साली–भिनाजू सिस्नुपानी छ्यापाछ्याप गर्ने विसु पर्व

अछाम : नयाँ वर्षको अवसरमा  सुदूरपश्चिममा विसु पर्व धुमधामसँग मनाइरहिएको छ । नयाँ वर्षको पहिलो दिन बैशाख १ गते  यहाँ विसु पर्वका रूपमा मनाउने चलन रहँदै आएको छ  ।

विसु पर्व विशेषगरी सुदूरपश्चिमका सात वटा पहाडी जिल्लामा मनाइन्छ । अछाम, डोटी, डडेल्धुरा, बझाग, बाजुरा र बैतडीमा  मनाइने विसु पर्वमा देवर–भाउजु, नन्द –भाउजु र साली–भिनाजुले एक आपसमा सिस्नुपानी छ्यापा छ्याप  गरेर यो  पर्व मनाउने गर्छन्।

देवर नहुने र नन्द नहुने भाउजू, भाउजू नहुने देवर, भिनाजु नहुने साली र साली नहुने भिनाजुले  विसु तिहारको दिनमा आफैंले भए पनि शरीरमा सिस्नो लगाउनुपर्ने परम्परा छ। हरेक वर्ष विसु पर्वमा मिठामिठा खानाका परीकार बनाउने र विशेष गरेर सिस्नु लगाउने प्रचलन रहिआएको छ ।

 विसुका दिन सिस्नो लगाउँदा वर्षभरी शरीरमा कुनै पनि रोग नलाग्ने जनविश्वास छ । शरीरमा सिस्नो लगाउँदा छालामा भएका खटिरा निको हुने र छालासम्बन्धी रोग निर्मूल हुने जनविश्वास पनि छ । ‘ विसुको दिनमा विशेषगरी देवर भाउजु र साली भिनाजुबीच सिस्नोले हानाहान गरेर जुहारी नै चल्छ’ मंगलसेनकी विश्ना विकले भनिन् ।

उनले पछिल्लो समय भने विसु पर्वमा सिस्नो लगाउने चलन बिस्तारै कम हुँदै जान थालेको  बताइन् ।  उनले भनिन्,‘पहिलेको जस्तो रमाइलो गर्ने चलन हराइसकेको छ ।’ सुदुरपश्चिमको महत्वपूर्ण पर्वका रूपमा रहेको विसु पर्व आउनु पूर्व नै जिल्लामा रहेका सबै घर रातो माटो र कमेरो माटोले लिपपोत गर्ने (स्थानीय भाषामा घर छिप्ने) गरिन्छ ।

विशेष गरी घर छिप्ने कार्यमा महिलाहरू सक्रिय हुन्छन्  । नयाँ वर्ष आउनुभन्दा पहिले नै घर छिपेमा वर्ष भरी नै सुख, शान्ति र समृद्धि हुन्छ भन्ने जनविश्वास रहिआएको छ । बैशाख सुरु भएसँगै रोगब्याधी, महामारी र अनिकालको समय सुरु हुने भएकाले त्यसको रक्षाका लागि सिस्नो लगाउँदै घर परिवारका सदस्यसँगै बसेर विसु मनाउने चलन रहेको जानकारहरु बताउछन् ।

बढी जसो कामका लागि भारत गएकाहरू विसु पर्व मनाउन घर फर्किन थालेपछि गाउँघरमा चहलपहल बढेको छ । नयाँ वर्ष अर्थात विसु पर्व मनाउनकै लागि नोकरीको सिलसिलामा भारतमा रहेका कतिपय सुदूरपश्चिमेली एक साता अघिदेखि नै घर फर्किने तथा बिहे गरेर गएका छोरी चेलीसमेत माइत जाने चलन छ ।

विसु तिहारकै दिन कूलदेवताको पूजा गरी ‘गतानी डुब्का’ (स्थानीय खानाको परिकार) पकाई खाने चलन छ । हिन्दु सम्राट विक्रमादित्यको पराक्रम र जन्मोत्सवको खुसीयाली स्वरुप पौराणिककालदेखि नै यो पर्व मनाउने गरिएको विश्वास गरिन्छ । सूर्यले पृथ्वीको परिक्रमा वैशाख १ गते पूरा गरेको विश्वासमा पनि यो पर्व मनाइने गरेको अर्को किंवदन्ती छ ।