‘आयो दसैं ढोल पिटाइ, गयो दसैं ऋण बोकाइ’ भन्ने पुरानो नेपाली उखान गलत साबित गर्न अब सरकार तात्नुपर्छ ।
बडादसैं संघारमा छ । कोरोना कहरले विश्वजगत् आहत भइरहँदा र त्यसपछि विश्व आर्थिक मन्दीले सताइरहँदा यसअघिका पाँचवटा दसैं दसैं जस्ता भएनन् । रुस–युक्रेन युद्ध र सहकारी तथा लघुवित्तमा देखिएको राष्ट्रिय समस्याले गतवर्ष पनि दसैंमा रौनक देखिएन । तर यतिबेला भने परिस्थिति अलि फेरिएको छ ।
दसैं विगतभन्दा उत्साहप्रद रूपमा भित्रने कोसिसमा छ । बजारहरू तातिन थालेका छन् । किनमेल बढ्न थालेका छन् । बजारमा घुइँचो बढ्दैछ । सरकारले पनि दसैंविशेष खाद्य–सामग्री सहुलियत मुल्यमा बेच्ने, हिमाली भेडा–च्याङ्ग्रा भिœयाउने तयारीमा छ । हवाई तथा स्थलमार्ग भएर यात्रुहरूको ओहोर–दोहोर सहजका लागि अग्रिम टिकट बुकिङ सुरु हुँदैछ । राष्ट्र बैंकको सुकिला नोट बाँड्ने तयारी छ । यतिमात्र होइन, गाउँघरमा पिङहरू हाल्ने, घरहरू रंगाउने कामको थालनी हुने अपेक्षा छ नागरिकमा ।
समग्रमा, दसैंले नेपालीलाई छोइसकेको छ । यी सबै हिजो पनि भइरहेका र भइरहने प्रक्रिया पनि हुन् । तर मुख्य कुरा दसैं सबैका लागि भयो या भएन भन्ने सवाल अर्थपूर्ण हो । किनकि एउटा समाजवादको सपना बोकेको देशमा एकाथरी रमाउने र अर्काथरी दुःखको पहाडले थिचिने विडम्बना भने हुनहँुदैन । आज पनि सरकारी तथ्याकंले नै भन्छ कि २१ प्रतिशत जनता खान–लाउन धौधौ पर्ने अवस्थामा निरपेक्ष गरिबीमा पिल्सिएका छन् । सापेक्षित गरिबी करिब २८ प्रतिशत हाराहारी छ । यस्तोमा चाडबाड सबैले मान्न पाउने हो भने गरिबका लागि पनि सरकारले सम्बोधन गर्नैपर्छ ।
यसपटक सहरबजारका नेपालीलाई दसैं राम्रैसँग लागेको देखिन्छ । मोबाइल, अटोमोबाइल सहित किनमेल दुनियाँका अनेकन वस्तुहरूमा छुट तथा बम्पर योजनाहरू आइरहेका छन् । व्यवसायीहरू उत्साहित देखिन्छन् । तर एउटा नकारात्मक पक्ष के छ भन्दा जतिजति दसैं नजिकिएको छ, त्यतित्यति महंगी बढ्ने चिन्ता भइरहेको छ । तर सरकारले महंगी नियन्त्रण र बजार अनुगमन प्रभावकारी बनाउन सकिरहेको छैन । व्यवसायीहरूले पनि दसैं–तिहारलाई अवसर पारेर वस्तुभाउको मूल्य अचाक्ली बढाउने गरेका छन् ।
हरेक वर्ष सरकारले सुपथ मूल्य सञ्चालन त गर्छ । तर त्यो देखावटी हिसाबको मात्रै हुने गरेको छ । सुपथ मूल्य पसलमा भन्दा बाहिरका पसलहरूमा सस्तो सामान पाइने भनेर पनि समाचार आउने गरेका छन् । महंगी चुलिएर आकाश पुगेको छ तर सरकारले दिने प्रतिकेजी ५, १० वा २० रुपैयाँ छुटले हुने केही होइन । त्यो देखावटी मात्र हुन्छ । जस्तो, हवाई भाडाहरूको त आफ्नो भाडादर छँदैछ । हवाईमा सफारी गर्ने वर्ग एक हिसाबको हुनेखाने नै छ ।
तर सार्वजनिक सवारीसाधनहरू प्रयोग गर्ने सर्वसाधारण बर्सेनि दसैंकै मौकामा ठगिने गरेका छन् । उनीहरूलाई अघोषित रूपमा दोब्बर भाडा उठाइने गरिन्छ । न कतै गुनासो सुन्ने ठाउँ छ न उजुरबाजुर ! सरकारले त्यो खालको यातायात मनपरी नियन्त्रण गर्न सकिरहेको छैन धेरै वर्षदेखि । त्यसकारण, चाडबाडमा हुने महंगी र ठगी नियन्त्रणमा सरकारले यथोचित ध्यान दिन जरुरी छ । सरकारले ती कुरा नियन्त्रण गर्न सक्यो, गरिब जनतामा राहत दिन सक्यो भने मात्रै दसैंले सबै जनताको घरघरमा उल्लास ल्याउने छ । विदेसिएका नेपालीको दसंै नजिकिएसँगै घर फिर्ति बढिरेहको छ । रेमिट्यान्स आप्रवाह बढेको छ । व्यापारीहरूका व्यापार बढेका छन् ।
