना र आत्मचिन्तनको समग्र रूप हो, ‘अक्षर सिम्फोनी ।’ एउटा कविको भाषा पाठकसँग निकट भएन भने कविता दुर्घटित हुने सम्भावना बढेर जान्छ । एउटा कविको चिन्तन गलत मार्गमा अग्रसर भयो भने कविता दुर्घटित हुन्छ । यी सम्भावनासँग जोगिएर लेख्नु एउटा अब्बल कविको पहिचान हो ।

कवि बैरागी काइँलाका अनुसार कवि विमल वैद्यको भाषा छिप्पिएको छ । छिप्पिएको भाषाले नै हो । पाठकसँग निकटता बढाउने । प्रथमतः कविता भाषाको खेल हो । कवितालाई चाहिने अन्य थोकहरू क्रमशः आउला । यो मानेमा वैद्यका कविताहरूले पाठ्कसँग मनग्गे अन्तरसंवाद गरेको छ ।

नेपाली काव्यिक इतिहासमा बीसको दशक प्रयोगको युग थियो । तीसको दशक सरल कविताको युग थियो । तर, चालीसका दशकका कविहरूले न प्रयोग, न त सरल बीचको मार्गबाट कविता लेखे । कवि विमल वैद्य त्यही धारका कवि हुन् । उनको कवितामा बुद्धि र हृदयको फ्युजन छ । रमरम बौद्धिकता तर हृदयलाई ठ्याक्कै छुने किसिमका छन्, उनका कविताहरू । कुनैकुनै प्रेम कविता पढ्दा झन् दार्शनिकको अभिव्यक्तिझैं लाग्छन् ।

समकालीन अधिकांश कविमा निजत्वको खडेरी छ । अधिकांश कविले आफ्नोपन भेट्टाउनै सकिरहेका छैनन् । कविताको माहोलमा बैरागी काइँलाको भनाइ गसिप बनेको छ । र, यो तीतो सन्य पनि हो । उनी भन्छन्, ‘भाइहरूले नयाँ कविता लेखिरहेकै छन् तर कुनै बेला लाग्छ, मेरो कवितालाई अझ राम्रो गरी लेखिरहेका छन् । तर, विमल वैद्यसँग निजत्व छ ।’ अर्की कवि मोमिलाको यो भनाइ काफी छ, नाम छोपिए पनि विमल वैद्यको कविता चिन्न सक्छु ।

अधिकांश चलनचल्तीका विम्बहरूप्रति कविको पटके मोह अलि सुपाच्य लाग्दैन । केही कवितामा शब्द बढ्ता र केहीमा अपुग लाग्छ ।

‘अक्षर सिम्फोनी’मा त्रिचालीस कविता संगृहीत छन् । प्रायः कविता छोटा र रसिला छन् । पे्रम, प्रकृति, समाज र मानवीय संवेदना यी कविताका विषय हुन् । काव्य रचना व्यक्तिका दुःखसुखको सूची तयार गर्नु होइन, यो त मानवीय दुःखसुखको व्याख्या हो । वैद्यको कविता पढ्दा बोध हुन्छ अर्थात् कवि अनुभूतिलाई आममानवीय अनुभूतिमा रुपान्तरण गर्न सक्नु उनको सफलता हो । आजको समय वैचारिक स्खलनको समय हो । सबैभन्दा तीव्र वैचारिक स्खलन राजनीतिमा दृष्टिगोचर भइरहेछ । जस्तो कि कृतिको पहिलो कविता ‘क्रान्तिको परिभाषा’मा पंक्तिबद्ध छ :

क्रान्तिको अहम् बोकेर छातीभरि

देश बदल्न हिँडेको एउटा योद्धा

आज साउदी अरबमा रङ पोतिरहेको छ ।

नेपालमा सम्पन्न राजनीतिक क्रान्ति वा परिवर्तनहरूले आममानिसलाई फगत भ¥याङ बनाएको सत्य हो । यो यथार्थलाई ब्ल्याक कमेडी शैलीमा कविले अभिव्यक्त गरेका छन् । पूरै कविता कृतिमा समसामयिक राजनीतिलाई सम्बोधन गरिएको क्रान्तिको परिभाषा छ । क्रान्तिको परिभाषा वैचारिक रुखलनको ज्वलन्त नमुना हो । क्रान्तिको सपना बेचेर नेताहरूले आममानिसको सपनामाथि कुठाराघात गरेको यथार्थ यो कवितामार्फत कविले इंगित गरेका छन् । ‘झण्डा’ कविता नेपाली राजनीतिमा बाह्य हस्तक्षेपविरुद्ध सिर्जित सुन्दर रचना हो । यी दुई कविताले राजनीतिक प्रवृत्तिमाथि सिर्जनात्मक असहमति जाहेर गरेको छ ।

