निबन्ध: मसानपुरको बयान

'ॐ भूर्भुव स्वः ।
तत् सवितुर्वरेण्यं ।
भर्गो देवस्य धीमहि ।
धियो यो नः प्रचोदयात् ।'

गल्लीभरि भुकेका जँड्याहा कुकुरले बिथोलिदिएको रातको निद्राको क्षतिपूर्ति यो बिहानीमा मागूँजस्तो लागेको थियो तर मसानपुरले दिएन । हिजो जहाँ मेरो लासजस्तै चिज जलिरहेको थियो आजको बिहान गायत्री मन्त्र र कडा अगरबत्तीको सुगन्ध आइरहेको छ त्यहाँबाट । यो संक्रमणको प्रहर, ब्रह्मनालमा सुताइएको एउटा लासजस्तै 'देश'को कथा भन्न मन लागेको छ । भनूँ ?

डियर रिडर्स, डु यु नो ? अघिल्लो वर्ष म मरेको भए आजकै दिन वार्षिकी भएको हुने थियो । जुन मेरो सयौंपटकको असफल आत्महत्या प्रयास पनि थियो !

म नमरेको स्पष्टीकरणः मैले आफूलाई मार्ने आँट एकगठ्ठा गर्न सकिनँ । सक्दै सकिनँ । 'जाबो मर्न पनि डराउने कायर' भनेकी हौली तिम्ले । अझ, सिल्भियाले यो कायरपनको भेउ पाएको भए भन्दी हो, 'हेर लेखक मैले जस्तो आँट गर्न सक्नुपर्छ मृत्युको मामिलामा ।' हुन त सिल्भियाले सुसाइड नोट मेरै नाममा खामबन्दी गरेर पठाएकी त थिई, जुन दिन म मृत्युवरण गर्न ठिक्क परेको थिएँ । तर, प्रिय सिल्भिया, मलाई माफ गर, मृत्युप्रसाद ग्रहण गर्न सकिनँ । म एक कायर हुँ ।

०००

जेम्स् जोयसको अब्बल सन्तान 'युलिसिस'का पात्रले घेरिरहेको मलाई किनकिन 'द व्ये अफ अल फ्लेस' भन्दा पनि सामुअल बटलरलाई दिमागबाट निकाल्नै मुस्किल भो ।

(फिक्सन डिजाइनर नगरकोटी ब्रो, निर्मलकुमार र मसँगै छौं, उनको कृष्ण मन्दिर छेउको क्याफेमा कफी सुर्काउँदै । उनको 'घाटमाण्डु'मा होइन । खासमा, मेरो मसानपुरमा छौं यति बेला । ब्रोले ड्रिंकसित डिभोर्स पत्रमा हस्ताक्षर गरेछन् कमिटमेन्टको कठघरामा उभिएर । क्या झुर भो ब्रो । अब, चुरोटको जीवन जिउने अँध्यारो (हाम्रो लागि उज्यालो) संसारमा भयौं । अँ, सरकारले सित्तैमा बाँडेको 'मृत्युप्रसाद' खाएर हिजोमात्रै त हो मसानपुर छेउ हामी जलेको । त्यो पनि फिक्सनको आगोमा, नन–फिक्सनको होइन । मसानपुरको नयाँ क्रिम्याटोरियममा, डेरिडा पछिपछि आउँदै थियो साथ दिन । हामी टाप कस्यौं उसलाई नपर्खिएरै ।)

सारा क्राउनको हाँसोले छेउको टेबलमा बसेर प्रेमलाप गरिरहेको अल्वेयर कामुको जोडी तर्सियो । अल्लिपल्तिर बसेर काल्सवर्ग सुइँक्याइरहेको हारुकी मुराकामीको जोडी पनि तर्सियो उसैगरी । डिकिन्सन भने बेप्रवाह हाँसो बोक्काइरही, चुरोटको सर्को तान्नै बिर्सिएर । कफीको चुस्की लिनै बिर्सिएर ।
अल्लि बेरपछि हाँस्नै पनि बिर्सिई र रुन थाली डाँको छोडेर ।
म भने हाँसेँ ।

