यी आमालाई कसले सुन्ने ?

ललितपुर : मातातीर्थ औंसीका दिन अनेकौंले सामाजिक सञ्जालका साइटमा तस्बिर राखेर आमा पुकार्दै गर्दा थसिखेलस्थित ‘नेपाल स्नेही काख’ मा अलग अवस्थाका केही आमाहरू भेटिए । मानसिक सन्तुलन गुमाएर सडकमा पुगेका १७ जना आमाहरूलाई नेपाल स्नेही काखकी अध्यक्ष नेहा पोखरेलले हौसला थपिरहेकी थिइन् । त्यसमध्येकी थिइन् सिर्जना तामाङ ।

काठमाडौं घर बताउने सिर्जनालाई तीन वर्षपहिले बालुवाटारबाट उद्धार गरिएको थियो । श्रीमान् बितेपछि विक्षिप्त बनेकी सिर्जनाले विस्तारै मानसिक सन्तुलन गुमाएको र सडकमा निस्किएको बताइन् । त्यो बेलाको सम्झना गर्दै उनले भनिन्, ‘मलाई घर बस्नै मन लाग्दैनथ्यो कतिबेला कहाँ पुगँे थाहै छैन ।’ बल्ल ३८ वर्ष पुगेकी उनका सात वर्षका छोरा छन् ।

उनको उद्धार गरिएका बेला १८ वर्षदेखिको पुरानो गलगाँड थियो । मानसिक अस्पताल पाटनले उनको गलगाँडमा क्यान्सर भएको भन्ने ठहर गरेपछि थप उपचारका लागि भारतको एम्स अस्पताल लगिएको थियो । उनको गलगाँडको सात घण्टा लामो सर्जरी गरियो । डेढ महिनाको अस्पताल बसाइपछि उनी नेपाल फर्किइन् । उनी अहिले सामान्य अवस्थामा देखिन्छिन् । तर, उनको आवाज राम्रो फर्केको छैन ।

क्यान्सरले सासनलीसम्म छोएकाले सो ठाउँमा रेडिएसन लगाइरहेको उपचार अझै जारी रहेको संस्थाका सचिव केशवप्रसाद रिजालले जानकारी दिए । यतिबेला सिर्जना संस्थाको सबैभन्दा भरपर्दो सदस्य बनेकी छन् । सबैको लिडर बनेर अन्य सन्तुलन गुमेकाहरूका लागि आड दिँदै आएकी छन् ।

पुसको कठ्यांग्रिँदो जाडोमा सडकमा बेवारिसे अवस्थामा भेटिएकी थिइन् पवित्रा लामा । मानसिक सन्तुलन गुमाएर सडकमा बेवारिसे अवस्थामा बसेका बेला उनलाई कसैले शारीरिक सम्बन्ध राख्यो । सो सम्बन्धपछि उनी गर्भवती भइन् । उद्धार गरेको समयमा उनको पेट निकै बढिसकेको थियो । डेढ महिना पहिला बच्चा जन्म दिइन्, सोही संस्थाका सदस्यहरूले ती नाबालकको हेरचाह गरिरहेका छन् । तर, उनको मानसिक अवस्था अझै राम्रो भइसकेको छैन ।

०५१ सालमा जन्मिएको बताउने पवित्राको पाटन अस्पतालको रेकर्डअनुसार यसअघि दुई पटक बच्चा जन्माइसकेको तथ्यांक देखिएको संस्थाकी अध्यक्ष नेहा पोखरेलले बताइन् । उनले भनिन्, ‘उनीसँग कुरा गर्न गाह्रो छ । के कारणले उनी यस्तो अवस्थामा आइन् अझै वास्तविकता बुझ्न सकिएको छैन ।’ उनी बेवारिसे आमा बनेकी थिइन् ।

उनीहरू सबैलाई संस्थाले नाम राखिदिएको छ । पवित्रा पनि संस्थाले नै राखिदिएको नाम हो । पवित्रा विभिन्न नाम बताउँछिन् आफ्नो । कहिले आफू कहिले पूजा भएको बताउँछिन् त कहिले सपना । डेढ महिने सुत्केरी उनी हृष्टपुष्ट देखिन्छिन् । आफू सुत्केरी भएको उनलाई थाहा छैन । आक्रामक रूपमा प्रस्तुत हुने पवित्राले संस्थाका सबैलाई पिटिसकेको पोखरेलले बताइन् । उनको देब्रेआँखादेखि गालासम्म कोतरिएका खत देखाउँदै पोखरेलले भनिन्, ‘व्यक्तिगत कुरा सोध्दा उनी भावुक बन्छिन्, अरूलाई कोतर्ने र पिट्ने गर्छिन् ।’