मुख्यतया नेपालीको वर्षभरमा हुने खर्चको ६० प्रतिशत हिस्सा दसैंले लिने गरेको अनुमानित आँकडा छ । अन्य समयमा नेपालीले खासै खर्च गर्दैनन् । तर दसैंका बेला एकसरो लत्ताकपडादेखि कुनै राम्रा घरायसी सामानहरू समेत खरिद गर्छन् । अनेकन मेला महोत्सव यसै समयमा हुने गरेको छ । जसकारण दसैं र तिहारमा नेपाली ऋण–धन गरेरै आफ्ना इच्छा र आवश्यकता पूरा गर्ने कोसिस गर्छन् । अर्थात् त्यस्ता सामानहरू किन्ने गरेका छन् । फलस्वरूप दसैं महंगो हुने गरेको छ । अझ हिजो आज त दसैं अत्यन्त देखासिखी र विलासी हँुदैछ ।
तर, ‘आयो दसैं ढोल पिटाइ, गयो दसैं ऋण बोकाइ’ भन्ने पुरानो नेपाली उखान गरिब–गुरुबाहरूका हकमा हुबहु लागू हुन्छ । खरिद गर्न सक्ने र धान्न सक्नेले त दसैं राम्रैगरी मनाउलान् । तर गरिब तथा असहायहरूको हकमा दसैं पीडादायक हुने गरेको छ । खासगरी दक्षिण एसियामै सम्भवतः सबैभन्दा बढी धनी–गरिबबीचको असमानता कायम रहेको र लाखांै जनता गरिबीको सूचीमा थपिएका छन् । त्यसमध्ये नेपालमा पनि गरिबीको तथ्यांक घटेको छैन । बरु गरिबी कोरानायता १९ प्रतिशतबाट उक्लिएर २१ मा पुगेको छ ।
कोरोना र आर्थिक मन्दीले समस्या भइरहँदा दसैं–तिहार थप गरिबी बढाउने पर्व बन्दैछन्। नेपालीको महान् चाड भए पनि गरिबी र दसैंको सम्बन्ध पेचिलो बन्दैछ।
नेपालमा दसैं–तिहार जस्ता पर्व थप गरिबी बढाउने पर्व हुने गरेको छ । गरिबी र दसैंको सम्बन्ध सौहाद्रहीन एवं पेचिलो बन्दैछ । तर पनि दसैं हामी नेपालीको महान् राष्ट्रिय गौरवको पर्व हो । दसैं हाम्रा पितापुर्खाहरूदेखि नै नेपालीहरूले नेपालीपन र नेपाली हुनुको गौरवसाथ मनाउँदै आएको मौलिक पर्व हो । दसैंको सान्दर्भिकता पछिल्ला वर्षहरूमा झन्–झन् बढ्दै गएको पनि महसुस हुन्छ । किनकि नेपाली संसारका अधिकतम् राष्ट्रमा रोजगारी र अन्य सिलसिलामा बाहिरिएका छन् ।
अनौपचारिक तथ्यांक अनुसार ६० लाख बढी नेपाली यतिबेला विश्वका विभिन्न देशमा छरिएका छन् । तर तिनका लागि स्वदेश फिर्तीको साइत सामान्यतया दसैं–तिहारले नै जुराइदिएको हुन्छ । विश्वभर छरिएर रहने नेपाली प्रकृति र प्रवृत्तिलाई एकीकरण गर्ने काम वास्तवमा विजयादशमीले नै गरिरहेको छ । यस हिसाबले दसैंको महिमा झन् बढेको छ भन्नुमा अत्युक्ति हुनेछैन ।
दसैं केवल मनाउनका लागि मनाइने पर्वमात्र नभएर नेपाली मौलिकता, नेपाली स्वाभिमान, नेपाली गौरव र नेपाली पहिचानको एउटा शक्तिशाली बिम्बसमेत हो । विश्वसामू गौरव गर्ने र पहिचान दिलाउने सांस्कृतिक धरोहर दसैं नै होभन्दा हुन्छ । नेपाली जहाँ पुगोस्, जे–जस्ता दुःख–वेदना र कर्महरू गर्न पुगोस्, जे–जस्तो वातावरणमा खुम्चन पुगोस्, कम्युनिष्ट–कांग्रेस बनोस् या क्रान्तिकारी, उसका निम्ति दसैं जीवनको अमूल्य अंग नै छ, बनिरहने छ । नेपालमै पनि शास्त्रीय माक्र्सवादको बर्दी ओढेर ढोंग पिट्नेहरू र धर्मकर्मलाई तिलाञ्जलि दिनेहरू समेत दसैंको रमझममा व्यस्त हुन्छन् ।
यस हिसाबले विजयादशमी नेपालीका लागि महान् उत्सव हो । तर राजनीतिक आन्दोलनहरू र त्यसका उपलब्धिहरू वास्तविक रूपमा तल्लो तहका जनताहरूको हितमा हुन नसक्दा मुलुकमा धनी र गरिब बीचको असमानता घट्न सकेको छैन । सरकारी तथ्यांकले २१ प्रतिशत मानिस गरिबीको रेखामुनि रहेको तथ्यांक जाहेर गरे पनि युएनडीपीलगायत अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूले प्रक्षेपण गरेको तथ्यांकहरूमा नेपालमा झण्डै ४० प्रतिशत नेपाली गरिबीकै रेखामुनि छन् ।
धनी–गरिब बीचको यस्तो असमान अवस्थाको अन्त्य नहुँदासम्म सबैका लागि दसैं दसैं हुन सक्ने स्थिति छैन । यसर्थ, सरकारले दसैं समान स्तरको, उल्लासमय र सुखप्रद बनाउन र महंगी एवं अराजकता रोकी जनताको जिउधनको सुरक्षा गर्न विशेष कार्यक्रम ल्याउन जरुरी देखिन्छ । अन्त्यमा,
बडादसैं २०८१ को शुभकामना !
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