०००

डिकिन्सन फन्किइ– 'ह्वाट् द हेल आर यु डुइङ ? '
मानौं, म भोजप्रेमी सरकार हँ, जसले नाकाबन्दी पीडित र भूकम्पपीडित जनतालाई भोकै राखेर आपूm मोज गरिरहेको छ राज्यकोषमाथि । तिनै जनताले तिरेको करमाथि 'उल्फाको धन, फुपूको सराद्दे' गर्न आइपुगेको छ, कसैले रिमोट थिचेको भरमा भझ्याप्प निभ्ने यन्त्रजस्तो सरकार ।

निरोलाई सम्झिएँ र सम्झिएँ, फ्रान्सेली राज्यक्रान्ति हुनुपूर्वका लुई चौधौंलाई । अब फरक छुट्याउनुहोस् त– लुइ चौधौं, निरो र हाम्रा नयाँ पीएमबीच ? (लफिङ ब्रेक !) अनि फरक छुट्याउनहोस् भर्सिलिज दरबार र सिंहदरबार वा बालुवाटार दरबारबीच ? हामी बाँचेको युग एक्काइसौं शताब्दी रे ! योभन्दा महान् ठट्टा अरू के हुनसक्छ ?

मसानपुर घाट । नकचरो देश । पचास वर्ष भो ७.६ रिच्चर म्याग्नेच्युड स्केलको भुइँचालो गएको ! बारपाक होइन, मारपाक केन्द्रबिन्दु भएर ८७९० जनाको ज्यान गएको थियो । त्यो देश पनि नेपालजस्तै देश हो क्यार ! होइन 'नयाँ नेपाल' रे, सिल्भियाले भनेकी ! समाचार पढेको, 'त्यहाँको सरकारका मन्त्री र प्रधानमन्त्री लाखौंको खाटमा सुत्दैनन् रे । भूकम्पपीडितको नाममा आएको चामलको जाँड बनाएर पनि खाँदैनन् रे, मज्जाले कीरा पारेर कुहाएर पनि फाल्दैनन् रे ।'

जहर र कहर दुवै भरिएको आँखाबाट एक थोपा आँसु पनि खस्यो– तप्प । हत्केलामा थापेँ र चाखेँ भूमध्यसागरको पानीभन्दा पनि ३५ प्रतिशत बढी नुनिलो । सम्झेँ, हुम्लाका बासिन्दालाई । नुन कत्तिको महँगो छ कुन्नि, सरकार ?
फेब्रुअरी ११ । सिल्भिया प्ल्याथले हात्महत्या गरेको दिन । सन् १९६३ मा उसले आत्महत्या गरेकी थिई, हिटलरलेझैं आमहत्या होइन ।

- फेब्रुअरी ११ । सिल्भिया प्ल्याथले हात्महत्या गरेको दिन । सन् १९६३ मा उसले आत्महत्या गरेकी थिई, हिटलरले झैं आमहत्या होइन । फरक के छ यी दुईबीच ?

फरक के छ यी दुईबीच ? किन पश्चिमा पोएटिक्स् संस्कृतिलाई उसको मृत्युले आज पनि हल्लाइरहेको छ उत्तिकै ? १०० वर्षअघि । पशुपतिप्रसादको भेषधारी खगेन्द्र ब्रोजस्तै देखिने एक जीव यही मसानपुर तटमा दौडिरहेझैं लाग्थ्यो पोहोरभन्दा अल्लि पहिले । र, उक्त जीवलाई उँधोमुन्टे क्यामेराले खेदिरहेको थियो ! उनले बागमतीको पानीमा खोजेको जीवन र सभ्यताको मोलको लेखाजोखा यो 'मसानपुर'ले गर्ला कि नगर्ला ?