समकालीन कविता बहसमा छ । केही थरीको चिन्ता छ, कवितामा दम छैन । अर्को थरीको तर्क छ, कविता मौलाएको अहिलेको समयमा हो । किनभने कवितामा नवीन चिन्तन, नयाँ भाष्य र विषयगत विविधता नयाँ ढंगले आइरहेछ ।

कवि वैद्यमा सामयिक चेत छ । काल चेतनालाई पक्रिन सक्नु अब्बल कविको चिनारी हो । ‘घरको देउता’ लैंगिक असमानतामाथि लेखिएको उत्कृष्ट कविता हो । यो कवितामा आमनेपाली नारीको पीडा अभिव्यक्त छ । नारी प्रथम पात्र भएर लेखिएको यो कविताले पाठकलाई संवेदनाको उपल्लो तहमा पु¥याउँछ । पुरुष भएर नारीको पीडालाई यति मिहिन ढंगले उतारिएको छ ।

देशमा अहिले स्थिर सत्ता छ । आममानिसमा समृद्धिको सपना छ । आशा गरौं, समाजमा व्याप्त विभेदका शृंखलाहरू क्रमशः सम्बोधन हुनेछन् । त्यसकारण अबको कवितामा कलापक्ष उन्नत भएर आउनेछ । जस्तो कि ‘साँझ संवाद’ कवितामा उल्लेख छ ः

घाम डुब्दै गरेको साँझ

मैले क्षितिजलाई सोधेँ—

रातमा कहाँ बास बस्छ घाम ?

उसले भन्यो—

मसँग त क्षणिक सम्मिलन मात्र हो

फुत्केर जान्छ

मेरै आँखा अघिबाट ।

आमभाषा र कविको भाषा किन फरक हुन्छ ? समाचारको भाषा र कविको भाषा किन अलग हुन्छ ? ओराम पामुकले किन भने ? , ‘कवि बोली ईश्वर बोली हो ।’ कवि भाषालाई विशिष्ट बनाउँदो रहेछ अभिव्यक्ति कला र दर्शनले । कलासँगै चिन्तन र दर्शन मिसिएर आयो भने कवि भाषा विशिष्ट बन्दो रहेछ । ‘अक्षर सिम्फोनी’मा पनि केही दर्शन बोकेका कविताहरू छन् । ‘छुटिरहने साथहरू’, ‘मैनबत्ती’, ‘यात्रा’ आदि यी मार्काका कविताहरू हुन् ।

कविता के हो ? आजको प्रविधि युगमा यो प्रश्न झनै प्रासंगिक भएर आइरहेछ । सामाजिक सञ्जालको सहज पहुँच र आकर्षणले थुप्रै कवि झुण्ड सतहमा आएका छन् । आजको समयमा यी भीडहरूमाझ आफ्नो मौलिकता जोगाइराख्नु एउटा कविका लागि ठूलो चुनौती भएको छ । नेपालको पूर्वी सहर इलाममा बसी अहोरात्र कविता चिन्तनमा सक्रिय रहेकै कारण हुनपर्छ, यी नयाँनयाँ भीडहरूमाझ पनि विमल वैद्य अलग्गै चिनिन्छन् । संस्कृतमा एउटा शब्द छ— चरेवति चरेवति अर्थात् हिँडिरहनु हिँडिरहनु । करिब तीन दर्शक कविता लेखनमा निरन्तर यात्रारत रहेपछिको परिणाम हो, कृति अक्षर सिम्फोनी ।

एउटा कविले सप्पै कविता उत्कृष्ट लेख्छ भन्ने हँदैन । अक्षर सिम्फोनी कृतिमा पनि केही कमजोर कविताहरू अटाएका छन् । एउटा सर्जकलाई आफ्ना प्रत्येक सिर्जनाको मोह हुन्छ । सम्भवतः यही कारण ती कविता कृतिमा समाविष्ट भए । अधिकांश चलनचल्तीका विम्बहरूप्रति कविको पटके मोह अलि सुपाच्य लाग्दैन । केही कवितामा शब्द बढ्ता र केहीमा अपुग लाग्छ ।

अन्त्यमा यी थोरै भूलवश गल्तीलाई दरकिनार गर्ने हो भने पछिल्लो समय प्रकाशित कविताका कृतिहरूमा अक्षर सिम्फोनी अघिल्लो लहरमा छ । आख्यान हेजेमोनीको समयमा अक्षर सिम्फोनीले स्वाभिमानपूर्वक आफ्नो अस्तित्व जोगाउनेमा सायदै दुईमत होला ।