तीन महिनापहिले सातदोबाटोको सेल्सबरीपछाडि गल्लीमा राति बलात्कार हुन लाग्दा ‘नेपाल स्नेही काख’ समूहले हुम्लाकी दीपाको उद्धार गरेको थियो । ‘समूह जन्मदिन पार्टी सकाएर फर्किंदै गर्दा तीन जना युवाले दीपालाई बलात्कार प्रयास गरिरहेको भेटेको थियो । तुरुन्त सातदोबाटो प्रहरीलाई जानकारी गराएर उनको उद्धार भएको थियो । हुन त उनी ठेगानको कुरा केही गर्दिनन् तैपनि धुमधाम मातातीर्थ औंसी मनाउने क्रममा रमाइरहेकी थिइन् । ४० वर्षकी जस्तो उमेर देखिने दीपाबारे बुझ्ने प्रयास जारी रहेको संस्थाले बताएको छ ।

तारबार लगाएर घेरा हालिएको आ श्रय स्थलमा सिर्जना, पवित्रा, दीपाजस्तै अन्य १७ जना सन्तुलन गुमाएका आमाहरूको रेखदेख गरिरहेका तन्नेरी समूह छन् । त्यसमध्येकी नेहा पोखरेल संस्थाकी अध्यक्ष हुन् । पोखरेल भन्छिन्, ‘यी आमाहरूलाई रमाइलो होस् भनेर कार्यक्रम आयोजना गरिएको हो । कार्यक्रममा ललितपुर महानगरपालिकाकी उपमेयर गीता सत्याल आउने भनिए पनि उनी अनुपस्थित थिइन् ।

पोखरेलले भनिन्, ‘सडकमा कोही पनि देखिनुहुन्न भन्ने उद्देश्यले यो संस्था जन्मिएको हो ।’ मानसिक सन्तुलन गुमाएका मानिसलाई कुनै पनि निकायले हेर्न नमान्ने, मापदण्डमा बाहिरका कुरा भन्दै पन्छिने गरेको अनुभव उनीसँग छ । ‘सबैले सुखी र स्वस्थ जीवन बिताउन पाउनुपर्छ’, पोखरेलको भनाइ छ ।

सन्तुलन गुमाएकाहरूको कथा सुनिनसक्नु छ । शोभा नाम गरेकी ३६ वर्षीया महिलालाई सातदोबाटो औद्योगिक क्षेत्रबाट दुई महिनापहिले उद्धार गरिएको थियो । उनी त्यसबेला अचेतजस्तै देखिन्थिन् तर उनका दुई वर्षका बच्चाले शोभालाई बिस्कुट खुवाइरहेको अवस्थामा भेट्टायांै । दुई वर्षकी बालिका अहिले आमासँगै संस्थामा छिन् । पोखरेलले उद्धार गरिएको समय सम्झना गर्दा आफूलाई सम्हाल्न गाह्रो हुने बताइन् ।

अन्यको तुलनामा मानसिक सन्तुलन बिग्रिएकाको हेरचाह गर्न निकै कठिन छ, ‘कहिले बार नाघेर भाग्न खोज्छन्, सम्झाउँदा सम्झाउँदै चिथोर्ने, पिट्छन्, पोखरेलले भनिन् यद्यपि उचित परामर्श, रेखदेखले सबैमा परिवर्तन आउँछ ।

मनोविद् करुणा कुँवरले मानसिक सन्तुलन गुम्नुमा दुई, तीन वटा कारण हुने बताइन् । कसैको वंशाणुगत हुन्छ । यी आमाहरूजस्ता बिरामी कडा खालका मानसिक सन्तुलन बिग्रिएका रोगी हुन् । यस्ता रोगी सत्यतासँग अनभिज्ञ हुन्छन् । परिणामस्वरूप उनीहरू यो अवस्थामा आइपुग्छन् । उनीहरू नांगै भएको, बरबराउँदै हिँडेको थाहा पाउँदैनन् किनकि उनीहरू त्यसैलाई रियालिटी मान्छन् ।

मानसिक सन्तुलन बिग्रनुको अर्को कारण पारिवारिक, सामाजिक वातावरणले पनि प्रभाव पार्छ । सानैमा लैंगिक तथा यौनजन्य हिंसालगायत दुव्र्यवहारको कारण मानसिक रोगी बनेको कुँवर बताउँछिन् । उनका अनुसार परिवारले माया, सहयोग गरेको खण्डमा पहिलाको अवस्थामा फर्किन सक्छन् । यस्ता बिरामीले औषधि खान मान्दैनन् ।

मातातीर्थ औंसीको अवसरमा यी सबै आमाहरूलाई सहयोग गर्ने वडा नम्बर १३ का अध्यक्ष गणेश केसीले जानकारी दिए ।