'लभ इन द टाइम अफ कलेरा'बीच ग्याव्रियल गार्सिया मार्खेजको धारिलो सम्झनाले रेट्यो । जेम्स जोयसका युलिसिसका सन्तानजन्य लियोपोल्ड ब्लुम र स्टेफेन डेडालसले झन्डै मेरो घाँटी थिचेका थिए, मसानपुरमा । 'वार एन्ड पिस' बल्लबल्ल पनि नटुंग्याएर थन्क्याएको ठेलीबाट निस्केर आएका सोन्या, नतरा रोस्टोभा, मिस्टिका र पेरी बेजुकोभसँग त्रिशूलीमा खुब र्‌याफ्टिङ गरियो । भोटेकोसीमा बन्जी जम्प हान्नै लाग्दा डिकिन्सनले रोकी । तर, मैले मृत्युपत्रमा अन्तिम हस्ताक्षर गरिसकेको थिएँ ।

'विश्वका अर्बपतिले आफ्नो ९८ प्रतिशत सम्पत्ति नै लोककल्याणका लागि दान गर्न थालिसके । नेपालका गरिब देशका धनी नेताहरू देश लुटेर त्यही सम्पत्ति थुपार्न लागेका छन् रे ।' मलाई मार्गेट सरउडले भनेकी । यस्तो अन्तर्राष्ट्रिय ख्याति कमाएकोमा– 'कंग्य्राचुलेसन्स् पीएम ।'

एक्लै सिंगापुर बनाउने नेता ली क्वान युको नाम सुनेकै हौला, कमरेड । सुनेको मात्रै भए उनलाई राम्रोसँग पढ्ने साहस गर एकपटक । १९६५ यताको छोटो समयमा कसरी एकै व्यक्तिको पहलमा बन्न सक्यो त सिंगापुर, हँ ? अनि, त्यही अवधिमा कसरी मगन्ते बनायौ यो देशलाई तिमीहरूले ? कसरी बिगार्‌यौ नेपाल ? कसरी बनायौ नेपाललाई निचोरेको कागतीको छोक्रा ? क्या बात् । अल्बर्ट कामुको सिसिफसले पनि लाजले मुख छोपेको थियो । मार्क लिट्टीजस्तै देखिने एक भद्र व्यक्तिले तिम्रो नाममा एक पेग तुरेका थिए ।

गुरुत्वाकर्षण तरंग पत्ता लगाए वैज्ञानिकले । आइन्सटाइनले १०० वर्षभन्दा अघि भनेका कुरा । मंगल ग्रहमा पानी छ भन्ने पनि नेपाली लुजेन्द्र ओझा नै हुन् क्यार । धन्य हाम्रो फेरिएको नयाँ नेपालको नयाँ सरकारले एक वर्षभित्र आणविक भट्टी सञ्चालन गरी विद्युत् निकाल्छौं भन्दैन । एक वर्षभित्र नेपालको अर्थतन्त्र चीनको भन्दा दोब्बर हुनेछ भन्दैन ।

भूकम्पपीडितको गाँस काटेर खाने सरकार, तिम्रो जय होस् । काजी भीम मल्लकी पत्नीले सती जाँदा भनेको वचनको आधुनिक तर रिभाइज्ड भर्सन – सिंहदरबार र बालुवाटार दरबारमा बस्नेको सधैं जय होस् !

चुरोटको धुवाँ गोलगोल पार्दै इमिली र सिल्भिया हाँसे । मलाई आफ्नो देशलाई उडाएको अलिकति झोंक पनि चल्यो । बम्किएँ, 'के ठानेका छौ नेपाललाई ? अब संसारका भ्रष्ट मुलुकको अग्रपंक्तिमा आउँदैछ, अबको एक वर्षमा ।' मलाई हाँसो कत्ति पनि लागेन, लाग्यो त सिर्फ काँसो । डाक्टरले सिफारिस गरेको ओखती किनेर पनि खान पाएको थिइनँ । अनि चोसो पसारेर बसेँ । मनमनै जपेँ– नेक्रोफेलियक मसानपुर !

