जहरा हजारा समुदायकी चेली हुन्, जो अफगानिस्तानमा अल्पसंख्यक मानिन्छ। अनि हजाराको बाहुल्य रहेको ठाउँ, गजनी। जहराको जन्मघर पनि यहीँ हो। तर, लामो समयदेखि उनको घर भएको ठाउँ सरकार र तालिवानको मैदानको अखडा थियो।
अफगानिस्तानकी १८ वर्षीय जहरा इल्हमलाई पहिलो दिनदेखि नै थाहा थियो, इतिहास उनको पक्षमा छैन । एक त महिला, त्यसमाथि संगीतकी सिकारु । अझ १३ सिजन चलेको प्रतियोगिताका सबै विजेता पुरुष । तर, जहराले नसोचेको भयो । जहराले मात्र के, कुनै पनि अफगानीले सोचेका थिएनन्— अफगानिस्तानकै सबैभन्दा ठूलो सांगीतिक प्रतियोगितामा जहराले बाजी मार्छिन् । तर, एउटा इतिहास ढाकेर नै अर्को इतिहास बन्छ ।
यसपालि त्यस्तै भयो । जनता जहराको स्वरमा मन्त्रमुग्ध भए । जहरा एकपछि अर्को चरण पार गर्दै फाइनलमा पुगिन् । र अन्त्यमा सम्पूर्ण पुरुष प्रतियोगीलाई पछि पार्दै ‘अफगान स्टार’ हुने पहिलो महिला प्रतियोगी बनिन् । रमाइलो के भने अडिसनबाट प्रतियोेगितामा जम्मा दुई युवती छानिएका थिए । काबुलकी सदिका मदादगर र गजनी प्रान्तकी जहरा इल्हम । सदिका सुरुका केही चरणबाटै बाहिरिइन् । जहरा अन्तिमसम्म रहिन् र पहिलो भइन् ।
यो जितसँगै जहरा सेलिब्रेटी बनेकी छिन् । संसारभरका मिडिया उनको जितमा खुसी छन् । अझ केहीले त जहरालाई अफगानिस्तानका स्वतन्त्र महिलाको विम्बको रूपमा चित्रित गरेका छिन् । यो जितको प्रभावबाट जहरा पनि बेखबर थिइनन् । त्यसैले जब उनले धन्यवाद भन्न माइक समातिन्, उनले त्यही भनिन् जुन अफगानिस्तानका महिलालाई भन्न जरुरी थियो ।
‘मैले सम्पूर्ण अफगानिस्तानका महिलाको प्रतिनिधित्व गरिरहेकी छु । आज जहरा इल्हमले मात्र जितेकी छैन, सारा अफगानिस्तानका चेलीले जितेका छन् ।’
जहराको जितका अनेक अर्थ छन् । किनकि अफगानिस्तानमा महिला र संगीत दुवै अल्पमतमा छन् । समाज न महिला स्वतन्त्रताको पक्षमा छ, न संगीतको । अफगानिस्तानको संगीत आज पनि धार्मिक भजन र सुफी गायनमा सीमित छ । आज पनि त्यहाँ प्रेमगीत र रकगीत गाउनेलाई समाजले तिरस्कार गर्छ । यस्तोमा महिलाले संगीतसँग साइनो गाँस्नुको मतलब अफगानी समाजलाई टेरपुच्छर नलाउनु । तर, जहराले हिम्मत गरिन् र अचम्मसँग यो पटक अफगानी जनता उनको हिम्मतमा टेवा दिन आए । र जहरा बनिन्— अल्पसंख्यक हजारा समुदायबाट इतिहास रच्ने पहिलो महिला ।
जहरा हजारा समुदायकी चेली हुन् जो अफगानिस्तानमा अल्पसंख्यक मानिन्छ । अनि हजाराको बाहुल्य रहेको ठाउँ गजनी । जहराको जन्मघर पनि यहीँ हो । तर, लामो समयदेखि उनको घर भएको ठाउँ सरकार र तालिवानको मैदानको अखडा थियो । तर, गत साल तालिवानसँग सरकार हार्यो । यो अखडा गतसालको अगस्टदेखि तालिबानले कब्जामा लियो । जहराको परिवार अलिअघि नै यो अखडाबाट विस्थापित भएको थियो । पछि थुप्रै हजारा फेरि विस्थापित भए । सोको दौरानमा उनले बारम्बार ती युद्ध सम्झिइन् । उनले युद्धका विरुद्धमा आफूलाई भोट दिन आग्रह गरिन् । महिला स्वतन्त्रताको आरिस गर्ने मानिसलाई जिल्याउन पनि आफूलाई भोट दिन आग्रह गरिन् । अफगानिस्तानमा यसपालि अचम्म भयो । उनको कुरा पुरुषले पनि माने । महिलाले पनि माने । देशमा बस्ने मान्छेले पनि माने, विदेशमा बसिरहेका अफगानीले पनि माने । जुन यसअघि पहिले कहिल्यै भएको थिएन ।
सन् २००५ मा ब्रिटिस गायन सो पप आइडलको प्रभावमा सुरु भएको अफगान स्टारको इतिहास एकै रसको छैन । यस्ता सोलाई लिएर त्यहाँको समाज मज्जाले विभाजित छ । नयाँ पुस्ता यस्ता टेलिभिजन कार्यक्रम हेर्न रुचाउँछ तर धार्मिक नेता यस्ता कार्यक्रम बन्द गर्ने अभियानमा छन् । दुई वर्षअघि त मुस्मिल धर्मगुरुहरूको भीडले यो प्रतियोगिताको अडिसन नै बिथोलेको थियो । यस्ता कार्यक्रमले नयाँ पुस्तालाई धर्मभ्रष्ट गराएको भन्दै उनीहरू यसले देशलाई नै संकटमा पार्ने दाबी गर्दै आएका छन् ।