'द ग्रेट ग्याट्स्वी'बाट फुत्त बाहिरिएको निक क्याराव्ये र डेजी बुखानन्सँग हिटलरको नाममा एउटा पत्र भेजेको थिएँ, हात परेछ । हिटलर, मुसोलिनी, गान्धीजी र हाम्रा बुद्ध एकसाथ मेरो कौसीमा बसेर चंगा उडाएको अस्ति भर्खरै त हो ! डिकिन्सन, मोदीलाई एक सन्देश भेजेर भनिदेऊ कि आऊ, बुद्धलाई सोधेर जाऊ– उनी जन्मेको कहाँ हो रैछ ?
स्टेफेन हकिङले पठाएको 'ब्ल्याक लेन्स एन्ड बेबी युनिभर्सेज' पढेर सकाएँ ।

ब्ल्याक होलले विश्वलाई पुग्ने १० मिलियन मेगावाट विद्युत्को स्रोत बन्न सक्ने बताएका थिए । म मैन बालेर कौसीबाट यो चिसो चिहानजस्तो 'मृत–मान्छेमान्डु'को घाट हेरिरहेको छु । एक तिहाइ भाग जतिमा होला बत्तीका मसिना चिम जूनकीरीझैं पिल्पिलाइरहेका । प्रचण्ड ब्रोले पक्कै पनि यो मसानपुरलाई नयाँ संस्करणका जोक्स् सुनाउनेछन् । भाँडमे जाए देश र जनता ! बाल मतलब ! कि कसो, सरकार ?
नैतिकता भन्ने चीज पनि हुन्छ र ?

-मृत्यु, सत्ता र धनले मान्छेलाई राजनीति गर्न सिकाउँदैनथ्यो भने...? जब यी तीन चिजले राजनीतिक रंग पाउँछन्, त्यसपछि युद्ध छेडिन्छ । हिटलर र मुसोलिनीको उदय केका लागि भयो त, होइन भने ?

के बाबा रामदेवले अभ्यास गरेको योग 'सफ्ट पावर'को राजनीति नभन्ने ? साँच्ची उनी नुडल्स र बिस्कुट चाहिँ किन बेच्छन्, हँ ? रविशंकरको जीवन बाँच्ने कला बृहत अनुकरणीय लाग्छ रे, सिल्भियालाई ।
'ह्वाट अ कन्ट्राडिक्सन ? '

सिल्भिया सुसाइड नोट लेख्नु झण्डै २ हप्ता अघि डिस्टर्व थिइ, 'सिप इन फग'ले भनेको मलाई ।

आफूलाई मार्नु अघि भान्साकोठाको झ्यालमा चिसो झाडन कोची र कार्बनडाइअक्साइड/कार्बन मोनोअक्साइडलाई अर्को कोठामा जानबाट रोकी, जहाँ उसका छोराछोरी सुतिरहेका थिए । सम्भवतः टेड ह्युजलाई पनि थाहा भएन, सिल्भियाले किन आफनो ज्यान लिई । मेरा मृत पात्रहरु मनुस्मृति र उपनिषदका पाना पल्टाऊ ।

जिसस क्राइस्टको ठेगाना बताइदिन जुडासले कति सिक्का घुस लिएको थियो ? नेपालमा त्यस्तो एउटा बुटी वृक्ष चाहियो, त्यसको हावाले नेतालाई एन्टिकरप्ट बनाओस् । अहिलेको ६०१ महाराजाले एउटा विचरो राजा किन फालेका रहेछन्, कसले बुझेका छैनन् ? मृत्यु, सत्ता र धनले मान्छेलाई राजनीति गर्न सिकाउँदैन थ्यो भने ..? जब यी तीन चिजले राजनीतिक रंग पाउँछन्, त्यसपछि युद्ध छेडिन्छ । हिटलर र मुसोलिनिको उदय के को लागि भयो त, होइन भने ?