सन् २०१२ मा यो प्रतियोगिताका विजेतालाई एम्बुसमा पारेर मार्ने प्रपञ्च गरिएको थियो । सन् २०१६ मा त उनीहरू सफल नै भए । यो साल ‘अफगान स्टार’ प्रसारण गर्ने टेलिभिजनका स्टाफ चढेको बसमा आत्मघाती हमला भएको थियो जसमा सात जना टेलिभिजन कर्मचारीको ज्यान गएको थियो ।
प्रतियोगिता जित्न जहरालाई पनि सजिलो भएन । उनलाई पनि दुश्मनको कुनै कमी थिएन । मानिसहरू चोकचोकमा उनकोे उछित्तो काढ््थे । सामाजिक सञ्जालमा दिनदिनै निन्दा गरिएका पोस्ट प्रकाशित हुन्थे । उनलाई नाके गायिका भनेर उडाउँथे । अफगानिस्तानमा महिलाको सार्वजनिक जीवन साह्रै कष्टकर छ । सडकमा गएर बिना डरत्रास कसैसँग कुरा गर्न सक्ने वातावरण छैन । ‘कल्पना गर्नुस्, यस्तोमा मिडिया वा मानिसको अघि गाउन कति कठिन होला जब तपाईंलाई मानिसले बिना पूर्वाग्रह हेर्न सक्दैनन् ? ’ जहराले आफ्नो यात्रा स्मरण गर्दै भनेकी छिन् ।
अफगानिस्तनामा समाज परिवार दुवै महिलालाई बाहिर निकाल्ने मामलामा रुढिवादी छ । तर, जहराले अल जजिरा टेलिभिजनलाई दिएको अन्तर्वार्तामा आफूलाई प्रतियोगितासम्म पुर्याउन आफ्नी आमाको सबैभन्दा ठूलो हात भएको बताएकी छिन् । ‘छोरी गायिका बनोस् भन्ने चाहना बाबुआमा दुवैको थियो । तर, आमाले अझ धेरै त्याग गर्नुभएको छ,’ उनले सो अन्तर्वार्तामा भनेकी छिन् ।
२० वर्षीय इल्हमले जस्टिन बिबर, सेलेना गोमेज र आर्यना सइदलाई रोलमोडल मान्ने गरेकी छिन् । आर्यना सइद भने अफगानिस्तानकै गायिका हुन् । आर्यनालाई उनले लगाउने लुगामाथि आपत्ति जनाउँदै धर्मगुरुले ज्यान मार्ने धम्की दिएपछि लन्डन बस्ने गरेकी छिन् ।
अफगानिस्तानमा संगीत राजनीतिक अस्त्रका रूपमा प्रयोग हुँदै आएको छ । सन् १९७८ मा सुरु भएको यो क्रम आज पनि जारी छ । सन् १९७८ मा कम्युनिस्ट शासक नूर अहमत ताराकीले पहिलोपल्ट संगीतमा सेन्सर सुरु गरेका थिए । अफगानिस्तानमा १४ वर्ष शासन गरेका उनले उसबेला मानिसलाई खुला रूपमा गाउन बन्देज लगाएका थिए । नूरलाई गलहत्याएर सन् १९९२ देखि १९९६ सम्म शासन गरेका बुरहनुद्दिन रब्बानीले त संगीतलाई नियन्त्रण गर्ने मामलामा हदै पार गरेका थिए । कतिसम्म भने उनको शासनकालमा गायक संगीतकारलाई गाउन–बजाउन पनि सरकारसँग लाइसेन्स लिनुपथ्र्यो । अझ त्यसमा पनि महिलालाई त संगीतको ‘स’ उच्चारण गर्न पनि बन्देज थियो ।
सन् १९९६ मा रब्बानीलाई पनि विस्थापित गरेर तालिवानले शासन सुरु गरे । तर, यतिबेला पनि उनीहरूको निशानामा संगीत नै थियो । उनीहरूले धार्मिक भजन र तालिवानको गुणगान गाइएका गीतबाहेक सबै गीत गाउन–बजाउन निषेध गरेका थिए । उनीहरूको शासनकालमा न मानिसले आफ्नो घरमा संगीत सुन्न पाउँथे, न आफ्नो गाडीमा । जसले सुन्थ्यो, त्यो सीधै जेलमा ।
इल्हमको जितले अफगागानिस्तानमा महिला अधिकारको बहसलाई ठूलो टेवा मिलेको छ । तर, आशंका पनि उत्तिकै छ । किनकि अहिले संयुक्त राष्ट्रसंघको मध्यस्थतामा अमेरिका र तालिबानबीच शान्ति वार्ता चलिरहेको छ । र, तालिबान सत्तामा फर्किएमा फेरि पनि संगीत उनीहरूको निशानामा हुनेछ । मानौं तालिवान शासन अफगानिस्तानमा फर्कियो भने ?
‘म संगीतमै उनीहरूविरुद्ध लड््छु किनकि मैले मेरो जीवनसंगीत र गायकीबिना कल्पना गररेको छैन,’ जहराको अठोट छ ।
–एजेन्सीको सहयोगमा
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
